بررسی و نقد دیدگاه فخر رازی از آیه ﴿أُولُوا الْفَضْلِ‏﴾(نور: 24/ 22)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه تهران ـ پردیس فارابی قم (نویسنده مسئول)

2 استادیار دانشگاه تهران ـ پردیس فارابی قم

چکیده

آیة 22 از سوره نور در نظر مفسّران اهل سنّت از جایگاه خاصی در مبحث خلافت، برخوردار است. برخی از مفسّران این فرقه، بخصوص فخر رازی، درصدد برآمده­اند از این آیه، علاوه بر این که منقبت ویژه و منحصر به فردی برای ابوبکر اثبات کنند، حقّانیت خلافت او را نیز نتیجه بگیرند. امّا از دیدگاه شیعه، این آیه به­ هیچ­ وجه، منقبت و فضیلتی را برای نامبرده بیان نمی­کند و نمی‌توان از این آیه، صحت خلافت و امامت او را اثبات کرد و حتّی اساساً، این آیة اختصاصی به ابوبکر ندارد. با توجّه به ظاهر و سیاق آیه و نیز سبب نزول معتبر مراد از تعبیر ﴿أُولُوا الْفَضْلِتنها ابوبکر نیست و فضل نیز در اینجا به معنای فضل در دین نمیتواند باشد. از آنجا که اهل سنّت در تفسیر این آیات، بر دو حوزه و ساحت استناد به روایات اسباب‌النّزول و تحلیل درونی از دلالت آیه تکیه کرده­اند، به تفکیک و به ترتیب، مستندات و ادلّة آنان نقد و بررسی خواهد شد.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Studying and criticizing the commentary of Fakhr Razi of the verse Ol ol-Fazl (noor, 22)

نویسندگان [English]

  • Hamed Dej abad 1
  • Seyyed Mohammad Moosavi Moqaddam 2
1 assistant professor at Tehran University, Qom section.
2 assistant professor at Tehran University, Qom section.
چکیده [English]

For Sunni commentators the verse 22 of the chapter Noor of the Holy Quran has an especial status in succession subject. Some of the commentators of this sect (Sunnism), especially Fakhr Razi, have tried to praise Abu Bakr by their interpretation and to claim that his succession of the prophet has been rightly. But according to shiism this verse of the Quran does not praise Abu Bakr and does not contain any specialty for him and moreover the verse is not limited just for Abu Bakr. Indeed by considering the text and context of the verse we may say that the meaning of Ol ol-Fazl is not just Abu Bakr and the word Fazl (excel) does not have the meaning of excellence in religion. As Sunni thinkers in interpreting these verses have concentrated on two factors, i.e. on traditions concerning the situation of the revelation of the verse and on internal analyses of the meaning of the verse, then in answering them we have studied distinctly their grounds and documents.

کلیدواژه‌ها [English]

  • interpretation of the Quran
  • Sunnism
  • succession
  • Ol ol-Fazl (those of excellence)
  • abu Bakr
  • Ifk (defamation)
  1. - قرآن کریم.

    1. آلوسى، محمود؛ روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415 ق.

    2. ابن ابى حاتم، عبدالرحمن بن محمّد؛ تفسیر القرآن العظیم؛ عربستان سعودی: مکتبة نزار مصطفی الباز، 1419 ق.

    3. ابن بابویه، محمّد بن علی؛ الخصال؛تهران: کتابفروشی اسلامیه، بی‌تا.

    4. ابن جزى غرناطى؛محمد بن احمد؛ التسهیل لعلوم التنزیل؛ بیروت: شرکت دار الارقم، 1416 ق.

    5. ابن جوزى، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی؛ زاد المسیر فى علم التفسیر؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1422 ق.

    6. ابن داود حلّی، حسن بن علی؛ کتاب الرجال؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1383 ش.

    7. ابن عادل دمشقی حنبلی، أبو حفص عمر بن على؛ تفسیر اللباب؛ بیروت: دار النشر/ دار الکتب العلمیة، بی‌تا.

    8. ابن عاشور، محمد بن طاهر؛ التحریر و التنویر؛ بی­جا، بی­نا، بی­تا.

    9. ابن عطیه اندلسى، عبدالحق؛ المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1422 ق.

    10. ابن کثیر دمشقى، اسماعیل بن عمرو؛ تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1419 ق.

    11. ‏امینى، عبد الحسین؛ الغدیر فى الکتاب و السنة و الادب؛ قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، 1416 ق.

    12. اندلسى، ابو حیان محمد بن یوسف؛ البحر المحیط فى التفسیر؛ بیروت: دار الفکر، 1420 ق.

    13. بحرانى، سید هاشم؛ البرهان فى تفسیر القرآن؛ تهران: بنیاد بعثت، 1416 ق.

    14. بغدادى، علاء الدین على بن محمد؛ لباب التاویل فى معانى التنزیل؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415 ق.

    15. بغوى، حسین بن مسعود؛ معالم التنزیل فى تفسیر القرآن؛ بیروت: داراحیاء التراث العربى، 1420 ق.

    16. بیضاوى؛ عبدالله بن عمر؛ أنوار التنزیل و أسرار التأویل؛ بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1418 ق.

    17. ثعالبى، عبدالرحمن بن محمد؛ جواهر الحسان فى تفسیر القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1418 ق.

    18. ثعلبى، احمد بن ابراهیم؛ الکشف و البیان عن تفسیر القرآن؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422 ق.

    19. حسینى شیرازى، سید محمد؛ تقریب القرآن إلى الاذهان؛ بیروت: دار العلوم، 1424 ق‏.

    20. حقى بروسوى، اسماعیل؛ تفسیر روح البیان؛ بیروت: دار الفکر، بى‌تا.

    21. حلى، حسن بن یوسف حلى؛ خلاصة الاقوال فی معرفة أحوال الرجال؛ بی‌جا: الفقاهه، 1417ق.

    22. خصیبى، حسین بن حمدان‏؛ الهدایة الکبری‏؛ بیروت: البلاغ، 1419 ق.

    23. خطیب شربینی شافعی، محمد بن احمد؛ السراج المنیر؛ قاهرة: مطبعة بولاق، 1285 ق.

    24. رازى، فخرالدین محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب؛ بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1420 ق.

    25. ـــــ؛ الاربعین فی اصول الدین؛ قاهره: مکتبة الکلیات الازهریة، 1986 م.

    26. رازی، سید مرتضی بن داعی‏؛ تبصرة العوام؛ تهران: انتشارات اساطیر، 1364 ش.

    27. راغب اصفهانى، حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ دمشق/ بیروت: دار العلم/ الدار الشامیة، 1412 ق.

    28. سمرقندى، نصر بن محمد بن احمد؛ بحر العلوم؛بی­جا، بی­نا، بی­تا.

    29. سور آبادى، ابوبکر عتیق بن محمد؛ تفسیر سورآبادى؛ تهران: فرهنگ نشر نو، 1380 ش.

    30. سیوطى، جلال الدین؛ تفسیر الجلالین؛ بیروت: مؤسسة النور للمطبوعات، 1416 ق.

    31. ___؛ الدر المنثور فى تفسیر المأثور؛ قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى، 1404 ق.

    32. شبر، سید عبد الله؛ تفسیر القرآن الکریم؛ بیروت: دار البلاغة للطباعة و النشر، 1412 ق. ‏

    33. شریف لاهیجی، محمد بن على؛ تفسیر شریف لاهیجی؛ تهران: دفتر نشر داد، 1373 ش.

    34. شوکانى، محمد بن على؛ فتح القدیر؛ دمشق و بیروت: دار ابن کثیر و دار الکلم الطیب، 1414 ق.

    35. شیخ مفید، محمد بن محمد؛ تفسیر القرآن المجید؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، 1424 ق.

    36. طباطبایى، سید محمد حسین؛ المیزان فى تفسیر القرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1417 ق.

    37. طبرسى، فضل بن حسن؛ جوامع الجامع؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1377 ش.

    38. ــــــ؛ مجمع البیان فى تفسیر القرآن؛ تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1372 ش.

    39. طبرى، ابو جعفر محمد بن جریر؛ جامع البیان فى تفسیر القرآن؛ بیروت: دار المعرفة، 1412 ق.

    40. طوسی، محمد بن حسن؛ الفهرست؛ نجف: المکتبه المرتضویة، بی‌تا.

    41. ــــــ؛ رجال الطوسی؛ قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1373 ش.

    42. قرطبى، محمد بن احمد؛ الجامع لاحکام القرآن؛ تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1364 ش.

    43. قطان، إبراهیم؛ تیسیر التفسیر؛ بی­جا: بی­نا، بی­تا.

    44. قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ قم: دار الکتاب‏، 1367 ش.

    45. کاشانى، ملا فتح الله؛زبدة التفاسیر؛ قم: بنیاد معارف اسلامى، 1423 ق.

    1. 46.  کاشانى؛ ملا محسن؛ تفسیر الصافى؛ تهران: انتشارات صدر، 1415 ق‏.

    47. کشی، محمدبن عمر؛ اختیار معرفة الرجال؛ مشهد: دانشگاه مشهد، 1348 ش.

    48. کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تهران‏: انتشارات اسلامیه‏، 1362 ش‏.

    49. گنابادى، سلطان محمد؛ تفسیر بیان السعادة فى مقامات العبادة؛ بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1408 ق.

    50. مظهری، محمد ثناءالله؛ التفسیر المظهری‏؛ پاکستان: مکتبة رشدیة‏، 1412 ق.

    51. مقاتل بن سلیمان؛ تفسیر مقاتل بن سلیمان؛ بیروت: دار إحیاء التراث، 1423 ق.

    52. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1374 ش.

    53. میبدى، رشیدالدین احمد بن ابى سعد؛ کشف الاسرار و عدة الابرار؛ تهران: انتشارات امیر کبیر، 1371 ش.

    54. نجاشی، احمدبن علی؛ رجال النجاشی؛ قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1365 ش.

    55. نیشابورى، نظام‌الدین؛ تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1416 ق.

    56. نیشابوری، محمد بن عبدالله؛ المستدرک علی الصحیحین؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1411 ق.