معناشناسی واژه «تسویل» در قرآن کریم با رویکرد ساختارگرایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران.

چکیده

هدف: یکی از واژگان قرآن کریم که در بیان حالات و گرایش­های نفس بیان شده است، واژه «تسویل» است و برخی از مترجمان آن را به تزیین ترجمه کرده‌اند؛ اما به نظر می‌رسد که مؤلفه‌های معنایی این دو واژه متفاوت است و نمی‌توان آنها را معادل دقیق یکدیگر دانست. پرسش اصلی تحقیق این است که معنای واژه «تسویل» در ساخنار معنایی قرآن چیست؟ هدف، تبیین تفاوت‌های معنایی میان این واژه و واژگان جانشین آن در سیاق آیات، با استناد به داده‌های لغت‌نامه‌ای و با رویکردی ساختاری است.
روش پژوهش: روش اصلی پژوهش، معناشناسی ساختارگرایانه بر پایه‌ی روابط جانشینی و همنشینی است. ابتدا با مراجعه‌ به منابع لغوی، معنای اولیه‌ی «تسویل» به دست آمد. سپس با توجه همزمان به ساختار نحوی و معنایی آیات مشتمل بر واژه «تسویل»، واژگان جانشین و همنشین استخراج گردید. با بررسی ساختاری به همراه توجه به سیاق آیات، معنای «تسویل» در ساختار معنایی قرآن حاصل شد..
یافته‌ها: در این پژوهش، ابتدا معانی مختلف این واژه در کتب لغت مورد بررسی قرار گرفته و بر این اساس، مفهوم «استرخاء» (سستی و رخوت) به عنوان توضیح مناسب‌تری برای تسویل، بر مبنای ریشه «سَوِلَ» انتخاب شده است. تحلیل ساختاری نشان می‌دهد که «نفس» و «شیطان» در رابطه همنشینی و «إملاء» در رابطه اشتدادی با تسویل قرار دارند و «نفس» پر بسامدترین همنشین آن است. همچنین، واژگان «تطویع»، «وسوسه» و «تزیین» در محور جانشینی با تسویل قرار دارند که با تسویل ترادف نسبی داشته  و در میدان معنایی مشترکی قرار می‌گیرند  که شامل انگیزه‌بخشی برای انجام عمل نادرست و کاهش مقاومت درونی در برابر آن است.
نتیجه‌گیری: این مطالعه نشان داد که کوچک‌شمردن گناه و مصیبتی بزرگ و پایین‌آوردن اهمیت و بزرگی آن در نظر فرد، مؤلفه معنایی منحصر‌ به ‌فرد تسویل است که آن را از واژگان جانشین خود متمایز می‌سازد. برابر دانستن تسویل با «تزیین» در برخی تفاسیر و کتب لغت می­تواند تحت تأثیر مفهوم «سوْل» به معنای حاجت و درخواست باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Semantics of the Word "Taswīl" in the Holy Qur'ān with a Structuralist Approach

نویسندگان [English]

  • Abbas Mosallaeepoor 1
  • Tayebeh Hajisoltani 2
1 Associate professor, Department of Quranic Sciences and Hadith, Faculty of Theology, Islamic Studies and Guidance, Imam Sadiq University, Tehran, Iran
2 PhD student, Department of Quranic Sciences and Hadith, Faculty of Theology, Islamic Studies and Guidance, Imam Sadiq University,Tehran,Iran.
چکیده [English]

