رویکردی تربیتی به کارکردهای پرسش از منظر قرآن کریم

نویسندگان

1 استادیار فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه تهران و عضو انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران

2 استادیار گروه معارف اسلامی و علوم تربیتی از دانشگاه امام صادق

3 دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه علامه طباطبایی و عضو انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران

چکیده

توجه به نقش تربیتی قرآن کریم در زندگی بشر و تأثیر شگرف آن در هدایت، نشانگر آن است که علاوه بر اثربخشی محتوا، روش‌های به‌کارگرفته‌شده در آن نیز از اهمیت ویژه­ای برخوردار بوده و شایسته تأمل است. یکی از روش­هایی که کاربست آن به‌وفور در قرآن مشاهده می‌شود، راهبرد پرسش است. پژوهش حاضر درصدد است تا با تأمل در پرسش‌های قرآنی با روش تحلیل زبان فنی-رسمی، ضمن تبیین جایگاه ویژه پرسش در فرآیند تربیت، کارکرد­های آن را استخراج نماید. یافته­های پژوهش نشان می­دهد ادبیات پرسشی در قرآن کریم، راهبردی است که مشتمل بر کارکردهای متعدد در مسیر تربیت مخاطبان است: برقراری ارتباط با موضوع (حکایی و تمرکزی)، وارد ساختن تنشِ شناختی، بازبینی بینش­ها در ساحت تحول درونی، غفلت‌زدایی و یادآوری بدیهیات فطری و عقلی، بسط منظر فرد نسبت به واقعیت­ها، برانگیختگی عاطفی، طرح دلیل بر مدعا، تذکر نسبت به موقعیت ارتباطی فرد، نمایان‌سازی تناقضات فکری مخاطب، خطایابی و کمک به تغییر عملکرد و گشودن عرصه­های تفکر ازجمله کارکردهای تربیتی پرسش در قرآن کریم است که در مجموع، راهبرد ویژه‌ای را در مسیر تعلیم و تربیت رقم می‌زند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Educative Approach to Question’s Functions in the View of Holy Quran

نویسندگان [English]

  • Narges Sajjadieh 1
  • Nikoo Dialameh 2
  • Sara Toosian Khalilabad 3
1 Assistant professor in Philosophy of teaching and education in Tehran University and member of association of Philosophy of teaching and education in Iran
2 Assistant professor in Islamic education and educational sciences of Imam Sadiq (pbuh) University
3 Ph.D. student of Philosophy of teaching and education in Allameh Tabataba’I university and member of association of Philosophy of teaching and education in Iran
چکیده [English]

Paying attention to educative role holy Quran in human life and Its considerable influence on the guidance indicates that in addition to effectiveness of its content, it’s applied method has special importance and should be observed. This article attempts to extract functions of question in the process of education, in addition to clarify its special position, by reflection on Quranic questions and by analysis of technical-formal language. Results demonstrate that interrogative literature in holy Quran is a strategy including of numerous functions with the goal of addressee’s education: making connection with subject, creating cognitive tension, revision of viewpoints intuitions in the field of inward change, elimination of neglect and reminding of innate and rational axioms, expansion of views regarding to facts, emotional excitation, presentation of proofs for claims, notification regarding to communicational position, declaration of intellectual contradictions of addressees, detection of faults and help to changing function, opening fields of thinking. These are several educative functions of question in holy Quran that totally present special strategy for teaching and education.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Question
  • Questionerity
  • Function
  • Education

