بررسی روایات اهل بیت (ع) در تفسیر ثعلبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه قم

2 کارشناسی ارشد دانشگاه قم

چکیده

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.23.13.8
مفسران اهل سنت در تفاسیر خود گونه‌های مختلفی از روایات اهل‌بیت (ع) را به شکل‌های گوناگون نقل کرده و عملکرد متفاوتی در نقل و نقد چنین روایاتی داشته‌اند. برخی به شکل گسترده به نقل روایات اهل‌بیت (ع) پرداخته و در تفسیر آیات قرآن از این روایات بهره برده‌اند و عده­ای به نقل اندک این روایات بسنده کرده و در نقد و بررسی آنها دچار خطاهای فراوان شده‌اند. این پژوهش درصدد است تا میزان اقبال و نحوه تعامل ثعلبی، یکی از مفسران بزرگ اهل سنت در قرن پنجم هجری، در مواجهه با روایات اهل‌بیت (ع) را بررسی کند. در این پژوهش که به شکل توصیفی‌ـ‌تحلیلی انجام شده است، این دسته از روایات از تفسیر «الکشف و البیان» استخراج شده و تعداد و گونه‌های روایات هریک از معصومان (ع) به شکل مجزا مورد مطالعه قرار گرفته است. نتیجه به‌دست آمده از این قرار است که ثعلبی با وجود نقل احادیث فراوان از اهل‌بیت (ع)، در نقل موضوعات مهمی مانند بیان مصادیق، فضائل اشخاص، جزئیات قصص و فضائل آیات و سور از روایات ضعیف بهره برده و در مواردی، اینگونه روایات را به اهل‌بیت (ع) نسبت داده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Exploration of Imams’ quotes in Tha’labi’s interpretation of the Quran

نویسندگان [English]

  • Seyedeh Vahideh Rahimi 1
  • Kobra Bagheri 2
1 Assistant prof. Qom University
2 MA student Qom University
چکیده [English]

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.23.13.8
Sunni interpreters of the Quran have taken resort to quotes from Shia Imams (peace be upon them) and dealt with them critically in different ways. Some of them have heavily drawn upon those quotes so as to interpret the Quranic verses. Some others have just occasionally quoted from Imams and have made a lot of mistakes in handling them. This study seeks to evaluate the rate of applying the Hadiths from Imams as well as the approach adopted to them by Tha’labi, a great 5th-century Sunni scholar. Those Hadiths are extracted from his Al-Kashf wa Al-Bayan and then classified in terms of number and theme for each Imam separately. For this purpose, a descriptive-analytical method has been used. As the results of the study show, Tha’labi has widely used Imams’ quotes but has failed to make use of authentic ones to deal with such important issues as personal virtues, their instances, details of narratives as well as the advantages of verses and chapters. Besides, in some cases, he has attributed certain weak statements to Imams.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Interpretive Hadiths
  • Imams
  • Tha’labi
  • Al-Kashf wa Al-Bayan
  1. ـ قرآن کریم

    1. آلوسی، محمود بن عبدالله؛ ‏روح ‏المعانی؛ به کوشش علی عبدالباری عطیه، بیروت: دارالکتب العلمیه، ‏‏1415 ق.

    2. احمد بن حنبل؛ مسند؛ بیروت: دارصادر، بی‌نا، بی‌تا.

    3. ابن ابی حاتم الرازی، عبدالرحمن؛ تفسیر القرآن العظیم؛ به کوشش اسعد محمد ‏طیب، ریاض: ‏مکتبه نزار ‏المصطفی الباز، چاپ سوم، 1419 ق. ‏

    4. ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله؛ شرح نهج البلاغه؛ به کوشش محمد ‏ابوالفضل ابراهیم، قم: ‏مکتبه ‏آیت الله المرعشی النجفی، ‏1404ق. ‏

    5. ابن تیمیه، تقی الدین احمد بن عبدالحلیم؛ مجموعه الفتاوی؛ بی جا: بی نا، بی تا.

    6. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی‏؛ زادالمسیر فی علم التفسیر؛ به کوشش مهدی عبدالرزاق، چاپ اول، بیروت: دارالکتب ‏العربی، ‏‏1422ق. ‏

    7. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ الموضوعات؛ به کوشش عبدالرحمن محمد عثمان، چاپ اول، مدینه منوره: مکتبه السلفیه، 1386 ق. ‏

    8. ابن حبان، محمد؛ الثقات؛ چاپ اول، حیدر آباد دکن: مؤسسه الکتبی الثقافیه، 1393ق.

    9. ابن حجر، احمد بن علی؛ تهذیب التهذیب؛ چاپ اول، بیروت: دارالفکر، 1404ق.

    10. ابن خلکان، احمد بن محمد بن ابی بکر؛ وفیات الاعیان؛ به کوشش احسان عباس، بیروت: دارالثقافه، بی تا.

    11. ابن شهرآشوب، ابو عبدالله محمد بن علی؛ مناقب آل ابی طالب؛ نجف اشرف: مکتبه الحیدریه، 1376ق.

    12. ابن عساکر، علی بن حسین بن هبه الله؛ تاریخ مدینه دمشق؛ به کوشش علی شیری، بیروت: دارالفکر، 1415ق.

    13. ابن عطیه، عبدالحق بن عبدالغالب؛ المحررالوجیز فی تفسیرالکتاب العزیز؛ به کوشش ‏عبدالسلام عبدالشافی ‏محمد، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1422ق.

    14. ابن مردویه، احمد بن موسی؛ مناقب علی بن ابی طالب؛ به کوشش عبدالرزاق محمد حرزالدین، چاپ دوم، قم: دارالحدیث، 1424ق.

    15. امینی، نوروز؛ «چگونگی تعامل طبری، ثعالبی و ابن کثیر با روایات اهل بیت (ع)»؛ ‏ﭘﮋوﻫﺸ‌ﻬﺎی ﻗﺮآن و ﺣﺪﯾﺚ، ش1، ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 1392ش. ‏

    16. بغوی، حسین بن مسعود؛ معالم التنزیل؛ به کوشش ‏عبدالرزاق مهدی، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1420ق.

    17. بیهقی، احمد بن حسین؛ السنن الکبری؛ بیروت: دارالفکر، بی تا.

    18. بخاری، محمد بن اسماعیل؛ التاریخ الکبیر؛ دیار بکر(ترکیه): بی نا، بی تا.

    19. ترمذی، محمد بن عیسی بن سوره؛ سنن الترمذی؛ به کوشش عبدالوهاب عبداللطیف، چاپ دوم؛ بیروت: دارالفکر، 1403ق. ‏

    20. ثعلبی، احمد بن محمد؛ الکشف والبیان؛ به کوشش ابو محمد ابن عاشور، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422ق.

    21. جشنی آرانی، ماشاء الله؛ « مناقب اهل بیت (ع) در روایات تفسیر ثعلبی»؛ مجله شیعه شناسی، شماره 30، زمستان 1389ش.

    22. جعفری، محمد تقی؛ ترجمه و تفسیر نهج البلاغه؛ چاپ سوم، بی جا: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1368ش.

    23. حاکم ‏حسکانی، عبیدالله بن عبدالله؛ ‏شواهد ‏التنزیل؛ به کوشش ‏محمد باقر محمودی، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ ‏و ارشاد اسلامی، 1411ق.

    24. حاکم نیشابوری، ابو عبدالله محمد بن عبدالله؛ المستدرک علی الصحیحین؛ به کوشش یوسف ‏عبدالرحمن ‏مرعشلی، بی جا، بی نا، بی تا. ‏

    25. حر عاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعه؛ چاپ دوم، قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1414ق. ‏

    26. خطیب بغدادی، احمد بن علی؛ تاریخ بغداد؛ به کوشش مصطفی عبدالقادر عطاء، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العربیه، 1417ق.

    27. خمینی، سید روح الله؛ تحریر الوسیله؛ چاپ دوم، نجف اشرف: الآداب، 1390ق. ‏

    28. ـــــــــــــــــــــــ؛ شرح دعای سحر؛ چاپ اول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1416ق.

    1. 29.  

    30. ذهبی، محمد بن احمد؛ تاریخ الاسلام؛ به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العربی، 1407ق.

    31. ــــــــــــــــــــــــ.؛ سیر اعلام النبلاء؛ به کوشش شعیب الارنوط، محمد نعیم العرقسوسی، چاپ چهارم، بیروت: مؤسسه الرساله، 1406ق.

    32. ــــــــــــــــــــــــ.؛ میزان الاعتدال؛ به کوشش علی محمد بجاوی؛ چاپ اول، بیروت: دارالمعرفه، بی تا. ‏

    33. ذهبی، محمد حسین؛ التفسیر والمفسرون؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی تا.

    34. راوندی، قطب الدین؛ الدعوات؛ به کوشش مدرسه امام مهدی، چاپ اول، قم: مدرسه امام مهدی، 1407ق.

    35. رحیمی، سیده وحیده؛ باقری، کبری؛ «نقش و جایگاه روایات تفسیری اهل بیت (ع) در زاد المسیر»؛ مجله پژوهش‌های تفسیر تطبیقی، شماره7، بهار و تابستان 1397ش.

    36. روحی، علیرضا؛ «مذهب در خراسان عصر سلجوقی»؛ دو فصلنامه پژوهشهای تاریخ محلی ایران، سال دوم، شماره دوم(پیاپی4) بهار و تابستان 1393ش.

    37. سبکی، عبدالوهاب بن علی؛ طبقات الشافعیة الکبری؛ به کوشش محمود محمد الطناحی/ عبد الفتاح محمد الحلو، بیروت: دارإحیاء الکتب العربی، بی تا.

    38. شهید ثانی، زین الدین بن علی؛ الرعایه فی علم الدرایه؛ به کوشش ‏عبدالحسین محمد علی بقال، چاپ دوم، قم: مکتبه آیت الله العظمی المرعشی النجفی، 1408ق. ‏

    1. 39.  صدوق، ابو جعفر محمد بن علی بن بابویه؛ علل الشرایع؛ به کوشش سید محمد بحرالعلوم، نجف اشرف: منشورات مکتبه الحیدریه، 1385ق.

    40. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ معانی الاخبار؛ مصحح: علی اکبر غفاری، قم: انتشارات اسلامی، 1361ق.

    41. طباطبایی، محمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ مترجم: محمد باقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات ‏اسلامی، 1374ش.

    42. طبرانی، ‏ابوالقاسم سلیمان ‏بن احمد؛ ‏الاوائل؛ به کوشش محمد شکور بن محمود الحاجی، بیروت: دارالفرقان، ‏‏1403ق. ‏

    43. طبرسی، حسن بن فضل؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ مصحح: فضل الله یزدی ‏طباطبایی، چاپ سوم، ‏تهران: ناصر خسرو، 1372ش. ‏

    44. طبری، محمد بن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن؛ چاپ اول، بیروت: دارالمعرفه، 1412ق.

    45. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ مصحح: احمد حبیب عاملی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی تا. ‏

    46. ـــــــــــــــــــــــــ.؛ الخلاف؛ به کوشش مجتبی عراقی، قم: دفترانتشارات اسلامی، ‏ 1409ق. ‏

    47. طهرانی، آقا بزرگ؛ الذریعه؛ چاپ دوم، بیروت: دارالاضواء، بی تا.

    48. عیاشی، محمد بن مسعود؛ تفسیرالعیاشی؛ به کوشش هاشم رسولی، تهران: مکتبه العلمیه الاسلامیه، 1380ق.

    49. فخر رازی، ‏ محمد بن عمر؛ التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420ق.

    50. قرطبی، محمد بن احمد؛ الجامع لاحکام القرآن؛ چاپ اول، تهران: ناصر خسرو، 1364ش.

    51. قمی، عباس؛ الکنی والالقاب؛ طهران: مکتبه الصدر، بی تا.

    52. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ به کوشش علی اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1362ش.

    53. مجلسی، محمد باقر؛ بحارالانوار الجامعة لىرراخبار الائمة الاطهار؛ چاپ دوم، . بیروت: مؤسسه الوفاء، 1403ق.

    54. مفید، محمد بن محمد بن نعمان؛ ‏ احکام النساء؛ به کوشش مهدی نجفی، چاپ دوم، بیروت: دارالمفید، 1414‏ق. ‏

    55. معرفت، محمد هادی؛ التفسیر والمفسرون فی ثوبه القشیب؛ چاپ اول، مشهد: الجامعه الرضویه للعلوم الاسلامیه، 1418ق.

    56. مغربی، قاضی نعمان؛ شرح الاخبار؛ به کوشش سید محمد حسینی ، قم: مؤسسه انتشارات اسلامی، بی‌تا.

    57. نسائی، احمد بن شعیب؛ ‏الضعفاء والمتروکون؛ چاپ اول، بیروت: دارالمعرفه، 1406ق. ‏

    58. نعمانی، ابو عبدالله محمد بن ابراهیم؛ الغیبة؛ به کوشش فارس حسون کریم، چاپ اول، قم: انوارالهدی، 1422ق.

    59. نووی، ابو زکریا محی الدین بن شرف؛ المجموع؛ بیروت: دارالفکر، بی تا.

    60. نوری، اعظم؛ «روایات امام صادق (ع) در تفسیر المحرر الوجیز»؛ مجله بینات، شماره ‏‏76، سال نوزدهم، بی‌تا. ‏

    61. نوریها، شهیده؛ «روایات امام صادق (ع) در کشف الاسرار میبدی»؛ مجله بینات، شماره ‏‏76، سال نوزدهم، بی تا. ‏

    62. واحدی نیشابوری، علی بن احمد؛ اسباب النزول؛ به کوشش کمال بسیونی زغلول، اول، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1411ق.