بررسی محدثان حوزه حدیثی واسط: مطالعه موردی ابوطالب انباری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قران و حدیث دانشگاه حضرت معصومه س، قم، ایران.

10.30512/kq.2024.20843.3778

چکیده

هدف: توجه به اسناد روایات و بررسی حال روات، در دوران‌های اخیر رو به فزونی نهاده‌، اما همواره توجه به منبع معتبر، یکی از راه‌های دستیابی به روایات قابل اعتماد محسوب شده ‌است. یکی از افرادی که در اسناد تعداد قابل ملاحظه‌ای از کتب روایی و خصوصاً، در اسناد موجود در فهرست شیخ طوسی و نجاشی به چشم می‌خورد، «ابو طالب عبیدالله بن ابی‌زید انباری» است. ازاین‌رو، به دست‌آوردن میزان وثاقت و روشن‌شدن مذهب او در احراز اعتبار یا بی‌اعتباری بسیاری از کتب روایی و به تبع آن، روایات مندرج در آنها اثرگذار است.
روش پژوهش: این پژوهش با روش تطبیقی- تحلیلی و با استفاده از فیش‌برداری از منابع کتابخانه‌ای انجام شده است تا به این مهم پاسخ دهد که آیا ابوطالب انباری، از وثاقت لازم برخوردار بوده ‌است تا بتوان به کتب منتقل شده از طریق او اعتماد کرد یا خیر؟
یافته‌ها: در مورد مذهب انباری، اختلاف‌های قابل ملاحظه‌ای به چشم می‌خورد و چه‌بسا، یکی از عوامل بروز این اختلاف اقوال را بتوان در کمتر شناخته‌بودن حوزه حدیثی واسط که موطن علمی انباری محسوب می‌شود، جستجو کرد. گفته شده که اکثریت ساکنان شهر واسط را سنی‌‌مذهبان تشکیل می‌دادند. البته، فرقه‌هایی از شیعیان از جمله واقفیان، اسماعیلیان و زیدیان، به عنوان اقلیت مذهبی، در این شهر حضور فعال داشتند. مذهب انباری را ناووسی، بابوشی، غالی، زیدی، واقفی و امامی گزارش کرده‌اند. در مورد انتساب او به ناووسیان یا بابوشیان باید گفت که اساساً در پیدایش و شکل‌گیری چنین فرقه‌ای، تردید وجود دارد. شواهدی وجود دارد که غالی‌بودن او را منتفی می داند و در زمان انباری گزارشی از وجود زیدیان در منطقه واسط وجود ندارد. نجاشی با آوردن تعبیر «ثقة فی الحدیث عالم به» ضمن گوشزد نمودن علم او به احادیث، او را توثیق کرده،‌ اما شیخ طوسی در رجالش او را ضعیف خوانده‌ است.
نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش نشان می‌دهد که انباری دارای دو دوره از حیات مذهبی بوده و یقیناً در اواخر عمرش، امامی‌مذهب شده است. به نظر می‌رسد که او ابتدا واقفی‌مذهب بوده است؛ اما هنگامی که به مذهب امامیه درآمد و مجال بروز مذهب خود را در واسط نیافت، به بغداد مهاجرت کرد. شواهد متعدد، نشان از وثاقت و قابل اعتمادبودن ابوطالب انباری دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A study of the hadith scholars of the Wasit school of hadith: A case Study of Abu Taleb Anbari

نویسنده [English]

  • Fatemeh zhian
Assistant Professor of Department of Quran Science and Hadith. Faculty member of Hazrat-e Maʼsoumeh University. Qom. Iran
چکیده [English]

Establishing the reliability of narrations is inextricably linked to assessing the credibility of the source(s) from which the narration originates and examining the chain of references to the book back to its author. Consequently, hadith scholars recorded their references to books in the introduction, preface, or bibliography of those books. Abu Taleb Anbari is one such narrator whose name appears in the references of a significant number of hadith sources. Therefore, examining his character is crucial to determining the credibility of these books. Given the differences of opinions and doubts of biographers regarding his level of truthfulness and religious affiliation, this research examines the accuracy of various opinions about this person, using a descriptive-analytical method, collecting data, and considering his environment and place of education. Studies suggest that the characteristics of the Wasit region, Anbari's scholarly homeland, can help to resolve certain ambiguities. While Anbari was influenced by the Waqifi school for a while due to his place of residence, he converted to the Imamiyyeh school towards the end of his life. Not only is he truthful, but most of his teachers are reliable in transmitting hadiths as well

کلیدواژه‌ها [English]

