رویکرد و مؤلفه‌های حاکمیتی رفاه اجتماعی در سیره امام علی(ع) از دیدگاه نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

2 ، دانشجوی کارشناسی ارشد گروه فرهنگی‌ـ اجتماعی، دانشکده حکمرانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

10.30512/kq.2025.22881.4008

چکیده

هدف: توجه به رفاه، امری به درازای زندگی بشر است و هر مکان و زمانی که حکومتی وجود داشت، رگه‌هایی از رفاه اجتماعی را می‌توان در آن یافت؛ از این‌رو، مقاله حاضر با هدف دستیابی به رویکرد و مؤلفه‌های رفاه اجتماعی در سیرۀ امیرالمؤمنین علی (ع) نگارش شده است.

روش تحقیق: در این پژوهش برای دستیابی به هدف از سیره‌پژوهی و منابع کتابخانه‌ای، به‌طورخاص نهج‌البلاغه استفاده شده است. همچنین برای تحلیل داده‌ها ذیل سیره‌پژوهی نیز از فرایند تحلیل مضمون بهره گرفته است.

یافته‌ها: به‌طور کل برای ایجاد و تقویت رفاه اجتماعی باید راه حق و عدالت را پیمود که با توجه به شرایط و ویژگی‌ها منوط بر رعایت تساوی یا استحقاق است. همچنین مؤلفه‌های رفاه اجتماعی با توجه به کارگزاران نیز عبارت هستند از: مالی-اقتصادی، امنیتی-نظامی، نظارتی-قضایی، اخلاقی، اجتماعی و دینی.

نتیجه‌گیری: نتایج حاصل از بررسی سیره‌ی امام علی (ع) (رویکرد و مؤلفه) در نهج‌البلاغه بیانگر آن است که رعایت حق و عدالت در تحقق رفاه اجتماعی نقش بسیار مهم و تعیین‌کننده‌ای دارد؛ به‌گونه‌ای که می‌توان گفت رفاه اجتماعی، مفهومی عجیبن شده با عدالت و رعایت حقوق است. مؤلفه‌های حاصل نیز نشان می‌دهند که آن حضرت در تحقق رفاه اجتماعی نگاهی وسیع و در ابعاد مختلف داشته‌اند؛ چنانکه توجه به بعد دینی جامعه به‌عنوان مؤلفه رفاه اجتماعی در نهج‌البلاغه به‌دست آمد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The governance approach and the components of the social welfare practiced by Imam Ali (pbuh) from the perspective of the Nahj al-Balagha

نویسندگان [English]

  • Zeinab Pourkavian 1
  • reza pourkavian 2
1 PhD Graduate in the Department of Quranic Sciences and Hadith, Faculty of Theology, Al-Zahra University, Tehran, Iran.
2 Master's Student in the Department of Cultural-Social Studies, School of Governance, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Concerns for welfare have been an enduring aspect of human life. Wherever and whenever governance has existed, traces of social welfare can be found. This article aims to explore the approach and the components of social welfare in the conduct of Imam Ali (pbuh). To achieve the research objective, library sources particularly Nahj al-Balagha are examined. Additionally, a thematic analysis is performed in the framework of Imam’s conducts. To establish and strengthen social welfare, the path of truth and justice must be followed, which, depending on circumstances and characteristics, requires either equality or merit-based fairness. The components of social welfare, with respect to governing actors, include financial-economic, security-military, oversight-judicial, moral, social, and religious components. The findings from examining the conduct of Imam Ali (pbuh), both his approach and its components, in Nahj al-Balagha reveal that upholding truth and justice plays a pivotal and decisive role in achieving social welfare. Indeed, social welfare is a concept intrinsically tied to justice and the observance of rights. The derived components further demonstrate that Imam Ali (pbuh) adopted a comprehensive multidimensional perspective to establish social welfare. Notably, Nahj al-Balagha emphasizes the religious dimension of the society as a component of social welfare, reflecting the Imam’s holistic vision.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali
  • Nahj al-Balagha
  • Social welfare
  • Approach
  • Components
ـ قرآن کریم.
ـ نهج‌‌البلاغة. (1392). ترجمه: عبدالمحمد آیتی. دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ابن میثم حرانی، میثم بن علی. (1362). شرح نهج‌‌البلاغه. دفتر نشرالکتاب.
انصاریان، علی. (1366). شرح نهج‌البلاغة المقتطف من بحار الانوار. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
الکاک، پیت؛ می، مارگارت و راولینگسون، کارن. (1391). کتاب مرجع سیاست‌گذاری اجتماعی. علی‌اکبر تاج مزینانی و محسن قاسمی (مترجم). دانشگاه امام صادق(ع).
الهی‌زاده، محمدحسن. (1395). بازنمایی جایگاه «امنیت انسانی» در سیره حکومتی امام علی(ع) بر مبنای فرامین حکومتی. پژوهش‌نامه نهج‌البلاغه، 4(3)، پیاپی: 15، 41-58. https://doi.org/10.22084/nahj.2016.1639
خاقانی اصفهانی، محمد و قاسم پیوندی، زهرا. (1390). بررسی سبک‌شناختی فرمان حکومتی امام علی(ع) به مالک اشتر. کتاب قیم، 1(3)، پیاپی: 3، 129-148.
خمینی، روح‌الله. (1358). صحیفه امام (ره). مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
دولتی، کریم. (1391). امنیت اجتماعی از منظر امیرالمؤمنین امام علی(ع). مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی (فروغ وحدت)، 8 (1)، پیاپی: 29، 15-23.
سبحانی‌نیا، نریمان؛ خزائی، میثم و سلیمی، علیرضا. (1402). رفاه عمومی و کاربست‌های شرع اسلام در تحقق آن. سبک زندگی اسلامی، 7(2)، پیاپی: 33، 209-217.
شجاعی حقیقی، مریم و مردانی، مهدی. (1394). مؤلفه‌های مدیریت اقتصادی امام علی(ع) با تأکید بر نهج‌البلاغه. حدیث حوزه، 5(1)، پیاپی: 10، 1-24.
شکوری، مجتبی و حاجی‌اکبری، فاطمه. (1402). شناسایی تیپ شخصیتی امیرالمؤمنین علی (ع) بر مبنای نهج‌البلاغه با استفاده از الگوی MBTI. کتاب قیم، 13(1)، پیاپی: 28، 323-345. https://doi.org/10.30512/kq.2022.17885.3321
صرفی، زهرا و پورکاویان، زینب. (1399). تحلیل مضمون شیوه برخورد با لغزش کارگزار در نهج‌البلاغه. حدیث و اندیشه، 15(2)، پیاپی: 30، 173-193.
فاتحی، حسن؛ قائمی، مرتضی و سن سبلی، بی‌بی راحیل. (1395). یادکرد حیوانات در نهج‌البلاغه؛ کارکرد حقیقی و تصویرآفرینی هنری. کتاب قیم، 6(1)، پیاپی: 14، 135-154.
فیتز پتریک، تونی. (1381). نظریه رفاه (سیاست اجتماعی چیست؟). هرمز همایون‌پور (مترجم). مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. (1423). الحقائق فی محاسن ‌الاخلاق. دار الکتاب الاسلامی.
قاسمی، حمید. (1400). مرجع پژوهش. اندیشه آرا.
قرشی بنایی، علی‌اکبر. (1377). مفردات نهج‌‌البلاغه. محمدحسن بکائی (مصحح). قبله.
محمدی، رمضان و آقامحمدی، یاسر. (1397). تدابیر، ارتقا و توسعه اقتصادی در سیره امیرالمؤمنین علی(ع). پژوهش‌نامه علوی، 9(1). پیاپی: 17، 31-54.
مکارم شیرازی، ناصر. (1386). پیام امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام. دار الکتب الاسلامیة.
نعمتی پیرعلی، دل‌آرا و مسجدی، فاطمه. (1391). رابطه دین‌مداری و بصیرت دینی در نهج‌البلاغه. کتاب قیم، 2(3)، پیاپی: 7، 167-186.
هزارجریبی، جعفر و صفری شالی، رضا. (1391). آناتومی رفاه اجتماعی. جامعه و فرهنگ.
یزدانی، فرشید. (1382). مفاهیم بنیادی در مباحث رفاه اجتماعی (سیاست اجتماعی، حمایت اجتماعی، رفاه و تأمین اجتماعی). رفاه اجتماعی، 3(4)، پیاپی: 10، 31-54.