آیه «الرِّجالُ قَوَّامُونَ‏ عَلَى النِّساء» در گذر تاریخ؛ مقایسه دیدگاه‌های تفسیری متقدم و متأخر با معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی

2 استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.22.6.9
آیه 34 سوره نساء، یکی از بحث‌برانگیزترین آیات قرآن است که فقها و حقوق‌دانان برای تشریع بعضی از احکام مربوط به زنان و تدوین برخی از قوانین مدنی، به آن استناد می‌کنند. از این‌رو، تفسیر و تبیین این آیه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در همین راستا، پژوهش حاضر به مطالعه این آیه در تفاسیر و کتاب‌های فقهی و تاریخی پرداخته، سیر تحول معنای قوّامیت نزد متقدمان، متأخران و معاصران به دست آمده است. در تفاسیر متقدم و متأخر به معانی تسلط، ریاست و قیمومیت اشاره شده، اما برداشت‌های معاصر بیشتر حول محور مدیریت و مسئولیت می‌چرخد. همچنین در این زمانه، واژه «فضل» مندرج در آیه، به فزونی قدرت بدنی و ثروت تفسیر شده و تنبیه زنان به دو مورد از عادات عرب جاهلی پیوند داده شده است. نتیجه جنبی این پژوهش آن است که شرایط فرهنگی و اجتماعی مفسران در شکل‌گیری نگاه سنتی آنان به زنان، بسیار اثرگذار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A comparison of previous and present interpretations of the Quranic verse “Men are the support and foundation of women

نویسندگان [English]

  • Zahra Bakhteiari 1
  • Ali Sharifi 2
  • Mohammad Sha’banpour 2
1 MA student of Islamic Theology, Allameh Tabatabaie University
2 Assistant professor of Islamic Theology, Allameh Tabatabaie University
چکیده [English]

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.22.6.9
Verse 34 of the chapter ‘Al-Nisa’ (Women) is one of the most controversial verses of the Quran in that law makers and jurisprudents highly depend on it for enacting civil laws and issuing verdicts about women. Therefore, it is of great importance to clarify what is truly meant by that verse. This research seeks to analyze the verse on the basis of the existing interpretations, historical sources and books of jurisprudence. The purpose is to delineate the trend of understanding the meaning of the verse over time. Both early and contemporary scholars have derived such senses as dominion, supremacy and patronage, while most contemporaries take the verse in the sense of management and responsibility. Also, the word ‘Fazl’ elsewhere in this verse is presently taken in the sense of better physical power and wealth. As a relevant issue, the punishment of women by men is attributed to two indecent acts that some women did in the ignorance era. As a peripheral result, the research gives conviction that the traditional view of ‘women’ held by some interpreters is largely due to the social and cultural conditions in which they have lived.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Woman
  • Man
  • Support
  • Interpretation
  • Change of implication
ـ­ قرآن کریم، ترجمه: مهدی الهی قمشه‌ای، چ 2، قم: فاطمة الزهراء، 1380 ش.
1. آلوسی، محمود؛ تفسیر روح المعانی؛ محقق: علی عبدالباری، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415 ق.
2. ابن ابی حاتم، عبدالرحمن؛ تفسیر ابن ابی حاتم؛ چ3، ریاض: مکتبه نزار مصطفی البارز، 1419 ق.
3. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی؛ زاد المسیر فی علم التفسیر؛ بیروت: دارالکتب العربی، 1422 ق.
4. ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی؛ الاصابة فی تمییز الصحابة؛ تحقیق: عادل احمد عبدالموجود، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1995 م.
5. ابن سعد؛ الطبقات الکبری؛ تحقیق: محمد عبدالقادر، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1410 ق.
6. ابن عاشور، محمدطاهر؛ التحریر و التنویر؛ بیروت، موسسة التاریخ العربی، 1420 ق.
7. ابن عربی، محمدبن عبدالله؛ احکام القرآن؛ محقق: علی محمد بجاوی، بیروت: دارالجیل، 1408 ق.
8. ابن فارس، احمد؛ مقاییس اللغة؛ تحقیق: محمد هارون، قاهره: دارالفکر، 1392 ق.
9. ابن منظور، جمال الدین محمد؛ لسان العرب؛ بیروت: دار صادر، بی‌تا.
10. ابن هشام، عبدالملک؛ السیرة النبویة؛ تحقیق: مصطفی السقا، بیروت: دارالمعرفه، بی‌تا.
11. ابو حیان، محمد بن یوسف؛ البحر المحیط فی التفسیر؛ به کوشش: صوتی محمد جمیل، بیروت: دارالفکر، 1420 ق.
12. ابو زهره، مهمد؛ زهرة التفاسیر؛ بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
13. ابوالفتوح رازی، حسین؛ روض الجنان و روح الجنان؛ مشهد: آستان قدس رضوی، 1408 ق.
14. امین، قاسم محمد؛ المرأة الجدیدة؛ ترجمه: مهذب، تهران: وزارت فرهنگ، بی‌تا.
15. امین، نصرت بیگم؛ تفسیر مخزن العرفان؛ بر گرفته از نرم افزار جامع تفاسیر نور، نسخه سوم ج.
16. انصاری، عبدالله؛ کشف الاسرار و عدة الابرار؛ چاپ پنجم، تهران، امیر کبیر، 1371 ش.
17. بحرانی، هاشم؛ البرهان؛ قم: مؤسسة البعثة، 1415 ق.
18. ترمانینی، عبدالسلام؛ الزواج عند العرب- فی الجاهلیته و الاسلام، کویت: المجلس الوطنی للثقافه و الفنون و الآداب، 1998 م.
19. ثعلبی، احمد؛ تفسیر الثعلبی؛ محقق: ابن عاشور،محمد طاهر بیروت: دار احیاءالتراث العربی، 1422 ق.
20. جرجانی، عبدالقاهر؛ درج الدرر فی تفسیرالقرآن؛ محقق: طلعت فرحات، اردن: دارالفکر، 1430 ق.
21. جزایری، نعمت الله؛ عقود المرجان فی تفسیرالقرآن؛ قم: نور وحی، 1388 ش.
22. حویزی، عبدعلی؛ نور الثقلین؛ چ4، قم: اسماعیلیان، 1415 ق.
23. دینوری، عبدالله؛ تفسیر ابن وهب؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1424 ق.
24. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ بی‌جا، مکتبة نزار مصطفی البارز، بی‌تا.
25. رضا، محمدرشید؛ تفسیر المنار؛ بیروت: دارالمعرفه، 1414 ق.
26. رضایی اصفهانی، محمد علی؛ تفسیر قرآن مهر؛ قم: پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، 1387 ش.
27. زبیدی، محمدمرتضی؛ تاج العروس؛ تحقیق: ابراهیم الترزی، کویت: مؤسسة الکویت، 1421 ق.
28. زمخشری، محمود؛ الکشاف؛ چ3، بیروت: دارالکتب العربی، 1407 ق.
29. سایس، محمدعلی؛ تفسیر آیات الاحکام؛ بیروت: المکتبة العصریة، 1423 ق.
30. سمرقندی، نصربن محمد؛ تفسیر السمرقندی؛ بیروت: دارالفکر، 1416 ق.
31. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر؛ الدر المنثور؛ قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1404 ق.
32. شبر، عبدالله؛ تفسیر شبر؛ چ2، قم: مؤسسة دارالهجرة، 1410 ق.
33. طباطبایی، محمدحسین؛ ترجمه تفسیر المیزان؛ ترجمه: محمدباقر موسوی، چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1374ش.
34. طبرانی، سلیمان؛ تفسیر القرآن العظیم؛ اردن: دارالکتب الثقافی، 2008 م.
35. طبری، محمد بن جریر؛ جامع البیان؛ بیروت: دارالمعرفة، 1412 ق.
36. طریحی، فخرالدین؛ مجمع البحرین؛ تحقیق: محمود عادل، بی‌جا، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بی‌تا.
37. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
38. علایی، فاطمه؛ «بررسی تحلیلی قوامیت در آیه «الرجال قوامون علی النساء»؛ تحقیقات علوم قرآن و حدیث، ش24، 1383 ش.
39. علی، جواد؛ المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام؛ چ2، بغداد: جامعه بغداد، 1413 ق.
40. عهدین، ترجمه تفسیری؛ بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
41. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله؛ کنز العرفان فی فقه القرآن؛ تهران: مرتضوی، 1373 ش.
42. فاضل میبدی، محمدتقی؛ مجموعه مقالات شریعت، عرف و عقلانیت؛ تهران: هرمس، 1394 ش.
43. فخررازی، محمدبن عمر؛ تفسیر مفاتیح الغیب؛ چ3، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1420 ق.
44. فضل الله، محمدحسین؛ «گفتگو با آیت‌الله سید محمدحسین فضل الله»؛ ترجمه: محمدرضا ایروانی، مجله بینات، ش18، 1377 ش.
45. فضل الله، محمدحسین؛ تفسیر من وحی القرآن؛ بیروت: دارالملاک، 1419 ق.
46. فضل الله، محمدحسین؛ «زن، واقعیت‌ها و پرسش‌ها»؛ ترجمه: مجید مرادی، مجله پیام زن، ش135، خرداد 1382 ش.
47. فیض کاشانی، محمد؛ تفسیر الصافی؛ چ2، تهران: مکتبة الصدر، 1415 ق.
48. قابل، احمد؛ احکام بانوان در شریعت محمدی (ص)؛ بی‌جا، شریعت عقلانی، 1392 ش.
49. قاضی عبدالجبار؛ تنزیه القرآن عن المطاعن؛ چ2، بیروت: دارالنهضة الحدیثة، 1426 ق.
50. قرطبی، محمدبن احمد؛ الجامع لاحکام القرآن؛ تهران: ناصرخسرو، 1364 ش.
51. قریشی، علی اکبر؛ قاموس قرآن؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا.
52. قطب، سید؛ فی ظلال القرآن؛ چ35، بیروت: دارالشروق، 1425 ق.
53. قمی مشهدی، محمد؛ کنز الدقائق و بحر الغرائب؛ تحقیق: حسین درگاهی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد، 1368 ش.
54. کیاهراسی، علی؛ احکام القرآن؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1422 ق.
55. ماتریدی، محمد؛ تأویلات اهل السنة؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1426 ق.
56. ماوردی، علی؛ تفسیر الماوردی؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
57. متقی هندی، علاءالدین؛ کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال؛ تحقیق: بکری حیانی، چ5، بی‌جا: مؤسسة الرسالة، 1401 ق.
58. مجلسی، محمد باقر؛ بحارالانوار؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
59. مروی، محمدعلی؛ «سرپرستی خانواده با نگاه به آیه34 سوره نساء»؛ مجله معرفت، ش122، 1386 ش.
60. معرفت، محمدهادی؛ شبهات و ردود حول القرآن الکریم؛ قم: مؤسسة التمهید، 1423 ق.
61. مغنیه، محمدجواد؛ التفسیر المبین؛ قم: دارالکتب الاسلامی، 1425 ق.
62. مغنیه، محمدجواد؛ ترجمه تفسیر کاشف؛ ترجمه: موسی دانش، قم: بوستان کتاب، 1378 ق.
63. مغنیه، محمدجواد؛ تفسیر الکاشف؛ قم: دارالکتب الاسلامیة، 1424 ق.
64. مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان؛ تحقیق: عبدالله محمودشحاته، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1423 ق.
65. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ چ10، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1371 ش.
66. نجفی، محمدحسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ تحقیق: عباس قوچانی، چ7، بیروت: دار احیاء ‌التراث‌العربی، 1362 ش.
67. واحدی، علی بن احمد؛ الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز؛ تحقیق: صفوان عدنان داودی، بیروت: دارالقلم، 1415 ق.
68. وسمقی، صدیقه؛ زن، فقه، اسلام؛ چ2، تهران: صمدیه، 1387 ش.