هم‌آیی واژگانی تقابلی مکمل در قرآن کریم؛ مطالعه موردی آیات مرتبط با ترکیب «جَنَّات النَّعیم»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه کردستان

2 دانشگاه اراک

چکیده

در بافت جملات، واژگان هر یک به دلیلی با دیگری پیوند می‌یابد و با پراکندگی منسجم در سراسر متن، سبب انسجام‌بخشی به پیکره آن میشوند؛ از این امر به همآیی تعبیر می‌شود که از مهمترین عوامل انسجامبخش به متن است. در این میان، ترکیب قرآنی «جَنَّات النَّعِیمِ»، هم‌آیی کاملاً مشهود با سبک و کارکردی ویژه بوجود آورده است. از آنجا که توصیف‌های ارائه‌شده از بهشتیان و جهنمیان عموماً بصری است، این تصاویر در دو منظره متفاوت و متقابل از جهت شخصیت‌ها، عقاید، رفتارها و سرانجام قرار دارند. در این میان، بهشتیان و نعمتهای فراوان بهشت، به‌عنوان هسته معنایی آیات مرتبط با ترکیب مذکور، انسجام کاملی به واژگان و آیات بخشیده است؛ بهگونهای که هریک از این مضامین، اولاً رابطه معنایی و معقولی باهم دارند؛ ثانیاً مفاهیم و مضامین یکدیگر را توضیح و تفسیر مینمایند و ثالثاً باعث تداعی معانی می‌شوند. این موضوع یکی از عوامل زیبایی چیدمان آن‌ها در قرآن کریم است و این پژوهش در پی تحلیل این چیدمان بر اساس شیوهای روزآمد، به‌منظور تبیین انسجام و هماهنگی آیات مربوط به موضوع‌های متفاوت است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Lexical Contrastive Complementary Collocation in Holy Quran; Case Study of Verses Related to Composition of “Jannat al-Naᶜīm”

نویسندگان [English]

  • Ahmad Nahīrāt 1
  • Ebād Mohammadiān Mohammadiān 2
1 Assistant professor of Kurdistan university (corresponding author).
2 M.A. of Arak university.
چکیده [English]

In the context of sentences, words connect to each other for different reasons and via a coherent dispersion through the text, make a coherent text; it is called collocation which is one of the most important factors in text coherence. In this regard, Quranic composition “Jannat al-Naᶜīm” create an obvious collocation with a special style and function. Since the description of paradise people and hell people generally is visual, these images have two different and contrast views of characters, beliefs, behaviors, finale. Meanwhile, paradise people and abundant blessings of there as semantic core of related verses with mentioned composition has granted complete coherence to words and verses in a way that each of these themes; firstly, have semantic and reasonable correlation; secondly, they explain each other meanings; and thirdly, they cause association of ideas. This subject is one of the beauty factors of their ordering in holy Quran and this research to explanation of coherence and harmony between verses related to different subjects follows analysis of this ordering based on an up to date method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jannat al-Naᶜīm
  • Collocation
  • Coherence
  • Contrast complementary
  • Holy Quran
-قرآن کریم.
-نهج­البلاغه.
1. آقاگل­زاده، فردوس؛ تحلیل گفتمان انتقادی؛ شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1385 ش.
2. آل‌ بویه لنگرودی، عبدالعلی؛ نظری، علیرضا؛ «هم­آیی واژگانی و نقش آن در انسجام خطبه­های نهج­البلاغه»؛ فصلنامه ادبیات دینی، شماره 3، صص44- 23، 1385 ش.
3. ابن فارس، احمد؛ معجم مقاییس اللغة؛ ج5، چ3، بیروت: دارالفکر، 1979 م.
4. اخلاقی، الهام، سیدی، حسینن؛ «تحلیل رابطه­ هم­آیی واژگانی در قرآن کریم (مطالعه­ موردی سوره بقره)»؛ مجله مطالعات قرآنی و روایی، شماره­ 2، صص30- 9، 1391 ش.
5. الاصفهانی، راغب؛ المفردات فی غریب القرآن؛ چ 2، بیروت: دار القلم ـ الدار الشامیة، 1412 ق.
6. انطاکی، محمد؛ المنهاج؛ قم: انتشارات امیر، 1384.
7. ایزدی مبارکه، کامران؛ کیاست، فاطمه؛ «بررسی باهم­آیی واژه­ها (هم­نشینی و متداعی) در جزء سی­ام قرآن»؛ پایان­نامه­ کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور تهران، 1388 ش.
8. البرزی، پرویز؛ مبانی زبانشناسی متن؛ تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1386 ش.
9. بو ملحم، علی؛ فی­الاسلوب الادبی؛ بیروت: دار و مکتبة الهلال، 2008 م.
10. خطابی، محمد؛ لسانیات النص؛ چ2، الدار البیضاء المغرب، 2006 م.
11. الدرویش، محی­الدین؛ اعراب القرآن­الکریم و بیانه؛ ج2 و 8، بیروت: دار ابن کثیر، 1999 م.
12. الرازی، فخرالدین؛ مفاتیح الغیب؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
13. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج17، قم: انتشارات اسلامی، 1366 ش.
14. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: بی‌نا، 1988 م.
15. طبری، محمد؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ بیروت: مؤسسة الرسالة، 2000 م.
16. العدوانی، خالد حسن؛ دراسات الجملة العربیة و لسانیات النص؛ حلب: جامعة حلب، 2008 م.
17. علیخانی، فریبا؛ «عوامل ربط به‌عنوان ابزاری برای انسجام متن»؛ فصلنامه علمی پژوهشی کاوش نامه، شماره 19، صص121-97، 1387 ش.
18. عمر، احمد مختار؛ علم الدلاله؛ کویت: مکتبه دار العروبه للنشر التوزیع، 1982 م.
19. غلامحسین­زاده، غلامحسین؛ نوروزی، حامد؛ «نقش ارجاع شخصی و اشاره­ای در انسجام شعر عروضی فارسی»؛ فصلنامه پژوهش­های ادبی، سال 5، شماره 19، صص138-118، 1387 ش.
20. فتوحی، محمود؛ سبک‌شناسی؛ تهران: نشر سخن؛ 1390 ش.
21. قاسم پور، محسن؛ سلمان نژاد، مرتضی؛ «معناشناسی تدبر در قرآن کریم با تکیه‌ بر روابط هم­نشینی و جانشینی»؛ مجله­ مطالعات تاریخی زبان‌شناختی قرآن و حدیث، شماره 52، صص124-103، 1391 ش.
22. القرطبی، شمس­الدین؛ تفسیر القرطبی (الجامع لاحکام القرآن)؛ چ2، قاهرة: دارالکتب المصریة، 1964 م.
23. محمد، عزة شبل؛ علم لغة النص؛ قاهرة: مکتبة الآداب، 2007 م.
24. محمدابراهیمی، زینب؛ «روابط انسجامی در زبان فارسی‌ (ارجاع)»؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، 1376 ش.
25. مختار، احمد؛ علم الدلالة؛ کویت: مکتبة دارالعروبة للنشر و التوزیع، 1982 م.
26. مرآت، مرجان؛ «انسجام واژگانی در قرآن (بررسی سوره­ نور)»؛ فصلنامه­ پژوهش­های قرآنی، شماره­ 6، صص39-21، 1390 ش.
27. مهاجر، مهران؛ نبوی، محمد؛ به‌سوی زبان­شناسی شعر؛ تهران: نشر مرکز، 1376 ش.
28. هاشمی، احمد؛ جواهر البلاغه؛ بیروت: المکتبه العصریه، 1943 م.