بررسی گستره کارآیی اخبار علاجیّه ترجیحیّه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران

2 دکترای تخصصی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.22.17.0
تعارض ادله، در شمار مسائل اساسی اصول فقه و علم الحدیث است. تعارض گاه غیر مستقر بوده و از رهگذر جمع عرفی بین ادله برطرف می­گردد. گاهی نیز تعارض مستقر و پایدار بوده و جمع عرفی امکان‌­پذیر نیست. در فرض استقرار، دو دلیل یا از ناحیه سند، دلالت و جهت صدور برابرند و یا یکی نسبت به دیگری، رجحان دارد. «اخبار علاجیّه» با بیان راهکارهایی درصدد رفع تعارض مستقر میان روایات برآمده و در فرض تعادل متعارضین، حکم به تساقط همه یا تخییر بین آنها نموده و در فرض همتا نبودن ادله، دو گزینه تخییر یا ترجیح را پیش روی مخاطب نهاده است. اخبار علاجیّه با مضمون ترجیح یک طرف، بی­شک دو روایت متعارض با نسبت تباین کلی را ­دربرمی­گیرد. ­حال آیا می­توان با توجه به راه­کارهای ترجیح، تعارض میان دو روایت با نسبت تباین جزیی را نیز رفع نمود؟ و آیا امکان تعدی از مرجحات منصوص به ­مزیت­های غیر منصوص وجود دارد؟ همچنین آیا می­توان از «دو حدیث متخالف»، به ­عنوان موضوع مذکور در اخبار علاجیّه، به موضوعی دیگر همچون قرائات متعارض تعدی کرد؟ این نوشتار با توجه به دو مسلک موجود پیرامون ترجیح یعنی تعبدی و عقلایی‌بودن آن، پاسخگوی پرسش­های فوق است. بنا بر مسلک اول، تعدی از مرجحات منصوص مشکل می‌نماید تا چه رسد به تعدی از «روایات متخالف»به عنوان موضوع مذکور در اخبار علاجیّه به دیگر موضوعات همچون «اختلاف قرائات» درحالی‌که طرفداران مسلک عقلایی‌بودن، در رفع تعارض میان مطلق طرق و امارات، مبسوط­الید بوده و توان اخذ طرف دارای مزیّت و طرح جانب دیگر را دارند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Applicability of the treatment and preference approaches

نویسندگان [English]

  • Ahmad Amanie 1
  • Mohammadreza Rezvantalab 2
1 PhD student of theology, Tehran University
2 PhD holder in theology, Tehran University
چکیده [English]

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.22.17.0
A basic problem in jurisprudence and Hadith science is the existence of contradictory statements. Such contradictions are sometimes non-rooted and can be removed by the addition of concepts of two or more statements together, but some others are sustained and cannot be resolved through the reconciliation of several statements. In the latter case, two statements are either of the same reference and tenet or one is preferable to the other. Once the two are conceptually or referentially the same, a treatment approach can be used to rule out both or maintain both as options. However, if the two statements are not the same, one can be accepted as a matter of preference. It is to be noted that this kind of cure is implemented only on two statements with a formidable difference. The question is whether or not a preference approach can be applied to two statements with just a slight contradiction, or it is possible to overlook a preference recommended in documented Hadiths in favor of a non-recommended preference. The other question is if the contradiction between two pieces of evidence can be cured just like two contradictory concepts can. This research seeks to find answers to these questions with regard to unchallengeability and rationality as two ways of approaching the preference issue. According to the first way, it seems difficult to overlook documented preferences, let alone overlooking the contradiction between concepts with an already documented cure and discussing the difference of evidence instead. The advocates of rationality, however, have it easy to deal with contradiction; they simply feel free to take one Hadith and leave the other.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Contradiction
  • Curing statements
  • Preference
  • Unchallengeability
  • Rationality
  1. ـ قرآن کریم؛ ترجمه: محمدعلی رضایی اصفهانی، قم: دار الذکر، 1383 ش.

    1. استرآبادی، محمد امین؛ الفوائد المدنیة؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1424 ق.

    2. انصاری، مرتضی؛ کتاب الطهارة؛ قم: مؤسسة آل البیت، بی­تا.

    3. ــــــــــــــ؛ فرائد الاصول؛ قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1428 ق.

    4. بحرانی، یوسف؛ الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1363 ش.

    5. تبریزی، میرزا جواد؛ دروس فی مسائل علم الاصول؛ قم: دار الصدیقة الشهیدة (س)، 1387 ش.

    6. تمیمی آمدی، عبد الواحد؛ غرر الحکم و درر الکلم؛ قم: دار الکتاب الاسلامی، 1410 ق.

    7. جواهری، محمدتقی؛ غایة المأمول من علم الاصول؛ قم: مجمع الفکر الاسلامی، بی­تا.

    8. حر عاملی، محمد بن الحسن؛ تفصیل وسائل الشیعة فی تحصیل مسائل الشریعة؛ تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1386 ش.

    9. حسینی سیستانی، سید علی؛ تعارض الادلة و اختلاف الحدیث؛ سایت تقریرات، بی­تا.       

    10. حکیم، سید محمد سعید؛ الکافی فی اصول الفقه؛ قم: دار الهلال، بی­تا.

    11. حلی، حسین؛ اصول الفقه؛ قم: مکتبة الفقه و الاصول المختصة، 1432 ق.

    12. حیدری، سید علی نقی؛ اصول الاستنباط فی اصول الفقه و تاریخه باسلوب حدیث؛ قم: مکتبة المفید، بی­تا.

    13. خراسانی، محمدکاظم؛ کفایة الاصول؛ قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1432 ق.

    14. خمینی، سید روح الله؛ التعادل و الترجیح؛ قم: محلاتی، بی­تا.

    15. ــــــــــــــــ؛ معتمد الاصول؛ تقریر محمد فاضل لنکرانی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1381 ش.

    16. خویی، سید ابوالقاسم؛ مصباح الاصول؛ تقریر: سید محمد سرور واعظ بهسودی، قم: مکتبة الداوری، 1417 ق.

    17. ـــــــــــــــــ؛ معجم رجال الحدیث؛ بی­جا، مؤسسة الخویی الاسلامیة، بی­تا.

    18. دانی، عثمان بن سعید؛ الاحرف السبعة للقرآن؛ مکه: مکتبة المنارة، 1408 ق.

    19. روحانی، سید محمد؛ منتقی الاصول؛ تقریر: سید عبد الصاحب حکیم، قم: الهادی، 1418 ق.

    20. شاه­پسند، الهه؛ «تسرّی حکم اخبار علاجیه به حوزه تعارض قرائات»؛ فقه و مبانی حقوق اسلامی، شماره 1، بهار و تابستان 1395 ش.

    21. شریعتمداری استرآبادی، محمدجعفر؛ لبّ اللّباب فی علم الرجال؛ تهران: اسوه، 1388 ش.

    22. شهیدی‌پور، محمد‌تقی؛ التعارض؛ بی­جا: بی­نا، بی­تا.

    1. 23.  صدوق، محمدبن­علی (ابن بابویه)؛ من لایحضره­الفقیه؛ قم: موسسه النشر الاسلامی، 1413ق.

    24. طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم؛ التعارض؛ قم: محلاتی، بی­تا.

    25. طبرسی، فضل بن الحسن؛ مجمع البیان؛ بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1415ق.

    1. 26.  طوسی، محمد بن الحسن؛ الاستبصار فیما اختلف من الاخبار؛ بیروت: دار الاضواء، 1406ق.
    2. 27.  ــــــــــــــــــــ؛ التبیان؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1409 ق.
    3. 28.  ــــــــــــــــــــ؛ تهذیب الاحکام؛ بیروت: دار التعارف للمطبوعات، بی­تا.
    4. 29.  ــــــــــــــــــــ؛ عده الاصول؛ قم: مطبعه ستاره، 1417ق.

    30. ـــــــــــــــــــــ؛ الفهرست؛ قم: نشر الفقاهه، 1417ق.

    1. 31.  عراقی، ضیاء الدین؛ نهایه الافکار؛ تقریر محمد تقی بروجردی، نجف: مطبعه النعمان، بی­تا.
    2. 32.  علامه حلی، حسن بن یوسف؛ مبادی الوصول الی علم الاصول؛ بیروت: دار الاضواء، بی­تا.
    3. 33.  کلینی رازی، محمد بن یعقوب؛ الاصول من الکافی؛ بیروت: دار الاضواء، 1405ق.
    4. 34.  مامقانی، عبدالله؛ مقباس الهدایه فی علم الدرایه؛ قم: موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، 1411ق.

    35. مجلسی، محمد باقر؛ بحار الانوار الجامعه لدرر الاخبار الائمه الاطهار؛ تهران: موسسه الوفاء، 1403 ق.

    36. محقق حلی، نجم الدین؛ معارج الاصول؛ قم: موسسه آل البیت(ع) لاحیاء التراث، بی­تا.

    37. محقق داماد، سید محمد؛ المحاضرات مباحث فی اصول الفقه؛ تقریر سید جلال الدین طاهری، اصفهان: مبارک، بی­تا.

    38. موسوی بجنوردی، سید محمد مهدی؛ تحریر الاصول؛ قم: صحیفه خرد، 1393ش.

    39. میرداماد، محمد باقر؛ الرواشح السماویة فی شرح الاحادیث الامامیة؛ قم: مکتبة آیه الله العظمی المرعشی النجفی، 1405ق.

    1. 40.  نائینی، محمد حسین؛ فوائد الاصول؛ تقریر محمد علی کاظمی، قم: موسسة النشر الاسلامی، 1421ق.

    41. نجاشی، احمد بن علی؛ رجال النجاشی؛ قم: موسسه النشر الاسلامی، بی­تا.

    42. نراقی، احمد؛ مناهج الاحکام و الاصول؛ قم: نسخه خطی، کتابخانه موزه و انتشارات مجلس شورای اسلامی، بی­تا.

    43. وحید بهبهانی، محمد باقر؛ الفوائد الحائریه؛ قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1415ق.

    44.  همدانی، آقا رضا؛ مصباح الفقیه؛ قم: موسسه الجعفریه لاحیاء التراث، 1420ق.
    45.  ـــــــــــــ؛ حاشیه فرائد الاصول؛ قم: مهدی موعود(ع)، 1421ق.

    یوسفی گنابادی، محمد حسین؛ اصول الشیعه لاستنباط احکام الشریعه؛ قم: مرکز فقه الائمه الاطهار(ع)، 1388ش.