تحلیل ابهام صبر موسی (ع) در آیات قرآن بر مبنای اصل تشابک دلالتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان

2 دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان

چکیده

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.22.3.6
صبر موسی (ع) از موضوعاتی است کهدر قرآن به انحاء گوناگونی با آن برخورد شده است. در آیه 67 کهف، به عدم استطاعت موسی بر صبر تصریح شده و مدلول برخی آیات مانند آیه 15 سوره قصص نیز، این موضوع را تأیید می­نماید؛ اما آیات فراوانی نیز در قرآن موجود است که چارچوب صبر موسی را در شئونات مختلف حیات و رسالتش به نمایش می­گذارد. افزون بر این، دیدگاه­های متفاوت مفسران در تبیین مفهوم عدم استطاعت موسی بر صبر نیز به این ابهام، افزوده است. تشابک دلالتی که به پیوستگی و درهم‌تنیده بودن دلالت‌های آیات قرآن اشاره دارد، یکی از راه‌های رفع ابهام موجود میان این آیات است. این مقاله تلاش نموده از رهگذر تشابک دلالتی و با روش توصیفی‌ـ تحلیلی، چیستی صبر موسی را تحلیل نموده و پرده از ابهام صبر موسی در قرآن بردارد. رهیافت­ها حاکی از آن است که تشابک دلالتی، سطوح بالایی از صبر و صلابت موسی را در مراحل مختلف زندگی و به‌ویژه امر رسالت، نمایان می­سازد و قرائن موجود در آیات نشان می­دهد که استطاعت نداشتن، ناظر به مفهومی خاص و دوره­ای خاص بوده و از مقام والای صبر موسی (ع) نمی‌کاهد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of the suspected impatience of Moses from the viewpoint of the Quran and an evidential framework

نویسندگان [English]

  • Zahra Radi Meibodi 1
  • Azam Parcham 2
1 PhD student of Quran and Hadith sciences, Isfahan University
2 Associate prof. of Quran and Hadith sciences, Isfahan University
چکیده [English]