A highly effective method for the deeper understanding of the meanings of Quranic words is Quranic semantics. The present study analyzes the word "Taswīl" (تسویل)in the Holy Quran using the structural semantics approach. In this research, initially, the various meanings of the word are investigated in lexicography books. Based on this review, the concept of "Istirkhā’" (laxity and lethargy) is chosen as a more suitable explanation for Taswīl derived from the three main letters of س, و, and ل. The equation of "Taswīl" with "Tazyīn" (embellishment/beautification) in some interpretations and lexical works may be influenced by the concept of "Su'al" –(request/desire). Structural analysis also reveals that "Nafs" (soul) and "Shayṭān" (Satan) are in a syntagmatic relationship (co-occurrence) with Taswīl, and "Im’lā’" (prolongation/respite) is in an intensifying relationship with it. "Nafs" is the most frequent co-occurring term. Furthermore, the words "Taṭwī‘" (making compliant), "Waswasah" (whispering/insinuation), and "Tazyīn" are in a paradigmatic relationship (substitution) with Taswīl. They exhibit a relative synonymy and are in a shared semantic field that includes motivating the performance of a wrong action or sin and reducing internal resistance to it. In the semantic hierarchy, "Waswasah" is the initial stage, "Tazyīn" represents the highest level of motivation, and "Taswīl" and "Taṭwī‘" are in the middle. The unique semantic component of Taswīl that distinguishes it from its substitutes is the minimizing of a great sin and reducing its importance.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Taswil(تسویل)
  • Semantics
  • Structural Semantics
  • Syntagmatic relation
  • Paradigmatic relation
ـ قرآن کریم.
ـ نهج البلاغه. (1385). ترجمه: محمد دشتی، چ41، امیرالمؤمنین.
ابن­درید، محمد بن حسن. (1987). جمهرة اللغة. دار العلم.
ابن عطیه، عبدالحق بن غالب. (1422). المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز. دار الکتب العلمیة.
ابن فارس، احمد. (1404). معجم مقاییس اللغة. مکتب الإعلام الاسلامی.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414). لسان العرب. چ3، دار صادر.
ازهری، محمد بن احمد. (1421). تهذیب اللغة. دار احیاء التراث العربی.
امامی، سیدمجید؛ کاظمی، نجمه و ریاحی، حدیث. (1402). بازنمایی مفهوم تزیین در آیات و دلالت آن در زیبایی‌شناسی قرآنی. پژوهش‌های زبانشناختی قرآن، 12(1)، 145-164. https://doi.org/10.22108/nrgs.2023.138865.1898
جزایری، نعمت الله. (1381).‏ داستان پیامبران یا قصه‏های قرآن از آدم تا خاتم. ترجمه: فاطمه مشایخ، فرحان.
زمخشری، محمود بن عمر. ( 1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل . دار الکتاب العربی.
سوسور، فردینان. (1382). دوره زبان­شناسی عمومی. ترجمه: کوروش صفوی، هرمس.
شیبانی، ابوعمرو. (1394). الجیم. تحقیق: ابراهیم الأبیاری، الهیئة العامة لشئون المطابع الأمیریة.
صالح، صبحی. (2009). دراسات فی فقه اللغة. دار الملایین.
صفوی، کوروش. (1401). درآمدی بر معنی شناسی. سوره مهر.
طباطبایی، سید محمدحسین. (1390). المیزان فی تفسیر القرآن. مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبرسی، احمد بن علی. (1371). الإحتجاج على أهل اللجاج‏. ترجمه: علی‌اکبر غفاری، مرتضوی.
طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏. ناصر خسرو.
عبدالباقی، محمدفؤاد. (بی­تا). معجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم. اسلامی.
عشریه، رحمن. (1403). معناشناسی واژه تسویل در قرآن با تأکید بر روابط مفهومی. پژوهش‌های زبانشناختی قرآن، 13(2)، 77-89. https://doi.org/10.22108/nrgs.2024.138506.1889
فخر رازی، محمد بن عمر. (1420). التفسیر الکبیر. چ3، دار إحیاءالتراث العربی.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409). کتاب العین. دار الهجرة.
قاسم‌پور، محسن و سلمان‌نژاد، مرتضی. (1391). معناشناسی تدبر در قرآن. مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، 18(2)،پیاپی: 52،  103-124.
مجلسی، محمدباقر. (1403). بحار الأنوار. مؤسسة­ الوفاء.
مشکور، محمدجواد.(1357). فرهنگ تطبیقی عربی با زبان­های سامی و ایرانی. بنیاد فرهنگ ایران.
معارف، مجید و احمدیان، احسان. (1393). تزیین شیطان و تسویل نفس. بصیرت و تربیت اسلامی، 11(1)، پیاپی: 28، 1-24.
وطن­دوست، محمدعلی و تشکری، محمد. (1401). چگونگی سنت «تزیین» درباره اهل باطل و پاسخ به شبهات آن با تأکید بر مدل فرایندی. پژوهشنامه کلام، 9 (1)، پیاپی:16، 263-287. https://doi.org/10.22034/pke.2022.13022.1623
وقوعی، زهرا. (1397). تفکری پیرامون تزیین و تسویل شیطان در قرآن. کنفرانس ملی علوم اسلامی و پژوهش‌های دینی.
هالیدی، مایکل و حسن، رقیه. (1400). زبان، بافت و متن. ترجمه: مجتبی منشی زاده و طاهره ایشانی، نشر علمی.