طبقه‌‌بندی و تحلیل آراء فقیهان شیعه در حوزه اختلاف قرائات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان

2 عضو هیات علمی گروه علوم قرآن دانشگاه اصفهان

چکیده

در شماری از آیات‌الاحکام قرآن، اختلاف در قرائت وجود دارد. ثمره اختلافی که در قرائت این آیات وجود دارد صرفاً به حوزه قرائت مرتبط نمی‌شود؛ بلکه در علوم قرآن و فقه نیز اثرگذار است. از همین‌رو‌، آیات مذکور همواره در کانون توجه مفسران و فقیهان مسلمان بوده است. نفی قرائات سبع یا عشر متواتر توسط برخی از عالمان متأخر و معاصر شیعه و پافشاری آنان بر انحصار حجیت و اعتبار در قرائت حفص و یا حجیت قرائاتی که ثابت شود در زمان امامان شیعه (ع) رایج بوده است، دستمایه برخی شبهات و اتهامات شده است. پژوهش حاضر با گونه‌شناسی مواجهه فقیهان متقدم امامیه با اختلاف قرائات آیات الاحکام و به‌دست‌آوردن شش رویکرد عمده این فقیهان، نشان می‌دهد که نظریه تواتر و حجیت قرائات سبع و عشر مشهور، نظریه اصلی فقیهان شیعه و مورد پذیرش بسیاری از آنان است. هر یک از این نظریات می‌تواند در توسعه یا تضییق برداشت‌های فقهی و تفسیری از آیات دارای اختلاف قرائت، اثرگذار باشد.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Classification and Analysis of Shi’i Jurisprudents Viewpoints around Readings’ Disagreement

نویسندگان [English]

  • Ali Akbar Safi Esfahānī 1
  • Mohammad Reza Sotoude niā 2
1 Ph.D. in Quran and Hadith sciences from Esfahan university (corresponding author), head of institute of higher seminary education Allame Majlesi dependent on Islamic development office
2 Associate professor of Quran and Hadith sciences in Esfahan university
چکیده [English]

There is readings’ disagreement about some jurisprudential verses. In addition to readings’ field, this disagreement effects on Quranic sciences and jurisprudence. Thus, these verses have been at the forefront of Muslim exegetes and jurists’ attention. Denial of mutawātir sevenfold or decuple readings by some late and contemporary Shiite scholars and their insistence on monopoly of validity in Hafs reading or the readings proved their prevalence in the era of Shiite Imams presence, lead to some doubts and accusation. This research via typology of early Imāmīyeh jurists’ encounter with readings’ disagreement over jurisprudential verses and acquisition of their six main approaches indicates that notion of validity of popular sevenfold and decuple readings is the main theory of Shiite jurists and accepted by most of them. Each of these theories can effect on expansion or restriction of exegetic and jurisprudential viewpoints about verses which include readings’ disagreement.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Readings’ disagreement
  • tawātur of Readings
  • Sevenfold readings
  • Decuple readings
  • Shiite jurists
  • Jurisprudential verses