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.22.3.6
The patience of Moses has been expressed in the Quran in different ways. Verse 67 in the chapter “The Cave” explicitly refers to his lack of ability to be patient. Some other verses such as verse 15 in the chapter “The Stories” implicitly point to this issue. There are, however, a great number of verses that display his patient behavior in various aspects of his life and prophethood. The different approaches adopted by interpreters toward the inability of Moses to be patient have added to the doubt and ambiguities in this case. These suspicions can be resolved by taking a resort to the evidential framework which is based on the integrity and interrelationship of the Quranic verses. This study seeks to analyze the issue of Moses’s patience and remove the ambiguities in this regard. The research is conducted by analyzing a body of intertwined pieces of evidence from the Quran through the descriptive-analytic method. As the results show, this integral framework of evidence is suggestive of a high degree of patience practiced by Moses in various situations especially in the fulfilment of his divine mission. Besides, as the evidence indicates, the verses implying his lack of patience are related to certain cases in certain situations and they are by no means adequate to downgrade the sublime patience of Moses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Patience
  • Moses
  • Evidence
  • Evidential framework
  • Ability
ـ قرآن کریم، ترجمه: مهدی الهی قمشه­ای، قم: نشر دانش، 1384 ش.
1. آلوسی، محمود بن عبدالله؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415 ق.
2. ابن ابی جامع، علی بن الحسین؛ الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز؛ قم: دارالقرآن الکریم، 1413 ق.
3. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر؛ تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1419 ق.
4. امین، نصرت‌بیگم؛ مخزن العرفان در علوم قرآن؛ بی­جا، بی­نا، 1419 ق.
5. اندلسی، ابن عطیه؛ المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1422 ق.
6. ایزوتسو، توشیهیکو؛ خدا و انسان در قرآن؛ ترجمه: احمد آرام، تهران: نشر بهمن، 1361 ش.
7. پیروزفر، سهیلا و همکاران؛ «سازگاری تفسیر قرآن با دو رویکرد مجموعی و تفکیکی»؛ پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، شماره2، 1392 ش.
8. جبائی، عبدالجبار بن احمد؛ تنزیه القرآن عن المطاعن؛ بیروت: دارالنهضة الحدیثة، 1426 ق.
9. جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر تسنیم؛ چ 3، قم: اسراء، 1390 ش.
10. حسینی همدانی، محمد؛ انوار درخشان در تفسیر قرآن؛ تهران: نشر لطفی، 1404 ق.
11. حوی، سعید؛ الاساس فی التفسیر؛ قاهره: دارالسلام، 1424 ق.
12. خازن، علی بن محمد؛ تفسیر الخازن المسمی لباب التاویل فی معانی التنزیل؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415 ق.
13. دخیل، علی محمد علی؛ الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز؛ بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1422 ق.
14. دینه‌سن، آنه ماری؛ درآمدی بر نشانه‌شناسی؛ ترجمه: قهرمان ظفر، آبادان: نشر پرسش، 1380 ش.
15. رازی، ابوالفتوح حسین بن علی؛ روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن؛ مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1408 ق.
16. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ مفردات الفاظ قرآن؛ بیروت: دارالقلم، 1412 ق.
17. زحیلی، وهبه؛ التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج‏؛ چ 2، دمشق: دارالفکر، 1411 ق.
18. ـــــــــــ؛ التفسیر الوسیط؛ دمشق: دارالفکر، 1422 ق.
19. زمخشری، محمود بن عمر؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فى وجوه التأویل‏؛ چ 3، بیروت: دارالکتاب العربی، 1407 ق.
20. سعیدی‌روشن، محمدباقر؛ «ماهیت معنا در بازخوانی سه رویکرد تفسیری»؛ مقالات و بررسی‌ها، شماره 79، 1385 ش.
21. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر؛ الاتقان فی علوم القرآن؛ بیروت: دارالکتاب العربی، 1421 ق.
22. شاه عبدالعظیمی، حسین؛ تفسیر اثناعشری؛ تهران: میقات، 1363 ش.
23. شبّر، عبدالله؛ الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین؛ کویت: مکتبة الالفین، 1407 ق.
24. صدر، سیدمحمدباقر؛ السنن التاریخیة فی القرآن؛ بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، بی­تا.
25. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏،1390 ق.
26. طبرسی، فضل‌ بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ چ3، تهران: ناصرخسرو، 1372ش.
27. طنطاوی، سیدمحمد؛ التفسیر الوسیط للقرآن الکریم؛ قاهره: نهضة مصر، 1977 م.
28. طوسی، محمد‌ بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
29. فخر رازی، محمد بن عمر؛ التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)؛ چ3، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1420ق.
30. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب؛ القاموس المحیط؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415 ق.
31. قائمی‌نیا، علیرضا؛ بیولوژی نص؛ چ2، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1393 ش.
32. قرشی، علی‌اکبر؛ قاموس قرآن؛ چ6، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1371 ش.
33. ـــــــــــــ؛ تفسیر احسن الحدیث؛ تهران: بنیاد بعثت، 1375 ش.
34. قطب، سید ‌بن قطب بن ابراهیم شاذلی؛ فی ظلال القرآن؛ چ35، بیروت: دارالشروق، 1425 ق.
35. قمی، علی‌بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ چ3، قم: دارالکتاب، 1363 ش.
36. کاشفی، حسین بن علی؛ جواهر التفسیر؛ تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1378 ش.
37. محققیان، زهرا؛ «نشانه‌شناسی لایه­ای آیات قرآن کریم با توجه به روابط درون‌متنی و بینامتنی»؛ قرآن شناخت، شماره13، 1393 ش.
38. مراغی، احمد مصطفی؛ تفسیر المراغی؛ بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
39. مدرسی، محمدتقی؛ من هدی القرآن؛ تهران: دارمحبی الحسین، 1419 ق.
40. مرتضی زبیدی، محمد بن محمد؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ بیروت: دارالفکر، 1414 ق.
41. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فى کلمات القرآن الکریم‏؛ چ 3، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1430 ق.
42. مغنیه، محمدجواد؛ التفسیر الکاشف؛ قم: دارالکتاب الاسلامی، 1424 ق.
43. میبدی، رشیدالدین احمد بن محمد؛ کشف الاسرار و عده الابرار؛ تهران: امیرکبیر، 1371 ش.