نقش آیات الاحکام در احتجاجات اهل‌بیت علیهم‌السلام در زمینه امامت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده تربیت مدرس قرآن مشهد مقدس

2 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآنی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده تربیت مدرس قرآن مشهد مقدس

چکیده

آیات الاحکام از دیرباز تاکنون در فرآیند استنباط، موردتوجه فقیهان اسلامی بوده لیکن غالباً به دلیل حاکمیت گفتمان فقهی بر این دسته از آیات، ابعاد کلامی آن در حوزه امامت­پژوهی به‌ندرت مورد توجه بوده است. این درحالی است ‌که افزون بر ابعاد فقهی، اشارات ارزشمندی نیز به موضوع امامت دارد. پیشینه این‌گونه از خوانش کلامی را در روایات فقهی‌ـ کلامی اهل‌بیت (ع) در حوزه آیات احکام می‏توان جست. لذا نظر به خلأ امامت­پژوهی در زمینه آیات الاحکام و میان‌رشته‌ای بودن آن در عرصه‏های بنیادین حدیث، فقه، کلام و تفسیر و نیز بهره‌گیری از این‌گونه استنباط در حوزه مباحث کلامی امامت از ناحیه اهل‌بیت (ع)، در این نوشتار تلاشی صورت گرفته است تا بر پایه روش توصیفی‌ـ تحلیلی در میراث روایی و فقهی امامیه، نقش آیات الاحکام در احتجاجات اهل‌بیت (ع) در زمینه امامت را مورد بررسی و تبیین قرار دهد.
بررسی‏ها نشان می‏دهد که بنوّت اهل‌بیت نسبت به رسول خدا، ولایت، امامت و زعامت اهل‌بیت (ع)، نصب و تعیین الهی امام، عنصر نص و وصایت، عصمت، نقش عنصر وراثت در زمینه امامت و جریان امامت در ذریه امام حسین (ع) از مهم‌ترین رهیافت‏های کلامی اهل‌بیت در استناد به آیات الاحکام است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

اThe role of rulings’ verses in the reasoning of Ahl al- Bayt (pbuh) about Imamat

نویسندگان [English]

  • mohsen dimeh kar gharab 1
  • seyed mohammad sajadi pour 2
1 Assistant professor atOlum Maarefe Quran Karim, Mashhad, Iran
2 M.A student of Quranic Studies at Olum Maarefe Quran Karim, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Islamic jurists have considered ruling verses in understanding decrees of God in Quran from long ago to now but often because of decreeing the juridical paradigm on this group of verses, their theological dimensions about Imamate- researching rarely is considered while in addition to juridical dimensions, they have valuable implications to Imamat. The background of this type of theological version is researchable in juridical- theological saying (Hadiths) of the relatives of prophet (Ahl al-Bayt) about rulings’ verses. Due to lack of attention to Imamat- researching in area of rulings’ verses while this issue is interdisciplinary in fundamental arenas of Hadith, jurisprudence, theology and commentary. In addition, the relatives of prophet (Ahl al-Baytʼs) use this type of understanding in area of theological debates of Imamat, we try in this research to investigate and make clear the role of rulings’ verses in reasoning of the Ahl al-Bayt about Imamat, by descriptive and analytic method in the Imamiah hadithi and juridical inheritances.
As a result the most important theological results of Ahl al-Bayt in invoking to rulings’ verses are: Being offspring of Ahl al-Bayt for Holy Prophet; Guardianship(Vilayat); Imamat ;Headship (Ziaˈmat)of Ahl al-Bayt; Divine installing and determining of Imam; The element of Nass and Visayat; Ismat, the role of the element of Inheritance about Imamat and the process of Imamat in generation of Imam Hussein (pbuh).

کلیدواژه‌ها [English]

  • rulings’ verses؛ Theological Interpretation؛ Juridical- Theological Understanding
  • Imamat؛ Vilayat؛ Ismat

مراجع

- قرآن کریم.
- نهج البلاغة؛ تدوین شریف الرضی، محمد بن حسین؛ قم: انتشارات دار الهجرة، بی‏‏‏‏تا.
1. ابن‌‏ حجر هیتمی، احمد بن‌ محمد؛ الصواعق المحرقة فی الرد علی اهل ‏البدع و الزندقة؛ استانبول: مکتبة الحقیقة، 1424 ق.
2. ابن خلکان، احمد بن محمد؛ وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان‏؛ به کوشش: احسان عباس، بیروت: دار الفکر، بی‏تا.
3. ابن زهرة، حمزة بن علی؛ غنیة النزوع إلی علمی الاصول والروع‌؛ قم: مؤسسه امام صادق(ع)، ‌1417 ق.
4. ابن شعبه، حسن بن علی؛ تحف العقول؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1404 ق.‏
5. ابن قتیبة، ‏ عبدالله بن مسلم؛ الامامة و السیاسة؛ به کوشش: علی شیری، بیروت: دار الأضواء، 1410 ق.
6. ـــــ؛ غریب الحدیث؛ به کوشش: عبدالله جبوری، قم: دار الکتب العلمیة، 1408 ق.
7. ابن‌ ‏قدامة، عبدالله بن احمد؛ المغنی؛ بیروت: دار الکتاب العربی، بی‏تا.
8. ابن ‌‏هشام، جمال‏الدین بن یوسف؛ مغنی اللبیب؛ به کوشش: محمد محیی الدین عبدالحمید، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1404 ق.
9. ابن‌بابویه، محمد بن ‌علی؛ الامالی؛ تهران: کتابخانه ‏‏‏ا‏سلامیه، 1362 ش.
10. ـــــ؛ علل ‏الشرائع؛ قم: داوری، بی‌تا.
11. ـــــ؛ عیون أخبار الرضا (ع)؛ قم: انتشارات جهان، 1378 ق.
12. ـــــ؛ کمال الدین و تمام النعمة؛ چ2، تهران‏: انتشارات اسلامیه‏، ‏1395 ق‏.
13. ـــــ؛ معانی الاخبار؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1403 ق‏.
14. ــــ؛ من لایحضره ‏الفقیه؛ قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1413 ق.‏
15. ابوالفتوح رازی، حسین ‏بن ‌علی؛‏ روض الجنان‏ و روح ‏الجنان‏ فی تفسیر القرآن؛‏ به کوشش: ‏محمدجعفر یاحقی؛ محمدمهدی ناصح‏، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ‏1408 ق، ‏
16. اردبیلی، احمد بن محمد؛ ‌زبدة البیان فی أحکام القرآن؛ به کوشش: محمدباقر ‌بهبودی، تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة‌، بی‏تا.
17. استرآبادی، علی؛ تأویل الایات الظاهرة؛ قم دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1409 ق.
18. جیلانی، محمد بن محمدمؤمن؛ الذریعة إلی حافظ الشریعة؛ قم:‏ دار الحدیث‏، 1429 ق.
19. حکیم، سید محمدباقر؛ الامامة و أهل البیت (ع): النظریة و الاستدلال؛ ‏قم: المرکز الإسلامی المعاصر، 1424ق.
20. حمیری، عبدالله بن جعفر؛ قرب الاسناد؛ تهران: انتشارات کتابخانه نینوی، بی­تا.
21. خویی، سید ابوالقاسم؛ بیان در علوم و مسائل کلی قرآن؛ ترجمه: محمدصادق نجمی، هاشم هاشم زاده هریسی، ‏ ‏تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1382 ش.
22. ذهبی، محمد بن احمد؛ تذکرة الحفاظ؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‏تا.
23. راغب اصفهانی‏، حسین بن محمد؛ محاضرات الادباء و محاورات الشعراء و البلغاء؛ به کوشش: عمر فاروق طباع، ‏بیروت، دار الأرقم بن أبی الأرقم‏، 1420 ق.
24. شوشتری، قاضی نورالله؛‏ إحقاق الحق و إزهاق الباطل‏؛ به کوشش: سیدشهاب الدین مرعشی نجفی، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ‏‏1409 ق.
25. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی؛‌ مسالک الافهام إلی تنقیح شرائع الاسلام؛‌ قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، ‌1413 ق.
26. صفار، محمد بن ‌حسن؛ بصائر الدرجات؛قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1404 ق.
27. طباطبائی، سید محمدحسین؛ المیزان ‏فی تفسیر القرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‏ مدرسین‏، 1417ق.
28. طبرسی، ‏‏فضل ‏‏‏‏بن ‌حسن؛ المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف‌؛ به کوشش: کاظم مدیرشانه‌چی و دیگران، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة، ‌1410 ق.
29. طبرسی، احمد بن ‌علی؛ الاحتجاج؛ مشهد: نشر مرتضی، 1403 ق.
30. طوسی، محمد بن حسن‌؛ الخلاف؛ به کوشش: علی خراسانی و دیگران، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ‌1407 ق.
31. ـــــ؛ تهذیب ‏‏الاحکام؛ تهران: دار الکتب‏‏الإسلامیة، 1365 ق.
32. علامه حلی، حسن بن یوسف؛ منتهی المطلب فی تحقیق‏‏‏‏ المذهب‌؛ مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة، ‌1412‌ق.
33. عیاشی، محمد بن ‌مسعود؛ تفسیر العیاشی؛ به کوشش: سید هاشم رسولی محلاتی، ‏ تهران: چاپخانه علمیه، 1380 ق.
34. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه مرتضی؛ الوافی‌؛ به کوشش: ضیاءالدین حسینی اصفهانی، اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی (ع)، ‌1406 ق.
35. قطب‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏الدین راوندی، سعید بن ‏‏‏‏‏‏هبة الله؛ الخرائج و الجرائح؛ قم: مؤسسه ‏ا‏مام ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏مهدی (ع)، 1409 ق.
36. ـــــ؛ فقه القرآن فی شرح آیات الاحکام؛ قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1405 ق.
37. قمی، علی بن ‌ابراهیم؛ تفسیر منسوب به علی بن ‌ابراهیم؛ قم: مؤسسه دارالکتاب، 1404 ق.
38. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1365 ش.
39. کراجکی، محمد بن علی؛ کنز الفوائد؛ قم: انتشارات دار الذخائر، 1410 ق.
40. مازندرانی، محمد صالح بن احمد؛ شرح أصول الکافی؛ به کوشش: ابو الحسن الشعرانی، تهران: المکتبة الإسلامیة، 1382 ق.
41. مجلسی‌، محمدباقر؛ بحار الانوار؛بیروت: مؤسسة الوفاء، 1404 ق. [الف]
42. ـــــ؛ مرآة العقول فی شرح أخبار آل ‏‏الرسول (ص)؛‏ به کوشش: سید هاشم رسولی، ‏ تهران: دارالکتب ‏‏الإسلامیة، 1404 ق. [ب]
43. مفید، محمد بن محمد؛ الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد؛ قم‏: کنگره شیخ مفید، 1413 ق. [الف]
44. ـــــ؛ الفصول ‏المختارة؛ قم‏: کنگره شیخ مفید، 1413 ق. [ب]
45. ـــــ؛ المقنعة؛ قم: کنگره شیخ مفید 1413 ق. [ج]
46. نصر بن مزاحم؛ وقعة صفین؛ قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1403 ق.
دو فصلنامه کتاب قیم
دوره 8، شماره 19 - شماره پیاپی 19
پاییز و زمستان 1397
صفحه 41-70

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 10 مرداد 1396
  • تاریخ بازنگری: 21 اردیبهشت 1397
  • تاریخ پذیرش: 15 خرداد 1397

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار