دلالت آیه نهم سوره حجر بر تحریف‌ناپذیری قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه اصفهان

2 استادیار دانشگاه اصفهان

چکیده

اندیشمندان از دیرباز در حوزه­ اثبات تحریف‌ناپذیری قرآن به دلایل گوناگون عقلی و نقلی تمسک جسته­اند. در این ‌بین، آیات 9 حجر و 41 فصلت، مهم‌ترین دلیل نقلی ایشان بر اثبات این مدعاست. آنان حفظ ذکر در آیه­ 9 سوره حجر و همچنین راه نیافتن باطل به قرآن را که در آیه 41 سوره­ فصلت آمده است، دارای اطلاق دانسته و دلیلی بر امکان نداشتن تحریف گرفته­اند. هرچند سوره­ فصلت دارای قرائنی در اثبات این معناست، اما آیه 9 حجر با تکیه‌ بر سیاق آیات ابتدایی­اش، بر حفظ مطلق قرآن دلالت ندارد بلکه صرفاً بر سلامت قرآن از مداخله جنّیان و تصرف آنان در وحی تا پیش از نزول بر قلب پیامبر (ص) ظهور دارد. افزون بر سیاق، دیگر قرائن درون‌متنی همچون آیات مشابه با آیه­ حفظ، اتهام جنون به پیامبر و قرائن برون‌متنی همچون اقوال صحابه و تفسیر برخی مفسران متقدم و متأخر مبنی بر تخصیص حفظ وحی به مرحله­ نزول را نیز می­توان به‌عنوان مؤیدی بر این دیدگاه برشمرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Implication of ninth verse of surah Hijr for Indistortablity of Holy Quran

نویسندگان [English]

  • Zahra Kalbāsī 1
  • Amir Ahmad-nejād 2
1 Ph.D. student university of Esfahan university.
2 Assistant professor of Esfahan university (corresponding author).
چکیده [English]

Form a long time ago, thinkers utilize different rational and narrative reasons for proving of Quran’s indistortablity. In this regard, verses 9 from surah Ḥijr and 41 from surah Fuṣṣilat have been the most important narrative reasons. They believe in absoluteness for “guard the remembrance” in surah Ḥijr and for “not approaching falsehood to Quran” in surah Fuṣṣilat and consider it as a reason for lack of possibility of distortion. Although surah Fuṣṣilat include some indications for proving this meaning, the ninth verse of Hijr relying on context of its verses’ beginning doesn’t imply absolute guard of Quran, rather merely indicates immunity of Quran from interference of Jinns and their occupation of revelation until Quran’s descent to heart of holy prophet (pbuh). In addition to context, other intra-textual indications such as similar verses to guard verse and accusation of insanity to holy prophet, and other extra-textual indications like statements of companions and interpretation by some early and late exegetes as allocation of revelation’s guard to descent stage could confirm this viewpoint.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Revelation
  • Prophet (pbuh)
  • Ninth Verse of Surah Hijr
  • Guard
  • Distortion
  • Jinn
- قرآن.
1. ابن­ابی­حاتم، عبدالرحمن؛ تفسیر القرآن العظیم؛ چ3، ریاض: مکتبة نزار مصطفی الباز، 1419 ق.
2. ابن­خلدون، عبدالرحمن؛ مقدمه ابن­خلدون؛ چ8، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1375 ق.
3. ابن قیم جوزیه؛ البدائع فی علوم القرآن‏؛ چ2، بیروت‏: دارالمعرفة، 1427 ق.
4. ابن جوزی، عبدالرحمن؛ زاد المسیر فى علم التفسیر؛ بیروت: دار الکتاب العربی‏، 1424 ق.
5. ابن­عاشور محمد بن طاهر؛ التحریر و التنویر؛ بیروت: مؤسسه التاریخ، بی‌تا.
6. ابن­عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب‏؛ المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز؛ بیروت‏: دارالکتب العلمیه‏، 1422 ق.
7. ابن­کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو؛ تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: منشورات محمدعلی بیضون، 1419 ق.
8. ابن­منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ قم: نشر ادب حوزه، 1414 ق.
9. ابن­الندیم، محمد بن ­اسحاق؛ الفهرست؛ به کوشش: محمدرضا تجدد و علی­ بن­ زین ­العابدین حائری، چ3، تهران: امیرکبیر، 1366 ش.
10. ابوالفتوح رازی، حسین ­بن­ علی؛ روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن‏؛ به کوشش: محمدجعفر یاحقی، مشهد: پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی‏، 1408 ق.
11. ابوحیان، محمد بن یوسف اندلسی؛ البحر المحیط فی التفسیر؛ بیروت: دار الفکر، 1420 ق
12. ابوزید، نصر حامد؛ مفهوم النص (معنای متن)؛ به کوشش: مرتضی کریمی­نیا: تهران: طرح نو، 1380 ش
13. الابیاری، ابراهیم؛ تاریخ القرآن؛ چ3، قاهره/بیروت: دار الکتاب المصری/دار الکتاب اللبنانى، 1411 ق.
14. احمدالعلی، صالح؛ عرب کهن در آستانه بعثت؛ هادی انصاری: تهران: نشر بین‌الملل، 1384 ش.
15. احمدنژاد، امیر، محمدزاده، عاطفه؛ «بررسی دوره دعوت پنهانی پیامبر؛ پژوهش­های قرآنی»؛ مشهد: دفتر تبلیغات اسلامی، 1394، ش 76.
16. اسماعیل­زاده، حسن؛ چالش­های معادل­یابی واژه­ مجنون در ترجمه آیات قرآن کریم بر اساس نظریه­ معنی در ترجمه؛ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، 1394 ش.
17. آلوسی، سید محمود؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415 ق.
18. ایزوتسو، توشیهیکو؛ خدا و انسان در قرآن؛ ترجمه: احمد آرام، تهران: مؤسسه تحقیقاتی فرهنگی، 1361 ش.
19. بغدادی، علی بن محمد؛ لباب التأویل فی معانی التنزیل؛ ترجمه: محمد­علی­ شاهین، بیروت: دارالکتب، 1415 ق.
20. بغوی، حسین بن مسعود؛ معالم التنزیل فى تفسیر القرآن؛ بیروت: داراحیاء التراث العربى‏، 1420 ق.
21. بیضاوی، عبدالله بن عمر؛ أنوار التنزیل و أسرار التأویل؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1418 ق.
22. ثعلبى، احمد بن ابراهیم؛ الکشف و البیان عن تفسیر القرآن؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422 ق.
23. جابری، محمد عابد؛ فهم القرآن، التفسیر الواضح حسب ترتیب‌النزول؛ بیروت: دراسات الوحدة العربیة، 1429ق.
24. جعفریان، رسول، محمود شریفی؛ افسانه تحریف قرآن؛ تهران‏: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، 1382 ش.
25. حر العاملی‏، محمدحسن؛ تواتر القرآن‏؛ تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1384 ش.
26. حوی، سعید؛ الاساس فى التفسیر؛ چ6، قاهره: دارالسلام، 1424 ق.
27. خلیل حتی، فیلیپ؛ تاریخ عرب؛ به کوشش: ابوالقاسم پاینده: چ2، تهران: نقش‌جهان، 1366 ش.
28. خویی، سید ابوالقاسم؛ بیان در علوم و مسائل کلی قرآن‏؛ تهران‏: وزارت ارشاد، 1382 ش.
29. دروزة، محمد عزت؛ التفسیر الحدیث؛ چ2، قاهره: دارإحیاء الکتب العربیة، 1383 ش.
30. الدیلمی، اکرم عبدخلیفة؛ جمع القرآن‏؛ بیروت‏: دارالکتب العلمیة، 1427 ق.
31. ذهبی، محمدحسین؛ التفسیر و المفسرون؛ بیروت: داراحیاء التراث العربى‏، بی‌تا.
32. رادمنش، سید محمد؛ آشنایى با علوم قرآنى؛ چ4، تهران: علوم نوین، 1374 ش.
33. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن؛ بیروت - دمشق: دار القلم- الدار الشامیة، 1412 ق.
34. رامیار، محمود؛ تاریخ قرآن؛ چ3، تهران: امیرکبیر، 1369 ش.
35. رکنی یزدی، محمدمهدی؛ آشنایى با علوم قرآنى؛ مشهد/تهران‏: آستان قدس/سمت‏، 1379 ش.
36. زحیلی، وهبة بن مصطفى؛ التفسیر المنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج؛ چ2، بیروت: دار الفکر المعاصر، 1418 ق.
37. زرقانی، محمد عبدالعظیم؛ ترجمه مناهل العرفان فى علوم القرآن؛ تهران: دانشنامه علوم قرآن‏، پژوهشگاه علوم.
38. زرکشی، محمد بن­ عبدالله‏؛ البرهان فی علوم القرآن؛ بیروت‏: دارالمعرفة، 1410 ق.
39. زرندی، سید ابوالفضل؛ بحوث فی تاریخ القرآن و علومه‏؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامى‏، 1420 ق.
40. زمخشری، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ چ3، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407 ق.
41. سبحانى، جعفر؛ الالهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل؛ چ3، قم‏: مرکز العالمی للدراسات الإسلامیة، 1412 ق.
42. سمرقندی، نصربن محمد؛ بحرالعلوم؛ بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
43. سید بن قطب بن ابراهیم شاذلی؛ فی ظلال القرآن؛ چ17، بیروت- قاهره: دارالشروق، 1412 ق.
44. سیوطی، جلال­الدین؛ الإتقان فی علوم القرآن؛ چ2، بیروت: دارالکتاب العربی، 1421 ق.
45. شاهین، عبدالصبور؛ تاریخ القرآن؛ قاهره‏: نهضة مصر، 2005 م.
46. شوکانى، محمد بن علی؛ فتح القدیر؛ دمشق/ بیروت: دار ابن کثیر، دار الکلم الطیب، 1414 ق.
47. صابر، حسن محمد؛ أضواء البیان فی تاریخ القرآن‏؛ ریاض: دار عالم الکتب‏، 1420 ق.
48. صادقی تهرانی؛ الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن؛ چ2، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، 1365 ش.
49. طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ5، قم: جامعه مدرسین قم، 1417 ق.
50. طبری، محمد بن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دارالمعرفه، 1412 ق.
51. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ چ3، محمدجواد بلاغی: تهران: ناصرخسرو، 1372 ش، سوم
52. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ احمد قصیرعاملی: بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
53. طیب، سید عبدالحسین؛ اطیب البیان فی تفسیر القرآن؛ چ2، تهران: انتشارات اسلام، 1378 ش.
54. عبدالجبار بن احمد الهمذانى؛ تنزیه القرآن عن المطاعن‏؛ چ2، بیروت‏: دارالنهضة الحدیثة، 1426 ق
55. عتر، نورالدین؛ علوم القرآن الکریم؛ چ6، دمشق: مطبعة الصباح‏، 1416 ق.
56. علاف، ادیب؛ البیان فی علوم القرآن‏؛ دمشق‏: مکتبة الفارابى‏، 1422 ق.
57. علی، جواد؛ المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام؛ بیروت: دارالعلم للملایین، 1976ق.
58. فخررازی، ابوعبدالله محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب؛ چ3، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1420 ق.
59. فضل الله، سید محمدحسین؛ تفسیر من وحی القرآن؛ چ2، بیروت: دار الملاک للطباعة و النشر، 1419 ق.
60. فیض کاشانی، ملامحسن؛ تفسیر الصافی؛ به کوشش: حسین اعلمی، چ2، تهران: انتشارات الصدر، 1415 ق.
61. قرطبی، محمد بن احمد؛ الجامع لاحکام القرآن؛ تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1364 ش.
62. کاشف الغطاء، محمدحسین؛ أصل الشیعة و أصولها؛ چ4، بیروت‏: مؤسسة الأعلمی‏، 1413 ق.
63. کمالی دزفولی، سید علی؛ شناخت قرآن؛ قم‏: اسوه‏، 1370 ش.
64. کورانی عاملی، علی؛ تدوین القرآن؛ قم: دارالقرآن الکریم‏، بی‌تا.
65. ماوردی، ابوالحسن؛ أعلام النبوة؛ بیروت‏: مکتبة الهلال‏، 1409 ق.
66. مدرسی، سید محمدتقی؛ من هدی القرآن؛ تهران: دار محبی الحسین، 1419 ق.
67. مراغی، احمد بن مصطفی؛ تفسیر المراغی؛ بیروت: داراحیاء التراث العربى، بی‌تا.
68. مسلم، مصطفی؛ مباحث فی إعجاز القرآن؛ چ3، دمشق‏: دارالقلم‏، 1426 ق.
69. معرفت، محمدهادی؛ صیانة القرآن من التحریف؛ تهران: وزارت امور خارجه‏، 1379 ش.
70. ــــ؛ التفسیر و المفسرون؛ مشهد: الجامعة الرضویه للعلوم الاسلامیه‏، 1418 ق.
71. ــــ؛ التمهید فی علوم القرآن؛ چ2، قم: مؤسسة النشر الاسلامى‏، 1415 ق.
72. مغنیه، محمد جواد؛ تفسیر الکاشف؛ تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1424 ق.
73. مقاتل بن سلیمان بلخی؛ تفسیر مقاتل بن سلیمان؛ بیروت: داراحیاء تراث، 1423 ق.
74. ملاحویش، عبدالقادر؛ بیان المعانی؛ دمشق: مطبعه الترقی، 1382 ق.
75. میلانی، سید علی حسینی؛ التحقیق فی نفی التحریف عن القرآن؛ چ3، قم: مرکز حقائق الاسلامیة، 1384 ش.
76. نجارزادگان، فتح‌الله؛ تحریف ناپذیری قرآن؛ تهران‏: مشعر، 1384 ش.
77. نجفی، روح‌الله؛ بازکاوی گزاره قرآنی رجم شیاطین با شهاب­ها؛ قم: مطالعات اسلامی، 1390 ش.
78. نکونام، جعفر؛ «تفسیر آیه مسّ در بستر تاریخی»؛ تهران: مقالات و بررسی‌ها، ش 77، 1384 ش.
79. نووی جاوی، محمد بن عمر؛ مراح لبید لکشف معنى القرآن المجید؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، 1417 ق.
80. هندی، رحمت‌الله؛ إظهار الحق؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
81. هواری، هود بن محکم‏؛ تفسیر کتاب الله العزیز؛ الجزایر: دار البصائر، 1426 ق.