قوّامیّت شوهر بر زن از دیدگاه قرآن و حدیث

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه آیت الله حائری میبد

2 استادیار دانشگاه آیت الله حائری میبد

3 دانشجوی دکتری دانشگاه آیت الله حائری میبد (نویسنده مسئول)

چکیده

قوّامیت شوهر بر زن در خانوادهازمباحثمهمیاستکهبا توجه به آیۀ شریفۀ 34 سورة نساء، درشریعت اسلامی موردتوجّهقرارگرفته است؛ امّادر موردمفهوم و محدودة آن، اتّفاقنظروجودندارد. با تعمّق در آیات وحی و بررسی مبانی عقلی و نقلی قوّامیت شوهر بر زن، می‌توان دریافت که ریاست و سرپرستی در خانواده، پذیرفتن مسئولیّت مراقبت از همسر و فرزندان و توجّه و رسیدگی به امور آنان در جهت تأمین مصلحت و سعادت خانواده است که به تناسب ویژگی‌ها و توانایی‌های فطری مرد، بر دوش او نهاده شده است.
در این مقاله، مبانی و ادلّۀ قوّامیت شوهر بر زن از دیدگاه قرآن و حدیث، بررسی می­شود. البتّه، فرهنگ روابط زوجین در قرآن کریم، علاوه بر آن که با هرگونه ظلم و ستم مخالف است، هرگز به دنبال آن نیست که زوجین (زن و شوهر)، همچون دو مدّعی در مقابل یکدیگر قرار گیرند وخواهان حقّ و حقوق خود باشند، بلکه در این فرهنگ، آموزه­های اخلاقی همچون مودّت و گذشت و معاشرت به معروف همواره محوریت دارند. از این رو، تحت لوای چنین فرهنگی، مفهوم قوّامیّتزوج بر زوجه، نظارت و ریاستی است که وجود آن برای دوام و انتظام‌بخشیدن به نظام خانواده، لازم و ضروری استو در نهایت، باعث شکل‌گیری خانواده­ای سالم و سعادتمند می‌شود.
واژگان کلیدی: قرآن کریم، ازدواج، قوّامیت، سرپرستی، فضیلت، خانواده.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Man's authority in family from quran and hadith point of view

نویسندگان [English]

  • Sayyed Ahmad Mirkhalili 2
  • Bahareh Karami 3
2 Assistant professor at ayat –allah Haeri University, Meybod
3 Ph.D. student at Ayat-Allah Haeri University, Meybod
چکیده [English]

Man's authority in family is an important issue that considered in Shariah (Islamic Law) due to the verse 34 of Nisa Chapter. But there is no consensus about its concept and domain. Deliberation upon the holy verses of quran and investigating intellectual and scriptual principals about directorship of man in family, shows that directorship of man in family consist in taking responsibility of caring the spouse and the children in order to safeguard their well being and welfare of the family the one that is considered as the duty of man in proportion to his features and abilities.
In this paper, the justification for mans authority in family from quran and hadith point of view were discussed. Married couple relationship as illustrated in Quran, in adition to this subject that is opposed any oppression, it’s aim is not to place spouses against each other as two claimant and willing to take their rights but also moral trainings such as remission, good relationship are axial in that culture.
Hence, according to quran the concept of directorship of men over women, is supervision that is necessary for strength and discipline in family system that leads to form a healthy and happy family.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Quran
  • marriage
  • authority
  • virtue
  • directorship
  • Family
  1. - قرآن کریم؛ ترجمه: ناصر مکارم شیرازی، چ2، قم: دار القرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی)، 1357 ش.

    1. ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرّحمن بن علی؛ زادالمسیرفىعلمالتفسیر؛ بیروت:‏ دار الکتاب العربی، ‏1422 ق.

    2. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل؛ تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون، ‏1419 ق.

    3. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ چ3، بیروت: دار صادر، 1414 ق.

    4. ابوالفتوح رازی، حسین؛ روض الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن؛ مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی، ‏1408 ق.

    5. آل بحرالعلوم، محمد بن محمد بن تقی؛ بلغةالفقیه؛ چ4، تهران: مکتبة الصادق، 1403 ق.

    6. ایروانی، باقر؛ دروس تمهیدیة فی تفسیر آیات الاحکام؛ قم: دار الفقه، 1423 ق.

    7. بحر العلوم، عزّالدین؛ الزواجفیالقرآنوالسنة؛ چ2، بیروت: دار الزهراء، 1404 ق.

    8. بخاری جعفی، محمد بن اسماعیل؛ صحیح البخاری؛ ترقیم: محمد فؤاد عبد الباقی، مصر: دار طوق النجاه (مصورة عن السلطانیة)، 1422 ق.

    9. بلاغی نجفی، محمدجواد؛ آلاء الرّحمن فى تفسیر القرآن؛ قم: بنیاد بعثت، 1420 ق.

    10. بهبودی، محمدباقر؛ تدبّر در قرآن؛ تهران: انتشارات سنا، 1378 ش.

    11. بهشتی، احمد؛ خانواده در قرآن؛ چ11، قم: مؤسسه بوستان کتاب، 1388 ش.

    12. بیهقی، أحمد بن حسین؛ السنن الکبری؛ چ3، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1424 ق/ 2003 م.

    13. جصاص، احمد بن علی؛ ‏ احکام القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث العربى، ‏1405 ق.

    14. جمیل فخری، محمد؛ آثار عقد الازدواج فی الفقه و القانون؛ عمان، دار الحامد، 2009 م.

    15. جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم: تفسیر قرآن کریم؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1388 ش.

    16. ـــــــــــ؛ زندرآئینهجلالوجمال؛ چ3، قم: مرکز نشر اِسراء، 1381 ش.

    17. حرّ عاملی، محمد بن حسن؛ تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعه؛ قم: مؤسسه آل البیت، ‌1409 ق.

    18. حسینى شیرازی، سید محمد؛ تقریب القرآن إلی الاذهان؛ بیروت: دار العلوم، 1424 ق.

    19. حکیم خسروی خسروانی، ‏علی‌رضا؛ تفسیر خسروی؛ تهران: انتشارات اسلامیه، 1390 ق.

    20. داوری، مسلم؛ اصول علم الرجال؛ تحقیق: محمدعلی علی صالح المعلم، قم: نشر مؤلف، 1416 ق.

    21. دهخدا، علی اکبر؛ لغت‌نامه دهخدا؛ چ2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1377 ش.

    22. دیلمی، حسن بن محمد؛ إرشاد القلوب إلی الصواب؛ قم: انتشارات شریف رضی، 1412 ق.

    23. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ المفرداتفیغریبالقرآن؛ دمشق- بیروت: دارالعلم- الدار الشامیة، 1412 ق.

    24. رشیدرضا، محمد؛ تفسیر المنار؛ چ2، بیروت: دارالمعرفه، 1393 ق.

    25. رشیدپور، مجید؛ تعادل و استحکام خانواده؛ تهران: مؤسسه اطلاعات، 1373 ش.

    26. زمخشری، محمود؛ الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ چ3، بیروت: دارالکتاب العربی، ‏1407 ق.

    27. سیوطی، جلال الدین؛ الدرّ المنثور؛ بیروت: دار المعرفة للطباعة و النشر، بی‌تا.

    28. شاذلی، سید بن قطب بن ابراهیم؛ فی ظلال القرآن؛ ‏چ17، بیروت و قاهره: دارالشروق، ‏1412 ق.

    29. شلتوت، محمود؛ الاسلام عقیدة و شریعة؛ بیروت: دار الشروق، بی‌تا.

    30. صادقی تهرانی، محمد؛ الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن؛ چ2، قم:‏ انتشارات فرهنگ اسلامی، 1365 ش.

    31. صدوق، محمّد بن علی بن بابویه؛ من لا یحضره الفقیه؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ‏1413 ق.

    32. صفی‌پور، عبدالرحیم؛ منتهیالاربفیلغةالعرب؛ تهران: انتشارات کتابخانه سنائی، بی‌تا.

    33. طباطبایی، سیّد محمد حسین، ‏ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ5، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417 ق.

    34. ـــــــ؛ ‏ نهایة الحکمة؛ ترجمه و شرح: علی شیروانی، چ7، قم: انتشارات دارالفکر، 1391 ش.

    35. طبرسی، فضل بن حسن؛ تفسیر جوامع الجامع؛ ‏ تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، 1377 ش.

    36. ـــــــ؛ ‏ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ چ3، تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1372 ش.

    37. طبری، ابو جعفر محمد بن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار المعرفة، 1412 ق.

    38. طریحی، فخر الدّین؛ مجمع البحرین؛ چ3، تهران: کتابفروشی مرتضوی، 1375 ش.

    39. طوسی، محمد بن حسن؛ المبسوط فی فقه الامامیة؛ چ3، تهران: المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، 1387 ق.

    40. ــــــــ؛ ‏ التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.

    41. طیب، سید عبد الحسین؛ اطیب البیان فی تفسیر القرآن؛ چ2،‏ تهران:‏ انتشارات اسلام، 1378 ش.

    42. عاملی، علی بن حسین؛ الوجیزفیتفسیرالقرآنالعزیز؛ قم: دار القرآن الکریم، 1413 ق.

    43. عوده، عبد القادر؛ التشریعالجنائیالاسلامی مقارناً بالقانون الوضعی؛ چ4، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1418 ق.

    44. فاضل مقداد سیوری، مقداد بن عبدالله؛ کنز العرفان فی فقه القرآن؛ تحقیق: سیدمحمّد قاضی،‏ بی‌جا: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1419 ق.

    45. فاضل موحدی لنکرانی، محمد؛ اصول فقه شیعه؛ قم: مرکز فقهی ائمه اطهار، 1381 ش.

    46. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.

    47. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛ چ2، ‏ قم: انتشارات هجرت، ‏1410 ق.

    48. فضل الله، سید محمد حسین؛ دنیا المرأة؛ چ5، بیروت: دارالملاک، 1420 ق.

    49. فیروز آبادی، مجدالدین محمد بن یعقوب؛ القاموسالمحیط؛ بیروت: دار الجیل، بی‌تا.

    50. قربان‌نیا، ناصر و دیگران؛ بازپژوهی حقوق زن؛ تهران: انتشارات روز نو، 1384 ش.

    51. قرشی، سید علی اکبر؛ تفسیر احسن الحدیث؛ چ3، تهران:‏ بنیاد بعثت، 1377ش.

    52. قرطبی، محمد بن احمد؛ الجامع لاحکام القرآن؛ تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1364 ش.

    53. قلعه‌جی، محمد رواس؛ الموسوعةالفقهیةالمیسرة؛ بیروت: دار النفائس، 1421 ق.

    54. کاشانی، ملا فتح الله؛ تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین؛‏ تهران:‏ کتابفروشی محمدحسن علمی، 1336 ش.

    55. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1407 ق.

    56. مجلسی، محمد باقر؛ بحار الانوار؛ چ2، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1403 ق.

    57. محقق داماد، مصطفی؛ بررسی فقهی حقوق خانواده: نکاح و انحلال آن؛ چ4، تهران: نشر علوم اسلامی، 1372 ش.

    58. محلی، جلال الدین و سیوطی، جلال الدین؛ ‏ تفسیر الجلالین؛ بیروت: مؤسسة النور، ‏ 1416 ق.

    59. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران: مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، 1385 ش.

    60. مصطفی، ابراهیم و دیگران؛ المعجمالوسیط؛ استانبول: دار الدعوه، 1989 م.

    61. معین، محمد؛ فرهنگفارسی؛ چ3، تهران: انتشارات راه رشد، 1385 ش.

    62. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد؛ زبدة البیان فی أحکام القرآن؛ تهران: کتابفروشی مرتضوی، بی‌تا.

    63. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران؛ تفسیر نمونه؛‏ تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1374 ش.

    64. موسوی بجنوردی، سیدمحمد؛ «تعامل و تعارض بین فقه و حقوق بشر»؛ مجله فرزانه، ش3، زمستان 1375 ش.

    65. موسوی سبزواری، سید عبد الاعلی؛ مواهب الرّحمن فی تفسیر القرآن؛ چ2، بیروت: مؤسسه اهل بیت، 1409 ق.

    66. میسر، محمد سید احمد؛ اخلاق الاسرة المسلمة؛ امارات: دارالندی، 2001 م.

    67. نوری طبرسی، میرزا حسین؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل؛ بیروت: مؤسسه آل البیت (ع)، 1408 ق.

    68. نوری، یحیی؛ حقوق زندراسلام؛ چ4، تهران: انتشارات فراهانی، 1347 ش.

    69. واحدی، علی بن احمد؛ اسباب نزول القرآن؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، 1411 ق.

    1. 70.  ورام بن ابی فراس، أبو الحسین‏؛ مجموعة ورام (تنبیه الخواطر)؛ قم: مکتبه فقیه، ‎۱۳۶۸ ش.

    71. وصفی، محمد؛ الرجلوالمرأةفیالاسلام؛ بیروت: دار ابن حزم، 1418 ق.