بازپژوهی حیات علمی ابو العباس نجاشی و بررسی وثاقت وی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه تهران

2 استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران

چکیده

کتاب فهرست اسماء مصنفی الشیعة اثر ابو العباس احمد بن علی نجاشی مشهور به رجال نجاشی، از مهم­ترین آثار امامیه است که تاکنون آثار متعددی اعم از کتاب و مقاله درباره آن و مؤلفش نوشته شده است. با وجوداین، درباره ابعاد مختلف حیات علمی نجاشی مانند آثار، مشایخ، شاگردان، وثاقت و جایگاه علمی او، ابهام‌هایی وجود داشت که این مقاله به بررسی آنها پرداخته است. این مباحث عبارت است از: آیا نجاشی آثار فراوانی داشته است؟ آیا نجاشی صاحب تفسیری بر قرآن کریم بوده است؟ آیا سید مرتضی از مشایخ نجاشی بوده است؟ آیا مراد از «السید الشریف» در مقدمه رجال نجاشی، همان سید مرتضی است؟ مراد از مطلق «ابو العباس» در رجال نجاشی، ابن نوح است یا ابن عقده؟ آیا نجاشی در تضعیف راویان تحت تأثیر ابن غضائری و حسین بن عبیدالله غضائری بوده است؟ آیا می­توان به وثاقت تمام مشایخ نجاشی قائل شد؟ آیا نجاشی از مشایخ ابو جعفر طوسی بوده است؟ افزون بر این در کتاب «الاجتهاد و التقلید فی علم الرجال» و مقاله «نگاهی بر وثاقت ابو العباس نجاشی» اشکالاتی متوجه وثاقت نجاشی و شخصیت علمی وی شده که بدانها پاسخ داده شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Research of Scientific life of Abu al-Abbas Nagashiand the Study of His Reliability

نویسندگان [English]

  • Saeed Tavoosi Masroor 1
  • Rasool Jafarian 2
1 PhD of Islamic History at Tehran university
2 Professor of History at Tehran university
چکیده [English]

The book Asmaˈe mosonafial-shiˈeh (the names of writers of shiˈeh )by Abu al-Abbas Ahmad Ibn Ali Nagashi famed to Nagashiʼs Rijal is one of the most important Imamieh works that has been written numerous works including books and essays about it up to now. Nevertheless, there are ambiguities about various dimensions of Nagashiʼs scientific life such as works, masters, students, his reliability and scientific situation that this essay has studied them. These debates consist of: Does Nagashi have many works? Does Nagashi have an exegesis to Quran? Is Seyysd Mortaza one of the masters of Nagashi? Is al-Seyysd al-sharif in introduction of NagashiʼsRijal the same Seyysd Mortaza? Does “Abu al-Abbas” alone intend to Ibn Nuh or Ibn Oghdeh? Is Nagashi in his weakening the narrators influenced by Ibn Ghazaeri and Hosein Ibn Obeidollah Ghazaeri? Can we hold reliability for all masters of Nagashi? Is Nagashi one of the masters of Abu GafarTusi? Moreover, the book “Al-Ijtehadva Al-Taghlid fi Ilm Al-Rijal” and the essay “A Glance to Reliability of Abu al-Abbas Nagashi” criticize reliability of Nagashiand his scientific character that we have reply them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ahmad Ibn Ali Nagashi
  • Ibn Nuh
  • Ibn Ghazaeri
  • Abu Al-Hasan Sahrashti
  • The Reliability of Nagashi
  • Reliability
1. ابن داود حلی، حسن بن علی؛ رجال؛ به کوشش: میر جلال الدین حسینی محدث ارموی، تهران: دانشگاه تهران، 1342 ش. [چاپ‌شده به همراه رجال برقی در یک جلد]
2. ابن شهرآشوب، محمد بن علی؛ معالم العلماء؛ نجف: المطبعة الحیدریة، 1380 ق.
3. ــــــــــــــــــــــــ؛ مناقب آل ابی طالب؛ قم: علامه، 1379ق.
4. ابن طاوس، علی بن موسی؛ الاقبال؛ به کوشش: جواد قیومی اصفهانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1376ش.
5. ــــــــــــــــــــــــ؛ التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن؛ اصفهان: مؤسسة صاحب الأمر عجل الله فرجه، 1416 ق.
6. ــــــــــــــــــــــــ؛ فتح الالباب؛ به کوشش: حامد خفاف، بیروت: مؤسسة آل البیت (ع) لاحیاء التراث، 1409 ق.
7. ــــــــــــــــــــــــ؛ فرج المهموم؛ قم: منشورات الرضی، 1363 ق.
8. ــــــــــــــــــــــــ؛ فلاح السائل ونجاح المسائل؛ قم: بوستان کتاب، 1406 ق.
9. ابن نجار بغدادی، محمد بن محمود؛ ذیل تاریخ بغداد؛ در: خطیب بغدادی، احمد بن علی؛ تاریخ بغداد؛ ج16-20، به کوشش: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1417 ق.
10. احمدی، مهدی و رحمتی، محمدکاظم؛ تاریخ حدیث شیعه در سده­های چهارم تا هفتم هجری؛ قم: دار الحدیث، 1389 ش.
11. استرآبادی، محمد بن علی؛ منهج المقال فی تحقیق احوال الرجال؛ قم: مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام لاحیاء التراث، 1422 ق.
12. افندی، عبدالله بن عیسی بیگ؛ ریاض العلماء وحیاض الفضلاء؛ به کوشش: سید احمد حسینی اشکوری، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، 1431 ق.
13. امین، سید محسن؛ اعیان الشیعة؛ به کوشش: سیدحسن امین، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1403 ق.
14. انصاری، حسن؛ «تبیانی پیش از تبیان: تفسیری شیعی و ناشناخته از یک دانشمند اهل طوس»؛ درگاه الآثار (تاریخ بازیابی: 16/ 7/ 1396): http:/ / al-athar.ir/ home/ Content?id=1135&code=9
15. ایروانی، باقر؛ دروس تمهیدیة فی القواعد الرجالیة؛ قم: مدین، 1428 ق.
16. آبی، حسن بن ابی طالب؛ کشف الرموز؛ به کوشش: علی­پناه اشتهاردی و حسین یزدی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1410 ق.
17. آقابزرگ طهرانی، محمد محسن؛ الذریعة الی تصانیف الشیعة؛ به کوشش: علی­نقی منزوی، احمد منزوی، بیروت: دار الاضواء، 1403 ق.
18. ــــــــــــــــــــــــ؛ طبقات اعلام الشیعة؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1430 ق.
19. بحر العلوم، سید محمدمهدی؛ الفوائد الرجالیة؛ به کوشش: سید حسین بحر العلوم و سید محمدصادق بحر العلوم، تهران: مکتبة الصادق (ع)، 1363 ش.
20. بروجردی، سیدحسین؛ الموسوعة الرجالیة؛ ج6: رجال اسانید او طبقات رجال کتاب رجال الکشی و فهرست الشیخ الطوسی و فهرست الشیخ النجاشی، به خط و تحریر: حسن نوری همدانی، تاریخ کتابت: جمادی الاول 1374 ق، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی، 1413 ق.
21. بغدادی، حمید؛ «قراءة سریعة فی کتاب رجال النجاشی»؛ تراثنا، سال 24، ش1و2، محرم‌- جمادی الثانیة 1429 ق.
22. بهبودی، محمدباقر و سرشار، مژگان؛ «فهرست اسماء مؤلفی الشیعة»؛ حدیث پژوهی، ش12، پاییز و زمستان 1393 ش.
23. ــــــــــــــــــــــــــــــ؛ معرفة الحدیث؛ تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۹ ش.
24. پاکتچی، احمد؛ مکاتب فقه امامی ایران پس از شیخ طوسی تا پایگیری مکتب حله؛ تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، 1385 ش.
25. تستری، محمدتقی؛ قاموس الرجال؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1410 ق.
26. جرجانی، عبدالله بن عدی؛ الکامل فی ضعفاء الرجال؛ به کوشش: عادل احمد عبد الموجود، علی محمد معوض، عبد الفتاح ابو سنة، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1418 ق.
27. حر عاملی، محمد بن حسن؛ امل الامل؛ به کوشش: سید احمد حسینی اشکوری، بغداد: مکتبة الاندلس، بی­تا.
28. حسینی جلالی، سید محمدحسین؛ درایة الحدیث؛ به کوشش: سید محمدجواد حسینی جلالی، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1425 ق.
29. حکیم، حسن عیسی؛ «مع النجاشی الاسدی فی کتابه الرجال او الفهرست»؛ المؤرخ العربی، ش 27، 1986 م.
30. ـــــــــــــــــ؛ الشیخ النجاشی؛ کربلا: مرکز کربلاء للدراسات والبحوث، 1435 ق.
31. حیدری، مرتضی؛ «نظرات فی الاصول الرجالیة عند الشیعة الامامیة»؛ الفکر الاسلامی، ش13و14، اردیبهشت 1375 ش.
32. خامنه­ای، سیدعلی؛ چهار کتاب اصلی علم رجال؛ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1377 ش.
33. خطیب بغدادی، احمد بن علی؛ تاریخ بغداد؛ به کوشش: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1417 ق.
34. خوانساری، محمدباقر بن زین­العابدین؛ روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات؛ به کوشش: اسدالله اسماعیلیان، قم: اسماعیلیان، 1390 ق.
35. خویی، سید ابوالقاسم؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة؛ بی­جا: بی­نا، 1413 ق.
36. داوری، مسلم؛ زیارة عاشوراء تحفة من السماء؛ تقریرات به قلم سید عباس حسینی، بیروت: دار جواد الائمة (ع)، 1432 ق.
37. دریاب نجفی، محمود؛ نصوص الجرح والتعدیل دراسة وتقییم؛ قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1430 ق.
38. دیاری بیدگلی، محمدتقی؛ «داوری در باب تعارض آرای نجاشی و دیگر رجال­شناسان متقدم امامیه»؛ علوم حدیث، ش35-36، بهار و تابستان 1384 ش.
39. راضی، حسین؛ تاریخ علم الرجال و اهمیة رجال النجاشی؛ بیروت: مؤسسة البلاغ، 1421 ق.
40. ربانی، محمدحسن؛ دانش رجال الحدیث؛ مشهد: به نشر، 1382 ش.
41. ــــــــــــــ؛ سبک‌شناسی دانش رجال الحدیث؛ قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، 1385 ش.
42. رحمان‌ستایش، محمدکاظم؛ آشنایی با کتب رجالی شیعه؛ تهران: سمت و دانشکده علوم حدیث، 1385ش.
43. رحمان‌ستایش، محمدکاظم و جدیدی‌نژاد، محمدرضا؛ بازشناسی منابع اصلی رجالی شیعه؛ قم: دار الحدیث، 1384 ش.
44. رحمتی، محمدکاظم؛ «ابو العباس نجاشی و تفسیر منسوب به او»؛ درگاه الآثار (تاریخ بازیابی: 16/ 7/ 1396): http:/ / al-athar.ir/ home/ Content?id=3457&code=9
45. سبحانی، جعفر؛ کلیات فی علم الرجال؛ قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، 1410 ق.
46. ــــــــــــ؛ موسوعة طبقات الفقهاء؛ قم: مؤسسة الامام الصادق (ع)، 1418 ق.
47. سند، محمد؛ الاجتهاد و التقلید فی علم الرجال و اثره فی التراث العقائدی؛ تقریرات به قلم: محمد آل مکباس، حسن کاشانی، مجتبی اسکندری، قم: مکتبة فدک، 1431 ق.
48. سید یونسی، میر ودود؛ فهرست کتابخانه ملی تبریز؛ تبریز: کتابخانه ملی تبریز، 1350 ش.
49. سیستانی، سید محمدرضا؛ قبسات من علم الرجال؛ به کوشش: سید محمد بکاء، بیروت: دار المؤرخ العربی، 1437 ق.
50. شبیری زنجانی، سید موسی؛ «ابو العباس نجاشی و عصر وی (1)»؛ نور علم، ش11، مرداد 1364 ش.
51. ــــــــــــــــــــــ؛ «فهرست شیخ منتجب الدین»؛ در: جرعه­ای از دریا، قم: مؤسسه کتابشناسی شیعه، 1389 ش.
52. شبیری، سید محمدجواد؛ «رجال طوسی»؛ دانشنامه جهان اسلام، ج19، زیر نظر: غلامعلی حداد عادل، تهران: بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، 1393 ش.
53. ـــــــــــــــــــ؛ «رجال نجاشی»؛ دانشنامه جهان اسلام، ج19، زیر نظر: غلامعلی حداد عادل، تهران: بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، 1393 ش.
54. شمس، محمدجواد؛ «جنید بغدادی»؛ در: دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج18، زیر نظر: سید محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 1389 ش.
55. شمشیری، رحیمه و جلالی، مهدی؛ «روش نجاشی در نقد رجال»؛ علوم‌ حدیث، ش40، تابستان 1385 ش.
56. ــــــــــــــــــــــــــ؛ «روش و عملکرد عمومی نجاشی در فهرست»؛ علوم حدیث، ش41، پاییز 1385 ش.
57. شهید اول، محمد بن مکی؛ الاربعون حدیثاً؛ قم: مدرسة الامام المهدی (عج)، 1407 ق.
58. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی؛ مسالک الافهام؛ قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1413 ق.
59. صاحب معالم، حسن بن زین‌الدین؛ التحریر الطاووسی؛ به کوشش: فاضل جواهری، قم: کتابخانه­ عمومی آیة الله ­العظمی مرعشی نجفی، 1411 ق.
60. صدر، سیدحسن؛ تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام؛ بغداد: شرکة النشر والطباعة العراقیة المحدودة، 1370ق.
61. ـــــ؛ تکملة امل الامل؛ به کوشش: حسین علی محفوظ، عبدالکریم دباغ، عدنان دباغ، بیروت: دار المؤرخ العربی، 1429 ق.
62. صدرایی خویی، علی؛ فهرستگان نسخه‌های خطی حدیث و علوم حدیث شیعه؛ قم: دار الحدیث، 1382ش.
63. صفدی، خلیل بن ایبک؛ الوافی بالوفیات؛ به کوشش: هلموت ریتر، بیروت: دار النشر فرانز شتاینر، 1401ق.
64. طاوسی مسرور، سعید؛ پژوهشی پیرامون جابر بن یزید جعفی؛ تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، 1389ش.
65. طباطبائی، سید عبدالعزیز؛ معجم اعلام الشیعة؛ قم: مؤسسة آل البیت (ع) لاحیاء التراث، 1417 ق.
66. طوسی، محمد بن حسن؛ الفهرست؛ به کوشش: سید عبدالعزیز طباطبائی، قم: مکتبة المحقق الطباطبائی، 1420 ق.
67. عظیمی، حمید؛ «نگاهی بر وثاقت ابو العباس نجاشی»؛ (تاریخ بازیابی سایت: 30/ 7/ 1396)،  https:// www.academia.edu/ 11282030.
68. علامه حلی، حسن بن یوسف؛ رجال (خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال)؛ به کوشش: سید محمدصادق بحر العلوم، قم: الشریف الرضی، 1402 ق.
69. ــــــــــــــــــــــــ؛ مختلف الشیعة؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1418 ق.
70. ــــــــــــــــــــــــ؛ منتهی المطلب؛ مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی، 1412 ق.
71. غفاری، علی‌اکبر؛ دراسات فی علم الدرایة؛ تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، 1369 ش.
72. فقهی‌زاده، عبد الهادی و بشیری، مجید؛ «مشایخ نجاشی و بررسی وثاقت عمومی آنان»؛ حدیث‌پژوهی، ش4، پاییز و زمستان 1389 ش.
73. قاسم­پور، محسن؛ «مقایسه دیدگاه­های رجالی ابن غضائری و نجاشی»؛ حدیث‌پژوهی، ش9، بهار و تابستان 1392 ش.
74. قمی، عباس؛ الکنی والالقاب؛ تهران: مکتبة الصدر، 1368 ش.
75. قهپایی، عنایة الله؛ مجمع الرجال؛ به کوشش: سید ضیاءالدین علامه اصفهانی، قم: اسماعیلیان، 1364 ش.
76. کاظمی، عبد النبی؛ تکملة الرجال؛ به کوشش: سید محمدصادق بحر العلوم، قم: انوار الهدی، 1425 ق.
77. کلباسی، ابو الهدی؛ سماء المقال فی علم الرجال؛ به کوشش: سید محمد حسینی قزوینی، قم: مؤسسة ولی العصر علیه‌السلام للدراسات الاسلامیة، 1419 ق.
78. کلباسی، محمد بن محمدابراهیم؛ الرسائل الرجالیة؛ به کوشش: محمدحسین درایتی، قم: دار الحدیث، 1422ق.
79. کلبرگ، اتان؛ «نخستین مدونات حدیثی امامیه: اصول چهارصدگانه»؛ ترجمه: محمدکاظم رحمتی، در: مقالاتی در تاریخ زیدیه و امامیه، تهران: انتشارات بصیرت، 1388 ش.
80. ــــــــــ؛ کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او؛ ترجمه: سید علی قرائی و رسول جعفریان، قم: کتابخانه عمومی آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی، 1371 ش.
81. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ به کوشش: علی‌اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1407 ق.
82. گرجی، ابوالقاسم؛ تاریخ فقه و فقها؛ تهران: سمت، 1385 ش.
83. مازندرانی حائری، محمد بن اسماعیل؛ منتهی المقال فی احوال الرجال؛ قم: مؤسسة آل البیت (ع) لاحیاء التراث، 1416 ق.
84. مامقانی، عبدالله؛ تنقیح المقال فی علم الرجال؛ به کوشش: محی‌الدین مامقانی و محمدرضا مامقانی، قم: مؤسسة آل البیت (ع) لاحیاء التراث، 1431 ق.
85. مجلسی، محمدباقر؛ الوجیزة فی الرجال؛ به کوشش: محمدکاظم رحمان ستایش، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1378 ش.
86. ــــــــــــــ؛ بحارالانوار؛ به کوشش: محمدباقر بهبودی و دیگران، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403 ق.
87. مجلسی، محمدتقی؛ روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه؛ قم: کوشانپور، 1406 ق.
88. محقق حلی، جعفر بن حسن؛ المسائل الکمالیة؛ در: الرسائل التسع، به کوشش: رضا استادی، قم: کتابخانه عمومی آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی، 1413 ق.
89. ـــــــــــــــــــــ؛ المعتبر؛ به کوشش: ناصر مکارم شیرازی، قم: مؤسسة سید الشهداء (ع)، 1364 ش.
90. ـــــــــــــــــــــ؛ نکت النهایة؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1412 ق.
91. مدنی، سیدعلی‌خان بن احمد؛ الدرجات الرفیعه فی طبقات الشیعة؛ به کوشش: سید محمدصادق بحر العلوم، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1983 م.
92. ـــــــــــــــــــــ؛ الطراز الاول والکناز لما علیه من لغة العرب المعول؛ مشهد: مؤسسة آل البیت (ع) لاحیاء التراث، 1384 ش.
93. معارف، مجید؛ پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه؛ تهران: مؤسسه فرهنگی و هنری ضریح، 1374 ش.
94. منتجب الدین، علی بن عبیدالله؛ الفهرست؛ به کوشش: میر جلال‌الدین محدث ارموی و محمد سمامی حائری، قم: کتابخانه عمومی آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی، 1366 ش.
95. موحد ابطحی، سید محمدعلی؛ تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال؛ قم: ابن المؤلف سیدمحمد، 1417 ق.
96. میرداماد، محمدباقر بن محمد؛ الرواشح السماویة؛ قم: منشورات مکتبه آیة الله العظمی المرعشی النجفی، 1405 ق.
97. میرشریفی، سیدعلی؛ «رجال نجاشی مهم­ترین کتاب رجالی شیعه»؛ نور علم، ش25، اسفند 1366 ش.
98. نجاشی، احمد بن علی؛ فهرست اسماء مصنفی الشیعة (رجال النجاشی)؛ به کوشش: سید موسی شبیری زنجانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1418 ق.
99. ـــــــــــــــــــ؛ فهرست اسماء مصنفی الشیعة (رجال النجاشی)؛ به کوشش: محمدباقر ملکیان، قم: بوستان کتاب، 1394 ش.
100. ـــــــــــــــــــ؛ فهرست اسماء مصنفی الشیعة (رجال النجاشی)؛ به کوشش: محمدجواد نائینی، بیروت: دار الاضواء، 1408 ق.
101. ـــــــــــــــــــ؛ فهرست اسماء مصنفی الشیعة (رجال النجاشی)؛ نسخه خطی با شماره دفتر 3182 (شماره ردیف 601)، کتابخانه مرکزی تبریز، به خط: نعمة الله بن حمزه عمیدی حسینی، محرم 981 ق.
102. نوری، حسین بن محمدتقی؛ خاتمة مستدرک الوسائل؛ قم: مؤسسة آل البیت (ع) لاحیاء التراث، 1408ق.
103. همدانی، علی‌اکبر بن شیرمحمد؛ فهرس الصدریة فی الاجازات العلیة؛ به کوشش: سید جعفر حسینی اشکوری، در: میراث حدیث شیعه، دفتر 11، به کوشش: مهدی مهریزی و علی صدرایی خویی، قم: دار الحدیث، 1382 ش.
104. یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله؛ معجم البلدان؛ بیروت: دار صادر، 1995 م.