ارتباط خلیفة اللهی انسان با عصمت انبیاء و اولیاء (ع) از منظر مفسران فریقین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته تفسیر تطبیقی دانشگاه یزد

2 دانشیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه یزد

3 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه یزد

چکیده

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.23.4.9
خلافت الهی انسان از منظر فریقین در سه حوزه اصلی بحث ‌برانگیز بوده است که عبارت‌اند از: 1. منظور از خلیفه و مستخلفٌ‌­عنه، 2. مصداق یا مصادیق خلیفه، 3.­ شئون مختلف خلیفه. تبیین هرکدام از موارد پیش‌گفته در مسأله خلافت، دارای لوازم و آثار معرفتی است که در ایجاد هندسه معرفتی هر فرد مؤثر بوده و موضوعات معرفتی دیگر را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. از این جهت مسأله اصلی در مقاله حاضر، بیان چگونگی ارتباط و تلازم بین بحث خلافت الهی انسان و مسأله عصمت انبیاء و اولیاء (ع) از منظر مفسران و اندیشمندان فریقین است. در این خصوص با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و با رویکرد تحلیلی‌ـ‌ تطبیقی، در می‌یابیم که هرکدام از نحله‌های تفسیری، اعم از کلامی، فلسفی و عرفانی، مسأله عصمت را نیز مبتنی بر دیدگاه خود نسبت به مسأله خلافت انسان در قرآن کریم توضیح داده‌اند؛ به عبارت دیگر، مفسرانی که از منظر کلامی به موضوع خلافت انسان نگریسته‌اند، در تبیین مسأله عصمت نیز با استناد به ادلّه عقلی و نقلی به توضیح آن دست یازیده‌اند؛ اما کسانی که مواجهه فلسفی یا عرفانی با این مسأله داشته‌اند، مسأله عصمت و حدود و ثغور آن را نیز بر اساس قواعد عقلی و هستی‌شناسانه یا بر اساس ذوق عرفانی خویش بیان کرده‌اند. این پژوهش نشان می‌دهد حداقل پاره‌ای از موضوعات معرفتی، متأثر از نوع نگاه به مسأله خلافت انسان در قرآن کریم است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The divine representation of man and its relationship to the flawless character of saints and prophets from the perspective of Sunni and Shia interpreters

نویسندگان [English]

  • Sayed Mohammad Ali Mirbolooki 1
  • hossain abuey 2
  • mohammadhossein baromand 2
  • javad Pourroustaee ardakany 3
1 PhD student of comparative interpretation, Yazd University
2 Associate prof. Dept. of Islamic Jurisprudence and Law, Yazd University
3 Assistant prof. Dept. of Quran and Hadith, Yazd University
چکیده [English]

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.23.4.9
From Sunni and Shia points of view, man’s representation of God on the earth can be discussed in terms of a) the meaning of God’s representation, b) instances of that representation, and c) duties and functions of the representative. These three tenets join hands to make up the geometry of man’s recognition of himself and God. This recognition ultimately rules every other component of man’s religious faith. The present study mainly aims to clarify the relationship between man’s representation of God and the infallibility of saints and prophets through the lens of scholars in both sects of Islam. Using library sources as well as a descriptive-analytical method, it is found that different schools of interpretation, including rhetorical, philosophical and mystical schools, have addressed the infallibility issue as related to divine representation in the Quran from their own point of view each. Rhetoricians have interpreted this issue by providing rational and narrative pieces of evidence. However, philosophical and mystical interpreters have taken resort to rational and ontological reasons and sometimes to their own personal mystic feelings in this regard. As the results of the study show, part of one’s religious belief depends on how man’s representation in the Quran is looked at and interpreted.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Man
  • Representative of God
  • Comparative interpretation
  • Recognition tools
  • Infallibility of saints and prophets
ـ قرآن کریم؛ ترجمه: ناصر مکارم شیرازی، تهران: مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، ۱۳۸0 ش.
1.آلوسی، سید محمود؛ روح ‌المعانی فی تفسیر القرآن ‌العظیم؛ تحقیق: عبدالباری عطیة، بیروت: دارالکتب ‌العلمیة، 1415 ق.
2.ابراهیمی راد، محمد؛ «تحلیل و بررسی روایات سهو النبی (ص)»؛ علوم حدیث، ش52، تابستان 1388 ش.
3.ابو هلال عسکری، حسن‌ بن عبدالله؛ الأوائل؛ طنطا: دار البشیر، 1408 ق.
4.ابن خلدون، عبدالرحمن؛ تاریخ ابن‌ خلدون؛ ترجمه: محمد پروین گنابادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1375 ش.
5.ابن سینا، ابو علی حسین بن عبد الله؛ الشفاء؛ قم: کتابخانه آیه‌الله مرعشی، 1440 ق.
6.ابن‌ عطیه اندلسی، عبدالحق ‌بن‌ غالب؛ المحرّر الوجیز فی تفسیر الکتاب ‌العزیز؛ تحقیق: عبدالسلام عبدالشافی، بیروت: دارالکتب‌العلمیة، 1422 ق.
7.ابن ‌فارس، احمد؛ معجم ‌مقاییس ‌اللغة؛ تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، بیروت: دارالفکر، 1979 ق.
8.ابن ‌کثیر، اسماعیل ‌بن‌ عمر؛ تفسیر القرآن ‌العظیم؛ تحقیق: محمدحسین شمس‌الدین، بیروت: دارالکتب ‌العلمیة، 1419 ق.
9.ابن ‌منظور، محمد بن‌ مکرم؛ لسان العرب؛ تحقیق: احمد فارس صاحب‌الجوائب، بیروت: دار صادر، 1388 ق.
10. احمد بن ‌حنبل؛ مسند احمد؛ بیروت: دار صادر، بی‌تا.
11.استرآبادی، محمدتقی؛ شرح فصوص ‌الحکم؛ تحقیق: محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: دانشگاه تهران، 1358 ش.
12.امام‌ خمینی، سیدروح ‌الله؛ آداب ‌الصلوة (آداب نماز)؛ چ 6، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1378 ش [الف].
13.ـــــــــــــــــــــــــــ؛ صحیفه امام؛ (مجموعه 22 جلدی)، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1378 ش [ب].
14.بخاری، محمد بن ‌اسماعیل؛ صحیح بخاری؛ بیروت: دار طوق ‌النجاة، 1422 ق.
15.بیضاوی، عبدالله ‌بن ‌عمر؛ انوار التنزیل و أسرار التأویل؛ تحقیق: محمد عبدالرحمن المرعشلی، بیروت: دار إحیاء التراث ‌العربی، 1418 ق.
16.پریمی، علی؛ «گستره عصمت انبیاء از دیدگاه فخر رازی»؛ پژوهش‌نامه فلسفه دین (نامه حکمت)، ش 2، پاییز و زمستان 1394 ش.
17.جرجانی، حسین ‌بن ‌حسن؛ جلاء الأذهان و جلاء الأحزان؛ تهران: دانشگاه تهران، 1997 ش.
18.جعفری، محمدتقی؛ ترجمه و تفسیر نهج البلاغة؛ تهران: نشر فرهنگ اسلامی، 1362 ش.
19.جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر تسنیم؛ تنظیم: احمد صادقی، قم: اسراء، 1385 ش.
20.ــــــــــــــــــــــ؛ وحی و نبوت در قرآن؛قم: اسراء، 1388 ش.
21.ــــــــــــــــــــــ؛ تفسیر موضوعی قرآن کریم؛ تنظیم: علی اسلامی، قم: إسراء، 1376 ش.
22.حائری، مرتضی؛ «خلافت در قرآن»؛ بیّنات، ش 11، پاییز 1375 ش.
23.حسینی شاه‌عبدالعظیمی، حسین ‌بن ‌احمد؛ تفسیر اثنی‌ عشری؛ تهران: انتشارات میقات، 1363 ش.
24.راغب ‌اصفهانی، حسین‌بن‌محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ تحقیق: صفوان عدنان، دمشق: دار العلم، 1412 ق.
25.زمخشری، محمود؛ الکشاف ‌عن ‌حقائق‌ غوامض‌ التنزیل؛ چ3، بیروت: دارالکتاب العربی، 1407 ق.
26.سبحانی، جعفر؛ تفسیر صحیح آیات مشکله؛ تنظیم: هادی خسروشاهی، تهران: مؤسسه نشر و تبلیغ، 1364 ش.
27.سورآبادی، ابوبکر عتیق ‌بن ‌محمد؛ تفسیر سورآبادی؛ تحقیق: علی‌اکبر سعیدی، تهران: فرهنگ نو، 1314 ش.
28.سیوطی، عبدالرحمن؛ الدرّ المنثور فی ‌التفسیر بالمأثور؛ قم: کتابخانه آیةالله مرعشی، 1404 ق.
29.ـــــــــــــــــــــ؛ تفسیر الجلالین؛ بیروت: مؤسسة النور، 1416 ق.
30.شحاته، عبدالله ‌محمود؛ تفسیر مقاتل ‌بن ‌سلیمان؛ بیروت، موسسة التاریخ ‌العربی، 1423 ق.
31.شربینی، محمد بن احمد؛ مغنی ‌المحتاج؛ بیروت: دار إحیاء التراث ‌العربی، 1958 م.
32.شهید اول، محمد بن ‌مکی؛ ذکری ‌الشیعة فی أحکام ‌الشریعة؛ قم: مؤسسه آل ‌البیت علیهم ‌السلام، 1419 ق.
33.صالحی مالستانی، حسین؛ « امام خمینی و تفسیر نو از عصمت پیامبر اکرم (ص)»؛ حضور، ش 86، 1392 ش.
34.صدرالدین شیرازی، محمد بن‌ ابراهیم؛ تفسیر القرآن ‌الکریم؛ قم: انتشارات بیدار، 1366ش.
35.ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ کسر الاصنام ‌الجاهلیة؛ تهران: بنیاد حکمت صدرا، 1381 ش.
36.ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ الحکمة ‌المتعالیة فی ‌الاسفار العقلیة ‌الاربعة؛ بیروت: دار احیاء التراث ‌العربی، 1990 م.
37.صدوق، محمد؛ الأمالی؛ قم: مؤسسه بعثت، 1417 ق.
38.ــــــــــــــــ؛ عیون أخبار الرضا (ع)؛ تحقیق: حسین اعلمی، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1404 ق.
39.ــــــــــــــــ؛ من لا یحضره ‌الفقیه؛ تحقیق: علی‌اکبر غفاری، چ2، قم: مؤسسه نشر اسلامی، بی‌تا.
40.صفری‌پور، زینب؛ «بررسی تطبیقی خلیفة اللّهی انسان در اهم تفاسیر فریقین»؛ حدیث اندیشه، ش 18، پائیز و زمستان 1393 ش.
41.طباطبایی، محمد حسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ ترجمه: سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: انتشارات اسلامی، 1374 ش.
42.طبرسی، فضل ‌بن‌ حسن؛ مجمع ‌البیان لعلوم‌ القرآن؛ تهران: ناصر خسرو، 1372 ش.
43.طبری، محمد بن ‌جریر؛ جامع ‌البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار المعرفة، 1412 ق.
44.طوسی، محمد بن‌ حسن؛ تهذیب ‌الاحکام؛ تحقیق: سیدحسن موسوی خرسان، چ4، تهران: دارالکتب‌ الاسلامیة، 1365 ش.
45.علامه حلی، حسن ‌بن ‌یوسف؛ کشف ‌المراد فی شرح ‌تجرید الاعتقاد؛ تصحیح: حسن حسن‌زاده آملی، قم: بی‌نا، 1404 ق.
46.علم الهدی، سیدمرتضی؛ عصمة الانبیاء؛ چ2، بیروت: دارالکتب ‌العلمیة، 1409 ق.
47.فخر رازی، محمد بن عمر؛ مفاتیح ‌الغیب؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث ‌العربی، 1420 ق.
48.فراهیدی، خلیل ‌بن ‌احمد؛ کتاب ‌العین؛ چ2، قم: هجرت، 1410 ق.
49.قرشی، سیدعلی‌اکبر؛ أحسن ‌الحدیث؛ چ3، تهران: بنیاد بعثت، 1377 ش.
50.کاوند، علیرضا؛ «بررسی مفهوم خلیفة اللّهی انسان در آیه خلافت (آیه 30 سوره بقره)»؛ پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم، ش 5، زمستان 1388 ش.
51.کلینی، محمد بن‌ یعقوب؛ الکافی؛ تحقیق: علی‌اکبر غفاری، چ3، تهران: دارالکتب‌الاسلامیة، 1367 ش.
52.مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ بیروت: دارالتعارف، 1421 ق.
53.ــــــــــــــــــــ؛ حیاة القلوب، تهران: انتشارات اسلامیه، بی‌تا.
54.محقق حلی؛ المختصر النافع فی فقه ‌الامامیة؛ تهران: موسسه بعثت، بی‌تا.
55.مدرسی، سیدمحمدتقی؛ من ‌هدی ‌القرآن؛تهران: دار محبی ‌الحسین، 1419 ق.
56.مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات ‌القرآن‌ الکریم؛ تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360 ش.
57.ـــــــــــــــــــ؛ تفسیر روشن؛ تهران: مرکز نشر کتاب، 1380 ش.
58.مغنیه، محمدجواد؛ تفسیر الکاشف؛ تهران، دارالکتب‌الاسلامیة، 1424 ق.
59.ـــــــــــــــــــ؛ التفسیر المبین؛ قم: بنیاد بعثت، بی‌تا.
60.مکارم ‌شیرازی، ناصر و همکاران؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دارالکتب ‌الاسلامیة، 1374 ش.
61.مناوی، محمد عبدالرئوف؛ فیض ‌القدیر شرح ‌الجامع ‌الصغیر؛ تحقیق: احمد عبدالسلام، بیروت: دارالکتب ‌العلمیة، 1415 ق.
62.نصری، عبدالله؛ مبانی انسان ‌شناسی در قرآن؛ تهران: مؤسسه دانش و اندیشه معاصر، 1379 ش.
63.نووی، محیی‌الدین یحیی ‌بن ‌شرف؛ شرح ‌صحیح ‌المسلم؛ بیروت: دار الکتاب ‌العربی، 1407 ق.
64.همدانی، عبدالجبار بن ‌احمد؛ شرح ‌الاصول ‌الخمسة؛ قاهره: مکتبة وهبة، 1427 ق.