واکاوی مبانی قرآنی و روایی قاعده « لاتقیه فی الدماء»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فقه و حقوق، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران

2 استادیار گروه فقه و حقوق، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران

3 دانشیار گروه حقوق جزا و جرمشناسی دانشگاه امام صادق (ع)

4 دانشجوی دکترای فقه و حقوق جزا، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران

چکیده

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.23.8.3
در فقه امامیه، اهتمام فراوانی نسبت به حفظ جان و حرمت دماء مشاهده می‌شود؛ تا بدانجا که حتی در تقیه که فرد مکلف است برای حفظ جان، مال و آبرو به حسب شرایط، به کتمان یا حتی عملی خلاف موازین شرعی روی آورد، اما این اختیار بدو داده نشده که مرتکب قتل عمد شود. ازاین‌رو، شرایط اضطرار و تقیه نمی‌تواند به ریختن خون مسلمانی بیانجامد؛ امری که از آن به قاعده «لا تقیة فی الدماء» یاد می­شود. این پژوهش با روشی توصیفی‌ـ‌تحلیلی درصدد پاسخ به این سؤالات است که اولاً دلالت آیات شریفه قرآن کریم بر حرمت قتل انسان در شرایط تقیه چگونه است؟ ثانیاً اعتبار روایاتی که به عدم جواز قتل انسان­ها در هنگام تقیه و شرایط اضطرار می­پردازد، به لحاظ سندی و کیفیت دلالت چگونه است؟ ثالثاً آیا اطلاق این دسته از روایات شامل افراد غیرمسلمان همچون معاهد و ذمی­ می­شود؟ رابعاً استثناء قاعده فقهی مزبور در نظرات فقهای امامیه، چه مواردی را دربرمی­گیرد؟ یکی از دستاوردهای مقاله آن است که نصوص قرآنی و روایی و همچنین گستره قاعده فقهی پیش‌گفته، ریختن خون مطلق انسان ـ اعم از مسلمان و کافر ـ را در شرایط تقیه و اضطرار، جایز نمی‌داند مگر در موارد اندکی که حفظ جان افراد بیشتری اقتضا کند یا مصالح مهم‌تری در میان باشد.  

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Quranic evidence and Hadiths on the prohibition of Taqhyeh where murder is likely

نویسندگان [English]

  • Abbas Kalantari 1
  • Nafiseh Motavallizadeh 2
  • Ali Gholami 3
  • Ali Akbar Karimi Zarchi 4
1 Associate prof. Dept. of Jurisprudence and Law, Colledge of Theology, Meybod University
2 Assistant prof. Dept. of Jurisprudence and Law, Colledge of Theology, Meybod University
3 Associate prof. Dept. of Penal Code and Criminology, Imam Sadiq University
4 PhD student Dept. of Jurisprudence and Penal Law, College of Theology, Meybod University
چکیده [English]

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.23.8.3
In Shia jurisprudence, human life is highly respected and its protection is recommended. Even in the case of Taqhyeh (good-willed self-restraint), where one is allowed to conceal the truth or do something illegitimate just to save someone’s life, property or image, there is no license for murder. In other words, in emergencies, no Muslim can be killed to save someone else’s life or property. This decree is referred to as the principle of “Taqhyeh is banned on murder”. Using a descriptive-analytical method, this study seeks to answer a number of questions including a) How does the Holy Quran approach Taqhyeh in relation to murder?, b) In terms of references and substantiation, how valid are the Hadiths regarding the ban on blood in Taqhyeh or emergency conditions?, c) Does the principle of “Taqhyeh is banned on murder” also apply to non-Muslims like those under Muslim custody or mandate?, and d) Are there any exceptions postulated by Shia jurisprudents to this principle? An important finding of this study is that the Quran and Hadiths as well as jurisprudential statements absolutely prohibit the murder of Muslims and non-Moslems under Taqhyeh and emergencies. The only exception is when killing one person can protect many other lives or fulfil a case of paramount significance.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Principle of “Taqhyeh is banned on murder”
  • Emergency
  • Reluctance
  • Rules of jurisprudence
ـ قرآن کریم؛ ترجمه علی مشکینی، تهران: مرکز طبع و نشر قرآن کریم، 1389 ش.
1. آلوسی، محمود؛ روح ‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی؛ بیروت: دار الفکر، 1408 ق.
2. ابن ‌ادریس حلی، محمد؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی؛ بیروت: مؤسسة الفقه ‌الشیعة، 1410 ق.
1. ابن بابویه، محمد بن ‌علی؛ التوحید، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، قم، 1398ق.
2. ــــــــــــــــــــــــــ؛ من لایحضره الفقیه؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1413 ق.
3. ابن براج، قاضی عبد العزیز؛ المهذب؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1406 ق.
4. ابن داوود، حسن بن علی؛ رجال ابن داوود؛ تهران، دانشگاه تهران، 1383 ش.
5. ابن‌ منظور، محمد بن مکرم؛ لسان‌العرب؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1408 ق.
6. حرّ عاملی، محمد بن ‌حسن؛ وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة؛ قم: مؤسسة آل ­البیت علیهم السلام، 1409 ق.
7. خمینی، سیدروح ­الله؛ المکاسب المحرّمة؛ چ2، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1381 ش.
8. ــــــــــــــــــــــ؛ توضیح المسائل؛ بی‌جا، بی‌نا، 1426 ق.
9. خویی، سیدابوالقاسم؛ مصباح الفقاهة؛ تقریر: میرزا محمدعلی توحیدی، بی­جا، بی­نا، بی­تا.
10. ـــــــــــــــــ؛ مبانی تکملة المنهاج؛ قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی، 1430 ق.
11. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ مفردات الفاظ قرآن؛ لبنان: دار العلم، 1412 ق.
12. سبزواری، سیدعبد الاعلی؛ مهذب الأحکام؛ قم: دفتر آیت الله سبزواری، 1413 ق.
13. شاهرودی، محمود؛ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام؛ قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، 1426 ق.
14. شهید اول، محمد بن ‌جمال‌الدین؛ القواعد و الفوائد؛ تحقیق: عبدالهادی حکیم، قم: منشورات مکتبة المفید، بی‌تا.
15. شهید ثانی، زین الدین بن علی؛ مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام؛ قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1413 ق.
16. شیخ انصاری، مرتضی؛ رسائل فقهی؛ قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1414 ق.
17. طباطبایی، محمد حسین؛ تفسیر المیزان؛ چ5، تهران: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1374 ش.
18. طبرسی، فضل ‌بن ‌حسن؛ مجمع ‌البیان فی تفسیر القرآن؛ چ3، تهران: ناصرخسرو، 1372 ش.
19. طوسی، محمد بن حسن؛ المبسوط فی فقه الامامیة؛ چ3، تهران: المکتبة الجعفریة، 1387 ش.
20. ـــــــــــــــــــــــــ؛ رجال؛ چ3، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1427 ق.
21. علامه حلّی، حسن ‌بن ‌یوسف؛ مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة؛ قم: مرکز الأبحاث و الدراسات الاسلامیّة، 1412 ق.
22. ــــــــــــــــــــــــــ؛ قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
23. ــــــــــــــــــــــــــ؛ رجال العلامة الحلی؛ چ2، نجف: منشورات المطبعة الحیدریة، 1381 ش.
24. فخر المحققین، محمد بن حسن؛ ایضاح الفوائد؛ قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1387 ش.
25. فاضل لنکرانی، محمد؛ مباحث اصولی؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1373 ش.
26. فاضل هندی؛ کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1416 ق.
27. فخر رازی، محمد بن عمر؛ التفسیر الکبیر؛ چ4، قم: مکتب الاعلام الإسلامی، 1413 ق.
28. فراهیدی، خلیل ‌بن ‌احمد؛ العین، چ2، قم: نشر هجرت، 1410 ق.
29. قرائتی، محسن؛ تفسیر نور؛ تهران: مرکز فرهنگی درس­هایی از قرآن، 1388 ش.
30. قرشی، علی‌اکبر؛ قاموس قرآن؛ تهران: دارالکتب الاسلامیّة، 1352 ش.
31. قرطبی، محمد بن ‌احمد؛ الجامع لأحکام القرآن؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1405ق.
32. مشهدی قمی، محمد بن محمدرضا؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1410 ق.
33. کلانتری، کیومرث و جلیل زاده، مرتضی؛  قتل عمد اضطراری در فقه شیعه، نشریه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، ش 31، 1392ش.
34. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1407 ق.
35. محقق داماد، مصطفی؛ قواعد فقه؛ چ12، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1406 ق.
36. مصطفوی، محمد کاظم؛ مائة قاعدة فقهیة؛ چ4، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1421 ق.
37. مقدس اردبیلی، احمد؛ مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
38. ـــــــــــــــــــــــ؛ زبدة البیان؛ تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة، بی­تا.
39. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ چ10، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1371 ش.
40. مؤمن قمی، محمد؛ «پیوند اعضا»؛ نشریه فقه اهل بیت، ش34، 1382 ش.
41. نجاشی، احمد بن علی؛ رجال نجاشی؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ق.
42. نجفی، محمد حسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام؛ چ7، بیروت: دار إحیاء التراث، 1404 ق.
43. نراقی، ملا احمد؛ مستند الشیعة فی أحکام الشریعة؛ قم: مؤسسة آل ­البیت علیهم السلام، 1415 ق.
44. نوری، حسین؛ مستدرک الوسائل؛ بیروت: مؤسسة آل ­البیت علیهم السلام، 1408 ق.