  • Wasit school of Hadith
  • Abu Taleb Anbari
  • Narrator of hadith
  • Waqifis

مراجع

آقابزرگ تهرانی، محمد حسن. (1408). الذریعة. موسسه اسماعیلیان.
ابن اثیر، على بن محمد. (1385). الکامل فی التاریخ. دار صادر.
ابن حجر، احمد بن علی. (1390). لسان المیزان. مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
ابن داود حلی، حسن بن علی. (1383). رجال ابن داود. دانشگاه تهران.
ابن فقیه، احمد بن محمد. (1416). البلدان. عالم الکتب.
ابن ندیم، محمد بن اسحاق. (بی‌تا). الفهرست لإبن الندیم. دار المعرفة.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی. (1412). المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک. تحقیق: محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، دار الکتب العلمیة.
ابن ‌غضائری، احمد. (1364). الرجال. اسماعیلیان.
اثباتی، اسماعیل و طباطبایی، سیدکاظم. (1396). تبارشناسی منابع روایات اعتقادی الکافی. کتاب قیم، 7(2)، پیاپی: 17، 265-288.
اردبیلی، محمدعلی. (بی‌تا). جامع الرواة. مکتبة المحمدی.
امین، سید محسن. (بی‌تا). اعیان الشیعة. دار التعارف.
بحشل، اسلم بن سهل. (1406). تاریخ واسط. عالم الکتب.
بهایی، محمد بن الحسین. (بی‌تا). مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین. بصیرتی.
پاکتچی، احمد. (1378). مدخل ابوطالب انباری. دانشنامه بزرگ اسلامی.
پاکتچی، ‌احمد. (1391). حوزه‌های کم‌شناخته و متقدم حدیث و معارف امامیه در عراق، شام و مصر. مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، 18(2)، پیاپی: 52، 125-166.
تفرشی، سیدمصطفی. (1376). نقد الرجال. مؤسسة آل البیت(ع).
جعفریان، رسول. (1369). تلاش براى بازسازى کتاب المغازى أبان بن عثمان الأحمر. آینه پژوهش، 6(5)، پیاپی: 35، 17-27.
خلیفة بن خیاط اللیثی. (1415). تاریخ خلیفة بن خیاط. دار الکتب العلمیة.
خویی، سید ابوالقاسم. (1413). معجم رجال الحدیث. بی‌نا.
دار قطنی، علی بن عمر. (1404). سؤالات الحاکم. مکتبة العارف.
ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد. (1427). سیر أعلام النبلاء. دار الحدیث.
ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد. (1382). میزان الاعتدال فی نقد الرجال. دار المعرفة.
ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد. (1407). تاریخ الإسلام. دار الکتب العربی.
زراری، ابو غالب. (1399). تاریخ آل زرارة. مطبعة ربانی.
ساعدی، حسین. (1426). الضعفاء من رجال الحدیث. دار الحدیث.
شهرستانى‌، محمد بن عبد الکریم. (1364). الملل و النحل. الشریف الرضی.
شوشتری، محمدتقی. (1410). قاموس الرجال. موسسة النشر الاسلامى التابعة لجماعة المدرسین بقم‏.
صفاریان همدانی، علیرضا؛ ناصح، علی احمد و دیاری بیدگلی، محمدتقی. (1399). نظریه تحلیل فهرستی احادیث؛ چیستی و ابهامات. مطالعات فهم حدیث، 7(2)، پیاپی: 13، 249-271. https://doi.org/10.30479/mfh.2020.2258
‌علامه حلی، حسن‌ بن‌ یوسف. (1411). خلاصة الاقوال. دار الذخائر.
طلوع هاشمی، سیده زینب؛ طباطبایی، سیدکاظم و جلالی، مهدی.(1394). بازخوانی دیدگاه رجال شناسان متقدم و متأخر درباره مفضل بن عمر جعفی، کتاب قیم، 5(2)، پیاپی: 13، 93-116.
کلباسی، ابو المعالی محمد بن محمدابراهیم. (1422). الرسائل الرجالیة. دار الحدیث.
کشی، محمد‌ بن ‌عمر. (1348). الرجال. دانشگاه مشهد.
کلینی، محمد ‌بن ‌یعقوب. (1363). الکافی. دار الکتب الاسلامیة.
مامقانی، عبدالله. (بی‌تا). تنقیح المقال فی علم الرجال. بی‌نا.
میرداماد، محمدباقر بن محمد. (بی‌تا). اثنا عشر رسالة. سید جمال الدین میردامادی.
معاضیدی، عبدالقادر سلمان. (1426). واسط فی العصر العباسی. الدار العربیة للموسوعات.
نجاشی، احمد ‌بن ‌علی. (1407). الرجال. قم، موسسة النشر الاسلامى التابعة لجماعة المدرسین بقم‏.
نمازی، علی. (1419). مستدرک سفینة البحار. دفتر انتشارات اسلامی.
نمازی، علی. (1412). مستدرک علم رجال الحدیث. شفق.
نوبختی، حسن بن موسی. (1381). فرق الشیعة. تحقیق: محمدجواد مشکور، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
نوری، میرزا حسین. (1416). خاتمة المستدرک. مؤسسه آل البیت(ع).
وجیه، عبدالسلام بن عباس. (1420). أعلام المؤلفین الزیدیة. مؤسسة الإمام زید بن علی الثقافیة.
دو فصلنامه کتاب قیم
دوره 15، شماره 32
فروردین 1404
صفحه 279-295

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 17 آبان 1402
  • تاریخ بازنگری: 02 بهمن 1402
  • تاریخ پذیرش: 14 بهمن 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار