«السنــة قاضیــة علی کتاب الله ...» در ترازوی نقد علمای اهل‌سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه پیام نور

چکیده

سنت به مثابه یکی از مصادر اصیل اسلام، بعضی مبیّن قرآن و برخی دیگر مکمل آن می‌دانند. بر اساس دیدگاه مشهور و غالب، قرآن و سنت در کنار هم، مرجع و منبع امور دینی محسوب می‌شوند. با این ‌وجود، تعدادی از محدثان اهل سنت با تمسک به منقولاتی، بر این باورند که سنت، حاکم بر قرآن بوده و بر آن سیطره دارد؛ یعنی تنها راه پی بردن به مراد و منظور قرآن را منحصر در احادیث می‌دانند. در حوزه تفسیر نیز این تفکر بر فهم معنای اصطلاحات قرآنی، بسیار اثرگذار است. تبلور ادعای لزوم فهم قرآن در پرتو سنت، به عهد تابعین و به‌طور مشخص به اوزاعی و اساتید وی باز‌می‌گردد که با وجود مخالفانی از معاصران، این دیدگاه در طول تاریخ از جانب محدثان و دیگر علما تلقی به قبول ‌شده و روش خاصی را در اندیشه‌ورزی دینی شکل داده است. ایرادات جدی وارد بر این رویکرد معرفت‌شناسانه عبارت‌اند از: وجود نصوص دینی متعارض با آن، وهن ارکان این اندیشه همچون باور به «ظنی الدلالة» بودن قرآن، تعارض این اندیشه با برخی از اصول کلی همچون «تقدم کتاب بر سنت»، «لزوم فهم سنت در پرتو قرآن» و «شرط عدم شذوذ برای صحت حدیث». روش پژوهش در این تحقیق کیفی، از نوع تحلیلی ـ توصیفی بوده که با هدف معرفی و نقد دیدگاه حدیث‌سالاری در مطالعات قرآنی صورت گرفته است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Criticism of Sunni scholars about “al-Sunnah Qādīyah ala al-Quran”

نویسنده [English]

  • Rahim Khākpoor
Assistant teacher of Payame Noor university.
چکیده [English]

Some scholars regard Tradition -as an original source of Islam- as the explainer of Quran and others as complementary. According to common viewpoint, Quran and tradition together are considered as the sources of religious affairs. Nevertheless, by usage of referring to some quoted statements, several Hadith scholars of Sunnis believe that tradition rule over Quran; in other words, the exclusive way to understand the meaning and intention of Quran is narrations. Also in the field of exegesis, this thought is highly effective on understanding the meaning of Quranic terms. Claim of necessity understanding of the Quran in the light of tradition is rooted in successors’ era and particularly referred to Uḍāᶜeī and his teachers. This view historically is somewhat accepted by Hadith scholars and others despite contemporary opponents and has formed a special method in religious thinking. Major problems of this epidemiologic approach are “existence of conflicting religious text”, “weakness of pillars of this idea such as doubtfulness of Quran’s implications”, conflict between this idea and several general principles such as priority of Quran over tradition”, “necessity of understanding of tradition in the light of Quran”, and “the condition of lack of being Shāz for validity of Hadith”. Method of this essay is analytical-descriptive which is done in the sake of introduction and criticism of Hadith’s monarchy in Quran studies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Tradition
  • Hadith-centric
  • Monarchy of Hadith
  • Opposition to Hadith
  • narrative exegesis
- قرآن کریم.
1. ابن بَطَّة، عبیدالله بن محمد؛ الابانة الکبری؛ به کوشش: رضا معطی، الریاض: دارالرایة، بی‌تا.
2. ابن تیمیة، احمد بن عبدالحلیم؛ مجموع الفتاوی؛ المدینة المنورة: مجمع الملک فهد، 1995 م.
3. ابن حبان، محمد بن حبان؛ الثقات؛ به کوشش: سید شرف الدین احمد، بی جا، دار الفکر ، 1975 م.
4. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی؛ لسان المیزان؛ بی جا: مکتب المطبوعات الاسلامیة، بی‌تا.
5. ابن حزم، علی بن احمد؛ الاحکام فیأصول الاحکام؛ بیروت: دار آفاق الجدیدة، بی‌تا.
6. ابن سعد، محمد بن سعد؛ الطبقات الکبری؛ بیروت: دار صادر، بی‌تا.
7. ابن شاهین، عمر بن احمد؛ شرح مذاهب اهل السنة و معرفة شرائع الدین و التمسک بالسنن؛ به کوشش: عادل بن محمد، بی جا: موسسة قرطبة، 1995 م.
8. ابن قیم الجوزیة، محمد بن ابوبکر؛ اعلام الموقعین عن رب العالمین؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
9. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ بیروت: دار صادر، 1414 ق.
10. ابو داود، سلیمان بن اشعث سجستانی؛ سنن ابی داود (فی التعلیق حکم الالبانی علی الاحادیث)؛ بیروت: دار الکتاب العربی، بی‌تا.
11. احمد امین؛ فجر الاسلام؛ قاهرة: مکتبة النهضة المصریة، 1964م.
12. ازهری، محمد بن احمد؛ تهذیب اللغة؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 2001 م.
13. استرآبادی، محمدامین بن محمد شریف؛ الفوائد المدنیة؛ قم: بی نا، 1424 ق.
14. الأصبهانی، احمد بن محمد؛ الطیوریات؛ الریاض: مکتبة أضواء السلف، 2004 م.
15. الأصبهانی، اسماعیل بن محمد؛ الحجة فی بیان المحجة و شرح عقیدة أهل السنة؛ به کوشش: محمد بن ربیع بن هادی عمیر المدخلی، الریاض: دار الرایة، 1999 م.
16. آلبانی، محمد بن نوح؛ سلسلة الاحادیث الضعیفة و الموضوعة؛ الریاض: دار المعارف، 1992 م.
17. آلبانی، محمد بن نوح؛ منزلة السنة فیالاسلام؛ الکویت: الدار السلفیة، 1984 م.
18. انباری، محمد بن قاسم؛ الزاهر فی معانی کلمات الناس؛ بیروت: الرسالة، 1992 م.
19. بخاری، محمد بن اسماعیل؛ التاریخ الکبیر؛ بی جا: بی‌تا، بی‌تا.
20. بغوی، حسین بن مسعود؛ معالم التنزیل فی تفسیر القرآن (تفسیر بغوی)؛ به کوشش: عبدالرزاق مهدی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
21. بهنساوی، سالم؛ السنة المفتریعلیها؛ القاهرة: دار الوفاء ـ الکویت: دار البحوث العلمیة، 1989 م.
22. بیهقی، احمد بن حسین؛ الاسماء و الصفات؛ جده: مکتبة السوادی، 1993 م.
23. بیهقی، احمد بن حسین؛ السنن الکبری؛ به کوشش: محمد‌عبدالقادرعطا، بیروت: دار‌الکتب‌العلمیة، 2003م.
24. ترمذی، محمد بن عیسی سلمی؛ الجامع الصحیح سنن الترمذی؛ به کوشش: احمد محمد شاکر و دیگران (الاحادیث مذیلة باحکام الالبانی علیها)، دار إحیاء التراث العربی: بیروت، بی‌تا.
25. جوهری، اسماعیل بن حماد؛ الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیة؛ بیروت: دار العلم للملایین، 1987 م.
26. جیزانی، محمد بن حسین؛ معالم اصول الفقه عند اهل السنة و الجماعة؛ بی جا: دار ابن جوزی، 1427.
27. حازمی، محمد ‌بن ‌موسی؛ الاعتبار فیالناسخ‌و‌المنسوخ من‌الاثار؛ حیدرآباد: دائرة‌المعارف‌العثمانیة، 1359ق.
28. حر عاملی، محمد بن الحسن؛ تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسایل الشریعة؛ به کوشش: عبدالرحیم ربانی شیرازی، تهران: کتابخانه اسلامی، 1403 ق.
29. حکیم، سید محمد تقی؛ الاصول العامة للفقه المقارن؛ بیروت: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) للطباعة والنشر، 1979 م.
30. خاکپور، رحیم؛ معارف، مجید؛ «واژه‌شناسی تبیین در قرآن و نقد نظریه ناممکن بودن تفسیر بدون روایات»؛ مجله «تحقیقات علوم قرآن و حدیث» (شماره دوم). پیاپی 16. 85 ـ 114، 1390 ش.
31. خطیب [بغدادی]. أحمد بن علی؛ الکفایة فیعلم الروایة؛ المدینة المنورة: المکتبة العلمیة، بی‌تا.
32. دارمی. عبدالله بن عبدالرحمن؛ مسند الدارمی [معروف به سنن الدارمی]؛ به کوشش: حسین سلیم أسد الدارانی، السعودیة: دار المغنی، 2000 م.
33. دینوری [ابن قتیبة]، عبدالله بن مسلم؛ تأویل مختلف الحدیث؛ بی جا: المکتب الاسلامی، 1999 م.
34. ذهبی، محمد بن احمد؛ تذکرة الحفاظ؛ به کوشش: زکریا عمیرات، بیروت: ‌دار الکتب العلمیة، 1998 م.
35. ــــ؛ سیر اعلام النبلاء؛ به کوشش: شعیب الارنؤوط و حسین الاسد، بی جا: موسسة الرسالة. بی‌تا.
36. ــــ؛ میزان الاعتدال فینقد الرجال؛ به کوشش: شیخ علی محمد معوض و شیخ عادل احمد عبدالموجود، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1995 م.
37. ذهبی، محمد حسین؛ التفسیر و المفسرون؛ القاهرة: دار الکتب الحدیثة، 1976 م.
38. رازی، احمد بن فارس؛ معجم مقاییس‌اللغه؛ به کوشش: عبدالسلام محمدهارون، بی‌جا: دارالفکر، 1979 م.
39. زبیدی، محمد بن محمد؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ بی جا: ‌دار الهدایة، بی‌تا.
40. زرکلی، خیر الدین؛ الاعلام قاموس تراجم لاشهر الرجال والنساء من العرب والمستعربین والمستشرقین؛ بی جا: دار العلم للملایین، 1980 م.
41. زهرانی، محمد بن مطر؛ تدوین السنة النبویة؛ الریاض: دارالهجرة، 1996 م.
42. سباعی، مصطفی بن حسنی؛ السنة و مکانتها فیالتشریع الاسلامی؛ بیروت: المکتب الاسلامی، 1982 م.
43. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر؛ الدر المنثور؛ بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
44. ــــ؛ مفتاح الجنة فیالاحتجاج بالسنة؛ المدینة المنورة: الجامعة الاسلامیة، 1989 م.
45. شاطبی، ابراهیم بن موسی؛ الموافقات؛ به کوشش: أبوعبیدة مشهور‌بن‌حسن، بی‌جا: دار ابن‌عفان، 1997 م.
46. شافعی، محمد بن ادریس؛ الام؛ بیروت: دار المعرفة،  1990 م.
47. شوکانی، محمد بن علی؛ ارشاد الفحول الیتحقیق الحق من علم الاصول؛ به کوشش: احمد عزو عنایة، بی جا: دار الکتاب العربی، 1999 م.
48. ــــ؛ فتح الربانیمن فتاویالامام الشوکانی؛ صنعاء: مکتبة الجیل الجدید، بی‌تا.
49. ــــ؛ فتح القدیر؛ دمشق و بیروت: دار ابن کثیر و دار الکلم الطیب، 1414 ق.
50. شیخ انصاری، مرتضی بن محمد امین؛ فرائد الاصول؛ به کوشش: عبدالله نورانی، قم: بی نا، 1365 ش.
51. صبحی صالح، ابراهیم؛ علوم الحدیث و مصطلحه ـ عرض و دراسة؛ بیروت: دارالعلم للملایین، 1984 م.
52. صنعانی، محمد بن اسماعیل؛ توضیح الافکار؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1366 ق.
53. ــــ؛ رفع الاستار لابطال أدلة القائلین بفناء النار؛ بیروت: المکتب الاسلامی، 1405 ق.
54. طباطبایی، محمد حسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ قم: انتشارات حوزه علمیه قم. بی تا.
55. طبری، محمد بن جریر؛ جامع البیان فی تأویل القرآن؛ به کوشش: احمد شاکر، الرسالة، 2000 م.
56. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فیتفسیر القرآن؛ بی جا: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
57. عبدالخالق، عبدالغنی؛ حجیة السنة؛ بی جا: دار الوفاء، 1997 م.
58. عظیم‏آبادی، محمد شمس الحق؛ عون المعبود فی شرح سنن ابی داود؛ بی جا: دارالکتب العملیه، بی‌تا.
59. عراقی، عبدالرحیم بن حسین؛ التقیید و الایضاح شرح مقدمة ابن الصلاح؛ به کوشش: عبدالرحمن محمد عثمان، المدینة المنورة: المکتبة السلفیة، 1969 م.
60. الغصن، عبد الله بن صالح بن عبد العزیز؛ دعاوی المناوئین لشیخ الإسلام ابن تیمیة - عرض و نقد؛ المملکة العربیة السعودیة: دار ابن الجوزی للنشر والتوزیع، 1424 ق.
61. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛ بی جا: دار و کتبة الهلال، بی‌تا.
62. قاسمی، جمال الدین بن محمد؛ محاسن التاویل؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، 1418 ق.
63. قرضاوی، یوسف عبدالله؛ کیف نتعامل مع السنة النبویة؛ بی‌جا: دار الشروق، 2000 م.
64. قرطبی، محمد بن احمد؛ الجامع الاحکام القرآن [تفسیر قرطبی]؛ به کوشش: احمد البردونی و ابراهیم أطفیش، القاهرة: دار الکتب المصریة، 1964 م.
65. قرطبی [ابن عبد البر]، یوسف بن عبدالله؛ جامع بیان العلم و فضله؛ به کوشش: ابوعبدالرحمن فواز احمد زمرلی، بی جا: موسسة الریان ـ دار ابن حزم، 2003 م.
66. قِنُّوجی، ابو الطیب محمد صدیق خان بن حسن؛ فتح البیان فیمقاصد القرآن؛ به کوشش: عبدالله بن ابراهیم انصاری، بیروت ـ صیدا: المکتبة العصریة، 1992 م.
67. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ به کوشش: علی‌اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1363 ش.
68. مروزی، محمد بن نصر؛ السنة؛ به کوشش: سالم احمد السلفی، بیروت: موسسة الکتب الثقافیة، 1408 ق.
69. مفید [شیخ مفید]، محمد بن محمد بن النعمان العکبری؛ اوائل المقالات؛ بیروت: دار المفید، 1993 م.
70. مهریزی، مهدی؛ «رابطه قرآن و حدیث»؛ مجله «علوم قرآن و حدیث» (شماره 29)، 2 ـ 22، 1383 ش.
71. نسائی، احمد بن شعیب؛ المجتبیمن السنن [= السنن الصغری]؛ به کوشش: عبدالفتاح ابوغدة، حلب: مکتب المطبوعات الاسلامیة، 1986 م.
72. هروی، عبدالله بن محمد؛ ذم الکلام و اهله؛ به کوشش: عبدالرحمن عبدالعزیز الشبل، المدینة المنورة: مکتبة العلوم و الحکم، 1998 م.