مراجع

منابع و مآخذ
1. ابن البراج؛ المهذب؛ قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1406 ق.
2. ابن بابویه؛ محمد بن علی؛ الخصال؛ قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1403 ق.
3. ابن الجزری‏، محمد بن محمد؛ النشر فی القرائات العشر؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
4. ابن زهره حلبى؛ غنیة النزوع إلى علمی الاصول و الفروع؛ قم: مؤسسه امام صادق‌‌ (ع)، 1417 ق.
5. ابوالصلاح حلبی؛ الکافی فی الفقه؛ اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین (ع)، 1403 ق.
6. ابن فهد حلِّی؛ المهذب البارع فی شرح المختصر؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ق.
7. ــــ؛ الموجز الحاوی لتحریر الفتاوی؛ به کوشش: مهد‌‌ی‌ رجا‌‌یی، قم: کتابخانه آیت‌الله‌ مرعشی، 1409 ق.
8. اراکی، محمدعلی؛ کتاب الصلوة؛ بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
9. اردبیلی، احمد بن محمد؛ مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الاذهان‌؛ قم: انتشارات اسلامی، 1403 ق.
10. انصار‌‌ی، مرتضی؛ الانظار التفسیر‌‌یه للشیخ الانصار‌‌ی؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1418 ق.
11. بحرانی، حسین؛ النفحة القدسیة فی الصلاة الیومیة؛ بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
12. ــــ؛ الفرحة الانسیة فی شرح النفحة القدسیة؛ النجف الاشرف: المطبعة المرتضو‌‌یة، 1435 ق.
13. ــــ؛ سداد العِباد و رشاد العُباد؛ قم: کتابفروشی محلاتی‌، 1421 ق.
14. بحرانی، عبدالله؛ کنزالمسائل و المآخذ فی شرح المختصر النافع؛ قم: دارالتفسیر، 1381 ش.
15. بحرانی، ‌‌یوسف؛ شرح الرسالة الصلاتیة؛ به کوشش: ابواحمد بحرانی. منامه: مکتبة العلوم العامة، 1409 ق.
16. ــــ؛ الحدائق الناضرة؛ به کوشش: محمدتقی ایروانی و عبدالرزاق مقرم، قم: انتشارات اسلامی، 1405 ق.
17. بروجرد‌‌ی، سید حسین؛ تفسیر الصراط المستقیم؛ قم: انتشارات انصار‌‌یان، 1416 ق
18. البلاغی النجفی، محمدجواد؛ آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن؛ قم: بنیاد بعثت، 1420 ق
19. بهبهانى، محمد‌باقر بن محمد اکمل؛ الحاشیة علی مدارک الاحکام؛ قم: مؤسسه آل البیت، 1419 ق‌
20. جزائر‌‌ی، سید نعمت‌الله؛ منبع الحیوة و حجیة قول المجتهد من الاموات؛ قم: بی‌نا، 1401 ق.
21. جمعی از نو‌‌یسندگان؛ فرهنگ‌نامه علوم قرآنی؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1394 ش.
22. حائری یزدی، عبدالکریم؛ کتاب الصلاة؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1404 ق.
23. حلّی، مقداد بن عبدالله السّیوری؛ کنز العرفان فی فقه القرآن؛ تهران: المکتبة الرضویة، 1384 ش.
24. ــــ؛ التنقیح الرائع لمختصر الشرائع؛ قم: کتابخانه آ‌‌یت الله العظمی مرعشی، 1404 ق.
25. حلّی، نجم الدین، جعفر بن حسن؛ المعتبر فی شرح المختصر؛ قم: مؤسسه سید الشهداء (ع)، 1407‍ ق.
26. ــــ؛ المختصر النافع فی فقه الامامیة‌؛ قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة، 1418 ق‌.
27. ــــ؛ المسائل العِزِّ‌‌یة؛ به کوشش: رضا استاد‌‌ی، قم: کتابخانه آیت‌الله‌العظمی مرعشی ، 1413 ق.
28. حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی؛ تذکرة الفقهاء؛ قم: مؤسسه آل البیت، 1415 ق.
29. ــــ؛ نهایة الاحکام فی معرفة الاحکام؛ قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام. 1419 ق.
30. ــــ؛ منتهی المطلب فی تحقیق المذهب؛ مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة. 1412 ق.
31. ــــ؛ تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة‌‌؛ قم: مؤسسة الامام الصادق‌‌ (ع)، 1420 ق.
32. خمینى، سید روح‌الله موسوی؛ تحریر الوسیلة؛ قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم، بی‌تا.
33. ــــ‌؛ العروة الوثقی مع تعالیق الامام الخمینی؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار، 1422 ق.
34. خوانسار‌‌ی، محمدباقر‌‌؛ روضات الجنات؛ قم: اسماعیلیان، بی‌تا.
35. الدمیاطی‏، احمد بن محمد؛ اتحاف فضلاء البشر فی القراءات الاربعة عشر؛ بیروت: دار الکتب، 1422 ق.
36. د‌‌یمه کار گراب، محسن و ا‌‌یروانی نجفی، مرتضی؛ روش علامه طباطبا‌‌یی در مواجهه با اختلاف قرائات در المیزان؛ تهران: فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حد‌‌یث، سال 12، شماره 3‌‌ (پیاپی 27)، 1394 ش.
37. زرکشی؛ البرهان فی علوم القرآن‏؛ بیروت: دار المعرفة، 1410 ق.
38. شریف مرتضی، علی بن حسین موسوی؛ رسائل الشریف المرتضی‌؛ قم: دارالقرآن الکریم‌، 1405 ق.
39. شریف رضی؛ حقائق التأویل فی متشابه التنزیل؛ بی‌جا: دار المهاجر، بی‌تا.
40. شعرانی؛ تعلیقات بر شرح اصول کافی ملا صالح مازندرانی؛ بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
41. شهید اول، محمد بن مکی؛ الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة؛ قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1417 ق
42. ــــ؛ البیان؛ به کوشش: محمد حسون، قم: بنیاد فرهنگی امام مهد‌‌ی‌‌ (ع)، 1412 ق.
43. ــــ؛ ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة؛ قم: مؤسسه آل البیت (ع)، 1419 ق‌.
44. شهید ثانى، زین الدین؛ المقاصد العلیة فی شرح الرسالة الالفیة‌؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1420 ق.
45. ــــ؛ روض الجنان فی شرح إرشاد الاذهان؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1402 ق.
46. ــــ؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة؛ قم: کتابفروشی داوری، 1410 ق.
47. صیمری، مفلح؛ کشف الالتباس‌‌ (شرح الموجز الحاو‌‌ی)‌؛ قم: مؤسسه صاحب الأمر‌‌ (ع)، 1375 ش.
48. طباطبا‌‌یی یزدی، سید محمدکاظم؛ العروة الوثقی مع التعلیقات؛ قم: مدرسه امام علی‌‌ (ع)، 1428 ق.
49. طباطبا‌‌یی بروجرد‌‌ی، سید محمود؛ المواهب السَّنیه فی شرح الدرة النجفیه؛ مشهد: آستان قدس، 1390 ش.
50. طباطبا‌‌یی حکیم، سید محسن؛ مستمسک العروة الوثقی؛ قم: مؤسسة دار التفسیر، 1419 ق.
51. ــــ؛ منهاج الصالحین؛ بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1410 ق.
52. طبرسی، فضل بن حسن؛ تفسیر مجمع‌البیان؛ بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1415 ق.
53. طوسی، محمد بن على بن حمزه؛ الوسیلة إلى نیل الفضیلة؛ قم: کتابخانه مرعشی نجفی، 1408 ق.
54. ــــ؛ التبیان فى تفسیر القرآن‏؛ بیروت: دار احیاء التراث العربى، بی‌تا.
55. عاملی، محمد بن علی موسو‌‌ی؛ مدارک الاحکام؛ بیروت: مؤسسة آل البیت، 1411 ق.
56. عاملی، سید جواد؛ مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1419 ق.
57. عاملی، بهاءالدین؛ الحبل المتین فی أحکام الدین‌؛ قم: کتاب‌فروشی بصیرتی، 1390 ق.
58. ــــ؛ زبدة الاصول؛ قم: مرصاد، 1423 ق.
59. عسکری، سید مرتضی؛ القرآن الکریم و روایات المدرستین؛ تهران‏: مجمع العلمی الاسلامی، ‏1416 ق.
60. فاضل آبى، حسن؛ کشف الرموز فی شرح المختصر النافع؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
61. فاضل تونى، عبدالله بن محمد؛ الوافیة فی أصول الفقه؛ بی‌جا: مجمع الفکر الإسلامی‌، 1415 ق.
62. فاضل هند‌‌ی، محمد؛ قراح الاقتراح‌‌‌؛ تهران: هستی‌نما، 1428 ق.
63. ــــ؛ کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1416 ق.
64. قابه، عبدالحلیم بن محمد الهاد‌‌ی؛ القرائات القرآنیه؛ بیروت: دارالغرب الاسلامی، 1999 م.
65. قمّی، ابوالقاسم؛ جامع الشتات فی أجوبة السؤالات‌؛ تهران: مؤسسه کیهان، 1413 ق.
66. ــــ ؛  قوانین الاصول ؛ قم: کتابفروشی علمیّه اسلامیّه، 1378ق
67. کرکی، علی بن الحسین؛ الرسالةالجعفریة‌‌ (رسائل المحقّق)؛ قم: کتابخانه آ‌‌یت الله مرعشی، 1409 ق.
68. ــــ؛ جامع المقاصد فی شرح القواعد؛ قم: مؤسسة آل البیت‌‌ (ع) لاحیاء التراث، 1408 ق.
69. کلینی، محمد بن ‌‌یعقوب؛ الکافی؛ تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1365 ش.
70. مامقانی، عبدالله؛ مناهج المتقین فی فقه ائمة الحق و الیقین؛ قم: مؤسسة آل البیت، 1404 ق.
71. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1403 ق.
72. معرفت، محمد هاد‌‌ی؛ التمهید فی علوم القرآن؛ ‏ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ‏1415 ق.
73. مکارم شیراز‌‌ی، ناصر؛ تعلیقات علی العروة الوثقی؛ قم: مدرسة الامام امیرالمؤمنین‌‌ (ع)، 1413 ق.
74. مکی بن ابی طالب؛ الابانه عن معانی القرآن؛ به کوشش: عبدالفتاح اسماعیل، قاهره: دارالنهضة، بی‌تا.
75. موسو‌‌ی خوانسار‌‌ی، محمد‌‌باقر؛ روضات الجنات فی احوال العلماء؛ بیروت: دارالاسلامیة، 1411 ق.
76. میبد‌‌ی، محمد فاکر؛ اختلاف قرائات و نقش آن در تفسیر از د‌‌یدگاه علامه طباطبا‌‌یی؛ دوفصلنامه قرآن شناخت، سال هفتم، شماره 2‌‌ (پیاپی 14)، 1393 ش.
77. نراقی، احمد؛ مستند الشیعة فی احکام الشر‌‌یعة؛ قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1415 ق.
78. نجفی، کاشف الغطاء، عباس بن حسن بن جعفر؛ الفوائدالجعفریة‌؛ بی‌جا: مؤسسه کاشف الغطاء، بی‌تا.
79. نجفی، محمد حسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرا‌‌یع الاسلام؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1373 ق.
80. نوری؛ مستدرک الوسائل؛ قم: مؤسسه آل البیت (ع)، 1408 ق.
دو فصلنامه کتاب قیم
دوره 7، شماره 17 - شماره پیاپی 17
ویژه علوم قرآن و حدیث
مهر 1396
صفحه 29-54

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 02 اردیبهشت 1395
  • تاریخ بازنگری: 02 اردیبهشت 1396
  • تاریخ پذیرش: 02 اردیبهشت 1396

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار