ارتباط ارگانیک میان سوره‌های صف و جمعه (محتوا، موسیقی کلام، تصویر هنری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور

2 استادیار دانشگاه پیام نور

3 دانشجوی دوره دکتری مدرسی معارف اسلامی (دانشگاه پیام نور)

چکیده

سوره‌های صف و جمعه، چهارمین و پنجمین سوره از سُوَر هفتگانه مسبّحات است. از میان هفت سوره مسبّحات، تنها همین دو سوره تتابع داشته‌اند. این دو سوره به لحاظ محتوایی دارای مضامین مأنوس و مشترک زیادی است که می‌توان آن‌ها را وجه اصلی ارتباط این دو سوره تلقی کرد و معارف مطرح‌شده را بر محور کلی عدم سرپیچی از دستورات خداوند و عتاب مؤمنان در هنگام سرپیچی، استوار دانست. تصویر‌سازی هنری و موسیقی کلام که ابزارهای دیگر ارتباط هستند در خدمت متن بوده و در این دو سوره از عناصر مشترک تصویر هنری و موسیقی کلام استفاده شده است. در پژوهش حاضر به این نکته پرداخته شده که به‌طورقطع، موضوع واحد در ارتباط ارگانیک دو سوره، نقش اصلی را بر عهده دارد و نمی‌توان گفت که ارتباط ارگانیک میان دو سوره از توقیفی بودن ترتیب سوره‌ها حکایت دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Organic Relation between Surah al-Saf and al-Jom’ah Based on Content, Melody of Speech, and Artistic Image

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mostafa Manaqeb 1
  • Mohammad Javad Saadi 2
  • Rahmatollah Abdollahzadeh 2
  • Mohammad Hadi Amin Naji 2
  • Qasem Ja’fari 3
1 Assistant professor in Payame Noor University
2 Assistant professor in Payame Noor University
3 PH.D. Student of teaching specialist of Islamic Maaref (corresponding author).
چکیده [English]

Surah al-Saf and al-Jom’ah are fourth and fifth chapter of seven special chapters called ‘mosabbahat’. Just these two chapters are consecutive. Content of these two chapters contains shared themes regarding their contents which can be main reason of their relation. It seems that the teachings are based on not disobeying Allah’s command and angry speech to believers at the moment of disobedience. In the other hand, this relation can be investigated by other relation instruments between the two texts, namely artistic imaging and melody of speech. Therefore, in this two chapters, shared components of artistic image and melody of speech is used. In this essay, its referred that unit subject in organic relation of two chapters plays the major role; however, it cannot be claimed that organic relation between these chapters is due to divine order of chapters.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Surah al-Saf
  • Surah al-Jom’ah
  • Organic Relation
  • Message of Surah
  • Melody of Speech
  • Artistic Image
- قرآن مجید
1. ابن عاشور، محمدطاهر؛ التحریر و التنویر؛ بی‌جا، بی‌تا.
2. بازرگان، عبدالعلی؛ نظم القرآن؛ تهران: انتشارات قلم، 1381 ش.
3. بحرانی، سیدهاشم؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ تهران: نشر بنیاد بعثت، 1416 ق.
4. بستانی، محمود؛ ادب الشریعة الاسلامی؛ قم: مؤسسة سبطین العالمیة، 1382 ش.
5. بل، ریچارد؛ وات، مونتگمری؛ درآمدی بر تاریخ قرآن؛ ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی، قم: مرکز ترجمه، 1382 ش.
6. بلاشر، رژی؛ در آستانه قرآن؛ ترجمه: محمود رامیار، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1365 ش.
7. بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم؛ قرآن ناطق؛ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1376 ش.
8. شاه‌عبدالعظیمی، حسین؛ تفسیر اثناعشری؛ تهران: انتشارات میقات، 1363 ش.
9. خامه‌گر، محمد؛ ‍‌ساختار هندسی سوره‌های قرآن؛ ‏‏تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، ‏چاپ دوم، 1386 ش.
10. خواجوی، محمد؛ ترجمه تفسیر سورة الجمعة صدر المتألهین؛ تهران: انتشارات مولی، 1363 ش.
11. رازی، ابوالفتوح؛ روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن؛ مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس، 1408 ق.
12. راغب اصفهانی، حسین بن محمد ؛ المفردات فی غریب القرآن؛ مترجم: حسین خداپرست، قم: نوید اسلام، 1390 ش.
13. راغب، عبدالسلام احمد؛ کارکرد تصویر هنری در قرآن کریم؛ مترجم: سید حسین سیدی، تهران: سخن، 1387 ش.
14. رضایی اصفهانی، محمدعلی؛ سیمای سوره‌های قرآن؛ قم: انتشارات پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، 1389 ش.
15. زحیلی، وهبة بن مصطفی؛ التفسیر المنیر فی العقیدة والشریعة والمنهج؛ بیروت: دارالفکر المعاصر، 1418 ق.
16. زرکشی، محمد بن عبدالله؛ البرهان فی علوم القرآن؛ بیروت: دارالمعرفة، 1415 ق.
17. سبحانی، جعفر؛ منشور جاوید؛ قم: مؤسسه امام صادق (ع)، 1375 ش.
18. سیوطی، جلال‌الدین؛ تناسق الدرر فی تناسب السُوَر؛ بیروت: بنایة الایمان، 1404 ق.
19. شحّاته، عبدالله محمود؛  اهداف کلّ سوره ومقاصدها فی القرآن الکریم؛ بیروت: المکتبة العصریة، 1986م.
20. صدر، محمدباقر؛ دروس فی علم الاصول؛ قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر، 1426ق.
21. طباطبائی، سید محمدحسین؛ تفسیر المیزان؛ مترجم: موسوی همدانی، تهران: بنیاد علامه طباطبائی، 1366ش.
22. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ چ3، تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1372ش.
23. حویزی، عبدعلی بن جمعه؛  تفسیر نورالثقلین؛ چ4، قم: انتشارات اسماعیلیان، 1415ق.
24. عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم؛  طبقات مفسران شیعه‏؛ چ4‏، قم: ‏ نوید اسلام، 1387ش.
25. قرشی، سید علی‌اکبر؛ تفسیر احسن الحدیث؛ تهران: بنیاد بعثت، چاپ سوم، 1377ش.
26. لوبون، گوستاو؛  تمدن اسلام و عرب؛ مترجم: سید هاشم حسینی، تهران: کتاب‌فروشی علمیه اسلامیه، 1347 ش.
27. مدرسی، محمدتق؛  تفسیر هدایت؛ مترجم: احمد آرام، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس، 1377 ش.
28. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ بیروت: مؤسسة الوفاء، 1404 ق.
29. نوری، حسین بن محمدتقی؛ مستدرک الوسائل؛ قم: مؤسسه آل البیت، 1408 ق.
30. مدرسی، سید محمدتقی؛ تفسیر من هدی القرآن؛ تهران: نشر دار محبی الحسین، 1419 ق.
31. معرفت، محمدهادی؛ علوم قرآن؛ قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، 1378 ش.
32. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1374 ش.
33. اکبری دستک، فیض‌اله؛ «ملاصدرا و روش وی در تفسیر سوره جمعه»؛ فصلنامه حکمت و فلسفه، ش3، 1389ش.
34. ایشانی، طاهره؛ نعمتی، معصومه؛ «بررسی انسجام و پیوستگی در سوره صف با رویکرد زبان‌شناختی»؛ مجله علمی پژوهشی انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، ش27، 1392 ش.
35. حسین زاده، لیلا؛ «تناسب و ارتباط میان سوره‌های قرآن»؛ بنیاد علوم و معارف اسلامی، نشریه تدبر، 1390 ش.
36. ریچارد نتون، ایان؛ «به سوی تفسیر مدرن سوره کهف؛ ساختار و نشانه‌شناسی»؛ مترجم: ابوالفضل حرّی، ماهنامه تخصصی اطلاع‌رسانی و نقد کتاب دین، شماره 187، 1392 ش.
37. زمانی، محمدحسن؛ قانعی اردکانی، علی؛ «نقد شبهات مستشرقان درباره تناسب آیات قرآن»، دوفصلنامه قرآن پژوهی خاورشناسان، ش12، 1391 ش.
38. عندلیبی، عادل؛ «ساختار سوره جمعه، بحثی در تبیین مفهوم نماز جمعه در سوره جمعه و سُوَر مجاور با تکیه بر تناسب آیات»؛ نشریه گلستان قرآن، مرداد، شماره 121، 1381ش.
39. قائمی نیا، علیرضا؛ «دانش نشانه‌شناسی و تفسیر قرآن»؛ دوفصلنامه قران و علم، شماره 1، 1386 ش.