مراجع

- قرآن کریم؛ ترجمه: مکارم شیرازی، ناصر، قم: دارالقرآن کریم، 1373 ش.
- نهج‌البلاغة؛ ترجمه: دشتی، محمد، چ8، مشهد: به نشر، 1385 ش.
1. ابراهیمی، نامدار و دیگران؛ «از پرسش­های متخیلانه تا آفرینش­های خلاقانه»؛ پژوهش‌نامه مبانی تعلیم و تربیت، ش8، 1393 ش.
2. ابیضی شلمانی، حسین؛ «پرسش و پرسش­گری در قرآن کریم»؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس،1380 ش.
3. اشعری، زهرا؛ حسنی، محمد؛ «تبیین و نقد عاملیت اخلاقی در نظریه یادگیری شناختی ـ اجتماعی»؛ دوفصلنامه پژوهشی علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، دوره2، ش3، 1394 ش.
4. باقری، خسرو؛ الگوی مطلوب یادگیری و آموزش در جمهوری اسلامی ایران؛ تهران: انتشارات مدرسه، 1389 ش.
5. ــــ؛ درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران؛ تهران: علمی و فرهنگی، 1387 ش.
6. ــــ؛ نگاهی دوباره به تربیت اسلامی؛ج1، چ20، تهران: انتشارات مدرسه، 1388 ش.
7. ــــ؛ نگاهی دوباره به تربیت اسلامی؛ ج2، چ6، تهران: انتشارات مدرسه، 1394 ش.
8. جعفری، محمدتقی؛ تاریخ از دیدگاه امام علی (ع)؛ تهران: پیام آزادی، 1378 ش.
9. جویس، بروس؛ کالهون، امیلی؛ هاپکینز، دیوید؛ الگوهای یادگیری؛ ابزارهایی برای تدریس؛ ترجمه: مهرمحمدی، محمود؛ عابدی، لطفعلی، چ2، تهران: سمت، 1385 ش.
10. داوودی، محمد؛ سیره تربیتی پیامبر (ص) و اهل‌بیت (ع)؛ چ6، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389 ش.
11. رهنما، اکبر؛ بیجوند، فرامرز؛ «پرورش تفکر انتقادی به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های اساسی برنامه­ریزی درسی در تربیت جوانان» (مجموعه مقالات همایش بزرگداشت حکیم صدرالمتألهین)؛ تهران: بنیاد حکمت صدرا، 1389 ش.
12. سیف، علی‌اکبر؛ روانشناسی تربیتی: روانشناسی یادگیری و آموزش؛ ویرایش هفتم، تهران: دوران، 1390 ش.
13. شرفی، محمدرضا؛ مبانی و روش­های تربیت اسلامی با تأکید بر دیدگاه‌های امام خمینی؛ تهران: پنجره، 1386 ش.
14. صفایی حائری، علی؛ انسان در دو فصل؛ چ6، قم: لیلة‌القدر، 1390 ش.
15. طباطبایی، محمدحسین؛ ترجمه تفسیر المیزان؛ ترجمه: موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1374 ش.
16. فیاض، ایراندخت؛ «پرسشگری راهبرد هویت پایدار دینی در قرآن کریم»؛ تعلیم و تربیت، ش98، 1388 ش.
17. فیشر، رابرت؛ آموزش و تفکر؛ ترجمه: فروغ کیان­زاده، چ2، اهواز: رسش، 1388 ش.
18. قائدی، یحیی؛ آموزش فلسفه به کودکان (بررسی مبانی نظری)؛ تهران: دواوین، 1383 ش.
19. قرائتی، محسن؛ تفسیر نور؛ تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن کریم، 1383 ش.
20. گوتک، جرالد. ال؛ مکاتب فلسفی و آراء تربیتی؛ ترجمه: پاک‌سرشت، محمدجعفر، چ9، تهران: سمت، 1388 ش.
21. محمدی اشتهاردی، محمد؛ سیره چهارده معصوم (ع)؛ چ6، تهران: مطهر، 1389 ش.
22. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1374 ش.
23. مهرمحمدی، محمود؛ «بررسی ابعاد نظری و عملی تعلیم و تربیت سؤال‌محور»؛ مجله روانشناسی و علوم تربیتی، ش54، 1374 ش.
24. واعظی، احمد؛ درآمدی بر هرمنوتیک؛ چ3، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1385 ش.
25. Butler, J. D; Four Philosophies and Their Practice in Education and Religion; New York: Harper & Row, 1968.
26. Dewey, J; How We Think: A Restatement of the Relation of Reflective Thinking to the Educative Process; Chicago: Hery Begnery, 1993.
27. Hirst, P. H.; Peters, R. S; The logic of education; London: Routledge & Kegan Paul, 1970.
دو فصلنامه کتاب قیم

دوره 7، شماره 16
بهار و تابستان 1396
صفحه 69-90

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 09 اردیبهشت 1393
  • تاریخ بازنگری: 30 آبان 1395
  • تاریخ پذیرش: 30 بهمن 1395

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار