امکان‌سنجی درج نشانه های نگارشی در متن قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه قرآن و حدیث، دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان

چکیده

DOR: https://dorl.net/20.1001.1.22516026.1399.10.22.2.5
 امکان درج نشانه­های نگارشی کنونی در قرآن کریم با یک چالش روبروست. از یک طرف، اهداف و فواید نشانه­گذاری ما را به درج این نشانه­ها در قرآن کریم تشویق و ترغیب کرده و از سوی دیگر، مقدّس بودن قرآن کریم یا شبهه­ کافی بودن علائم وقف و ابتدا، ما را از این کار باز می­دارد. تنافی داشتن این نشانه­ها با رسم المصحف، تحمیل یک تفسیر بر قرآن کریم و بدعت بودن این کار، از جمله شبهات مطرح شده در این زمینه است. این مقاله با یک شیوه­ تاریخی‌ـ‌تحلیلی در پی رفع شبهات مطرح و رفع این چالش است. به همین منظور ابتدا کم و کیف نشانه­های نگارشی، اهداف، فواید و ضرورت این نشانه­ها در متن را روشن و عدم همپوشانی علائم وقف و ابتدا و نشانه­های نگارشی را آشکار کرده و سپس با بررسی پیشینه این نشانه­ها در زبان عربی و همچنین پیشینه نگارش قرآن کریم و جداسازی مسأله رسم المصحف از ضبط المصحف، درج این نشانه­ها در قرآن کریم را از نظر مفهومی و مصداقی مسبوق به سابقه و بدون اشکال و به عبارتی ممکن، بلکه مستحسن دانسته است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The possibility of using orthographic symbols in the Quranic texts

نویسندگان [English]

  • Mohsen Tavakkoli 1
  • Mohammadreza Sotudehnia 2
  • Shokrani 2
1 PhD student of Quran and Hadith sciences, Isfahan University
2 Lecturer in Quran and Hadith sciences, Isfahan University
چکیده [English]

DOR: https://dorl.net/20.1001.1.22516026.1399.10.22.2.5
The use of modern orthographic symbols in the Quran is faced with a challenge. On the one hand, the benefits of such symbols call for using them in the Quran. On the other hand, the sanctity of the Book and the claim of the adequacy of the present symbols discourage any attempt to use new symbols. Those who discourage it believe that such symbols are in contrast with the traditional ways of writing the Book, that there might be certain meanings imposed upon the verses, and that no innovation is allowed in this regard. Using a historical-analytic method, this study seeks to remove the challenges by responding to the objections made. For this purpose, the intended symbols are individually described and their objectives and benefits are explained. Then, attempts are made to prove the lack of any overlap between the orthographic symbols presently used in the Quran and those proposed to be used. Also, the history of the symbols in Arabic and the recorded backgrounds of the Quran are investigated to prove the disparity of the mechanics of writing and the recording of concepts as two distinct ways of saving materials on the paper. It is finally concluded that the use of orthographic symbols in the Quran is not only precedented conceptually and contextually but also allowed and recommended.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Scriptural writing mechanics
  • Art of documentation
  • The Quran
  • Orthographic symbols
  • Initial and final sentential symbols
ـ قرآن کریم، پرونده­ شماره90، قم: انتشارات دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، 20/6/1376 ش.
ـ­ قرآن کریم، پرونده­ شماره­ 131، قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابیطالب، 25/10/1378 ش.
ـ­ قرآن کریم، برقم 144، الجمهوریة العربیة السوریة: إدارة الإفتاء العام والتدریس الدینی وأربعة مراکز أخری فی مصر، المملکة العربیة السعودیة والأردن، 5/2/1977م.
ـ قرآن کریم، نسخه خطی تخمین زده شده به سال 645 میلادی به خط نسخ حجازی، کتابخانه­ کَدبری دانشگاه بیرمنگام انگلستان، آدرس: https://b2n.ir/872583
ـ­ قرآن کریم، نسخه­­ یوسف سلیمان در سال 845 ق در بخش نسخه­های خطی دانشگاه ملک سعود، آدرس: https://b2n.ir/158993
ـ قرآن کریم، نسخه کتابخانه دیجیتالی دولتی برلین به شماره Ms. or. quart. 311، آدرس: https://b2n.ir/255369
1. آرام، احمد؛ «نقطه گذاری»، مجله راهنمای کتاب، شماره اول، 1340 ش.
2. ابراهیم، عبد العلیم؛ الاملاء والترقیم فی الکتابة العربیّة؛ قاهرة: مکتبة غریب، 1395 ق.
3. ابیاری، ابراهیم؛ الموسوعة القرآنیّة؛ ج1، بی­نا: موسّسة سجل العرب، 1405 ق.
4. ادیب سلطانی، میر شمس الدین؛ راهنمای آماده ساختن کتاب؛ تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1374 ش.
5. تونجی، محمّد؛ فنّ الکتابة والقول، بیروت: دار المعرفة، 1423 ق.
6. جوارنة، یوسف عبد الله؛ «التَّنْغیم ودلالته فی العربیَّة»، مجلة الموقف الأدبی (مجلة أدبیة شهریة تصدر عناتحاد الکتاب العرب بدمشق)، العدد 369، 2002 م.
7. جیوفری، روبر؛ «فارس الشدیاق والانتقال من ثقافة النسخ إلى ثقافة الطبع فی الشرق الاوسط»، عالم المعرفة، العدد 297، 1424 ق.
8. حموز، عبد الفتاح أحمد؛ فنّ الترقیم فی اللغة العربیّة (أصوله وعلاماته)؛ عمان: دار عمار للنشر، 1412 ق.
9. دانى‏، ابو عمرو عثمان بن سعید؛ المقنع فی رسم مصاحف الامصار مع کتاب النقط؛ تحقیق محمّد الصادق قمحاوی، القاهرة: مکتبة الکلیات الازهریة، بی­تا «الف».
10. ــــــــــــــــــــــــ، المحکم فی نقط المصاحف؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، بی تا «ب».
11. رامین نژاد، رامین؛ برگ­هایی نفیس از قرآن­های منسوب به خط ائمه معصومین(ع)؛ مشهد: بنیان پژوهش‌های اسلامی، 1389 ش.
12. رامیار، محمود؛ تاریخ قرآن؛ تهران: امیر کبیر، 1369 ش.
13. زرقانى، محمد عبد العظیم؛ مناهل العرفان فی علوم القرآن‏؛ بی‌جا: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
14. زرکشى، محمد بن عبد الله؛ البرهان فی علوم القرآن‏‏؛ به کوشش یوسف عبد الرحمن المرعشلی، جمال حمدی الذهبی و إبراهیم عبد الله الکردی، بیروت: دار المعرفة، 1410 ق.
15. زکی باشا، أحمد؛ الترقیم وعلاماته فی اللغة العربیة؛ مصر: مکتب المطبوعات الإسلامیة، 1330 ق.
16. سالم، عادل؛ «علامات الترقیم فی الکتابة العربیة ومواضع استعمالها»، آدرس:
 http://www.diwanalarab.com/spip.php?page=article&id_article=19986
17. سجستانى‏، ابو بکر بن ابى داود؛ کتاب المصاحف؛ قاهرة: الفاروق الحدیثة للطباعه والنشر، 1423ق.
18. شلبی، أحمد؛ کیفتکتب بحثا أو رسالة؛ قاهره: مکتبة النهضة المصریّة، 1968 م.
19. صالح، فخری محمّد؛ اللغة العربیّة أداء ونطقا وإملاء وکتابة؛ منصوره: مطایع الوفاء، 1986 م.
20. صفا، فضل الله؛ آئین نگارش؛ تهران: اقبال، 1374 ش.
21. ضیف، شوقی؛ مجمع اللغة العربیّة فی خمسین عاما؛ قاهرة: مجمع اللغة العربیة، 1404 ق.
22. طریقه‌دار، ابوالفضل؛ انواع ویرایش؛ قم: موسسه بوستان کتاب، 1383ش.
23. عاشور، عبد القادر؛ «حروف التاج وعلامات الترقیم ومواضع استعمالها»، مکتبة لسان العرب، آدرس:
https://lisanarabs.blogspot.com/2017/07/pdf_717.html
24. عبد التوّاب، رمضان؛ مناهج تحقیق التراث بین القدامی والمحدثین؛ قاهرة: مکتبة الخانجی، 1406 ق.
25. عبد الغنی، أیمن أمین؛ الکافی فی قواعد الاملاء والکتابة وفقا لقرارات مجمع اللغة العربیّة بالقاهرة؛ مراجعة کمال بشر، محمود کامل الناقة، قاهرة: دار التوقیفیة للتراث، 2012 م.
26. عطاء الله، خلیل؛ «البرید الادبی»؛ مجلة الرسالة، العدد 216، 1937 م، آدرس:
27. على الصغیر، محمد حسین؛ تاریخ القرآن؛ بیروت: ‏دار المؤرخ العربى، 1420 ق‏.
28. قباوة، فخر الدین؛ علامات الترقیم فی اللغة العربیة؛ حلب: دار الملتقى، 1428 ق.
29. قدوری الحمد، غانم؛ رسم المصحف؛ عمان: دار عمار، 1425 ق.
30. مامقانی، محمد رضا؛ علامات الترقیم قدیما و حدیثا؛ قم: مولود کعبه، 1421 ق.
31. مجلّة مجمع اللغة العربیة بدمشق؛ «حروف التاج وعلامات الترقیم ومواضع استعمالها»، المجلد الحادی عشر، أیلول و تشرین الأول، 1931.
32. محمد هارون، عبد السلام؛ تحقیق النصوص و نشرها؛ القاهرة: مکتبة الخانجی، 1418 ق.
33. ــــــــــــــــــــ؛ قواعد الاملاء وعلامات الترقیم؛ به کوشش محمد إبراهیم سلیم و نبیل عبد السلام هارون، قاهرة: دار الطلائع، 2005 م.
34. مشوخی، عابد سلیمان؛ المخطوطات العربیّة مشکلات وحلول؛ ریاض: مکتبة الملک عبد العزیز العامة، 1421 ق.
35. معرفت، محمد هادی؛ التمهید فی علوم القرآن‏؛ قم‏: مؤسسة النشر الاسلامی، 1415 ق‏.
36. مصطفی، محمود؛ «تطوّر استخدام علامات الترقیم فی اللغة العربیّة»؛ مجلة مجمع اللغة العربیة، العدد 7، 2016 م.
37. نووی، ‏محیى الدین یحیى بن شرف؛ التبیان فی آداب حملة القرآن؛ بیروت‏: مؤسّسة الرسالة، 1421 ق‏.‏
38. نیکوبخت، ناصر؛ قاسم‌زاده، سید علی، دانش نشانه­گذاری در خط فارسی؛ تهران: نشر چشمه، 1390ش.