توحید مفضّل بن عمر جعفی در ترازوی نقد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

2 کارشناس ارشد شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

رساله توحید مفضل، یکی از میراث‌های حدیثی شیعه است که به عنوان املای امام صادق (ع) به مفضل بن عمر جعفی شناخته می‌شود. در نوشتار حاضر، این کتاب از حیث متن بررسی شده است تا میزان اعتبار آن از حیث درستی یا نادرستی انتساب آن به امام صادق (ع) ارزیابی شود. در صحت انتساب به شواهدی چون شهرت و مقبولیت انعکاس‌یافته در نسخه‌های فراوان و شرحها و ترجمه‌های متعدد، استناد شده است. سپس برای سنجش اصالت این رساله از نقد متن بهره گرفته شده است تا به مدد شیوه‌های مختلف نقد از جمله نقد برون‌متنی و درون‌متنی، به حقیقت نزدیک‌تر شویم. وجود مشابهت‌های فراوان میان این رساله با آثار دیگر، به تشکیک در انتساب این رساله به امام صادق (ع) می‌انجامد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Criticism of “Towḥīd” of Mofaḍḍal bin ᶜOmar Joᶜfī

نویسندگان [English]

  • Hadi Nasiri 1
  • Mohammad Ali Salehi 2
1 Assistant professor of university of sciences and education of holy Quran
2 Graduate master degree of Shia studies in university of Religions and Denominations
چکیده [English]

Treatise of Mofaḍḍal is one of the Shiite’s hadith heritages known as dictation by Imam Sadiq (pbuh) to Mofaḍḍal bin ᶜOmar Joᶜfī. This book has been studied in this essay in order to evaluate its validity in terms of its attribution to Imam Sadiq (pbuh). Reputation, acceptance reflected in numerous prescriptions, descriptive books, and multiple translations are some evidences documented for correctness of its attribution. Then, textual criticism employed for evaluation of its authenticity, so we approach the truth by different methods of intra-textual and extra-textual criticism. Numerous similarities between this book with others lead to doubt about its attribution to Imam Sadiq (pbuh).
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Treatise of Towḥīd of Mofaḍḍal
  • Mofaḍḍal bin ᶜOmar Joᶜfī
  • intra-textual criticism
  • extra-textual criticism
1. ابن‌ ندیم، محمد بن‌ اسحاق؛ الفهرست؛ به کوشش: رضا تجدد، تهران: مکتبه اسدی، 1350 ش.
2. ابن‌غضائری،احمد بن حسین؛ الرجال؛ به کوشش: محمدرضا حسینی جلالی، قم: دار الحدیث، 1422 ق.
3. ارسطو بن نیکوماخوس؛ أجزاء الحیوان؛ ترجمه: یوحنا بن البطریق، کویت: وکالة المطبوعات، 1978 م.
4. الأنباری،جبرئیل بن نوح؛ کتاب الفکر والإعتبار؛ نسخه خطی، ترکیه: کتابخانه ایاصوفیا، ش2/4836.
5. آقابزرگ تهرانی،محمدمحسن؛ الذریعة إلی تصانیف الشیعة؛ بیروت: دار الاضواء، 1403 ق.
6. باقری خرمدشتی، ناهید، عسکری، فاطمه؛ کتابشناسی جامع ملاصدرا؛ تهران: حکمت صدرا، 1378 ش.
7. باقری، حمید؛ «پژوهشی در تاریخ‌گذاری و شناسایی مؤلف کتاب الاظلة»، علوم حدیث، سال بیستم، ش3، 1394 ش.
8. بدوی،عبدالرحمن؛ مؤلفات الغزالی؛ چ2، کویت: وکالة المطبوعات، 1997 م.
9. برازش،علی‌رضا؛ المعجم المفهرس الالفاظ أحادیث وسائل الشیعة؛ تهران: جلوه پاک، 1374 ش.
10. ــــ؛ المعجم المفهرس لالفاظ أحادیث بحار ألانوار؛ تهران: وزارت ارشاد، 1415 ق.
11. تستری،محمدتقی؛ قاموس الرجال؛ قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1419 ق.
12. جاحظ،عمرو بن‌ بحر؛ الدلائل والإعتبار علی الخلق و التدبیر؛ بیروت: دار الندوی ‌الاسلامیة، 1988 م‌.
13. جمعی از نویسندگان؛ ابعاد شخصیت و زندگی امام صادق (ع)؛ به کوشش: احمد پاکتچی، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، 1390 ش.
14. حر عاملی،محمد بن ‌حسن؛ وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة؛ چ3، قم: آل البیت، 1374 ش.
15. حلی،علی بن ‌موسی؛ الامان من أخطار الاسفار والازمان؛ قم: مؤسسة آل البیت، 1409 ق.
16. ــــ؛ کشف المحجّة لثمرة المهجة؛ نجف: المطبعة الحیدریة، 1370 ق.
17. حموی،یاقوت بن‌ عبدالله؛ معجم الادباء؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1411 ق.
18. خویی،سید ابوالقاسم؛ معجم رجال الحدیث؛ چ2، قم: مدینة العلم، 1403 ق.
19. درایتی،مصطفی؛ فهرستواره دست‌نوشته‌های ایران)؛ تهران: کتابخانه مجلس ‌شورای ‌اسلامی، 1389 ش.
20. دفتر کتب‌خانه ایاصوفیا، در سعادت (استانبول): بی‌نا، 1304 ق.
21. ذکاوتی قراگزلو،علیرضا؛ زندگی و آثار جاحظ؛ بی‌جا: بی‌نا، 1367 ش.
22. روغنی قزوینی،محمدصالح؛ ترجمه و شرح توحید مفضل؛ نسخه خطی ش7427، کتابخانه مرعشی.
23. سندوبی،حسن؛ أدب الجاحظ؛ قاهرة: المکتبة التجاریة الکبری، 1350 ق.
24. صالحی، محمدعلی؛ «بررسی اجمالی آثار منسوب به مفضل بن عمر جعفی»، بساتین؛ ش1، 1393 ش.
25. ــــ؛ «بررسی سندی و متنی توحید مفضل»؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته شیعه‌شناسی، دانشکده‌ شیعه‌شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب قم، 1393 ش.
26. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة؛ چ2، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1981 م.
27. طارمی‌راد، حسن؛ «خبر واحد»؛ دانش‌نامه جهان اسلام، زیر نظر: غلامعلی حداد عادل، تهران: بنیاد دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 1390 ش.
28. طبرسی،احمد بن‌ علی؛ الاحتجاج؛ به کوشش: محمدباقر الخرسان، نجف: دار النعمان، 1386 ق.
29. طوسی،محمد بن ‌حسن؛ إختیار معرفة الرجال؛ مشهد: دانشگاه فردوسی، 1348 ش.
30. ــــ؛ تهذیب الاحکام؛ چ3، بی‌تا، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
31. ــــ؛ کتاب الفهرست؛ قم: مکتبة المحقق الطباطبایی، 1420 ق.
32. غزالی، محمد بن محمد؛ الحکمة فی مخلوقات الله عزّوجلّ؛ بیروت: بی‌نا، 1406 ق.
33. کلینی،محمد بن‌ یعقوب؛ اصول الکافی؛ تهران: دار الاسوة، 1418 ق.
34. مجلسی، محمدباقر؛ بحار ألانوار؛ چ4، تهران: المکتبة الاسلامیة، 1365 ش.
35. ــــ؛ ترجمه توحید مفضل؛ مقدمه: محمدتقی شوشتری، تهران: کتابخانه صدر، بی‌تا.
36. ــــ؛مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول؛ چ2، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1353 ش.
37. مجلسی،محمدتقی؛ روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه؛ به کوشش: سید حسین موسوی کرمانی و علی‌پناه اشتهاردی، تهران: کوشان‌پور، 1399 ق.
38. مفید،محمد بن ‌محمد؛ الإرشاد؛به کوشش: مهدی نجف، قم: المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، 1413 ق.
39. میرداماد، محمدباقر بن محمد؛ الرواشح السماویه؛ قم: دار الحدیث، 1422 ق.
40. نادم،محمدحسن؛ علم امام (مجموعه مقالات)؛ قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، 1388 ش.
41. نجاشی،احمد بن ‌علی؛ کتاب الرجال؛ چ6، قم: جامعه مدرسین، 1418 ق.
42. Ahlwardt, W; Die Handchriften Verzeichnisse Der Königlichen Birbliothek Zu Berlin; Berlin: 1895.
43. Derenbourg,Hartwig; Les Manuscrits Arabes De Lescurial; Paris: 1884.