تبیین تحلیل رابطه متن و مخاطب در پیام‌های قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه الزهرا (س)

2 کارشناس ارشد علوم ‌قرآن‌و‌حدیث دانشگاه الزهرا (س)

3 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم ارتباطات جمعی

چکیده

 قرآن کریم و اساساً هر متنی، محصول یک گفتمان است. تحلیل این گفتمان مؤید نقش‌آفرینی سه مؤلفه اصلی متن، مؤلف و مخاطب در خلق این گفتمان است؛ در عین اینکه تحلیل گفتمان از مؤلفه متن آغاز می‌‌شود، نیت‌مندی فرستنده (مؤلف) از شکل‌گیری این متن، اثرگذاری بر مخاطب (فهمنده‌مدار) در بالاترین سطح است. ازاین‌رو به‌موازات بهره‌گیری از زبان معیار در ارائه پیام‌های متن، از زبان خلاقانه استفاده می‌‌کند تا پیام را در سطحی مطلوب، برجسته ساخته و آن را با هدف رهنمون ساختن مخاطب به مشارکت در فهم و درک متن سامان‌دهی کند. پیام‌های به زبان معیار، سطح فهم تعبیریِ مخاطب را به سبب شناخت‌دهی و تغییر نگرش در او و پیام‌ها در قالب زبان تمثیل، سطح فهم تأویلیِ او را با هدف تغییر در رفتارش نشانه رفته است. به‌رغم غالبیت نقش زیبایی‌آفرینیِ متن قرآن (برجسته‌سازی) که مخاطب را به تکاپو وامی‌دارد تا بتواند با متن ارتباط برقرار سازد، موانع شخصیتی، معرفتی و فرهنگی- اجتماعی، مانع از آن می‌‌شوند که مخاطب، فعالانه در امر دریافت پیام شرکت کند. ازاین‌رو در مواجهه، درک و حفظ پیام، گزینشی عمل می‌‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explanation of Analysis of Relation between Text and Addressee in the Messages of Quran

نویسندگان [English]

  • Fathiye Fattahi Zadeh 1
  • Marziye Zakeri 2
  • Hossein Bakhsh-ali Sultan (Sultani) 3
1 Professor in al-Zahra University.
2 Master of Quran and Hadith sciences in al-Zahra University (corresponding author).
3 Master student of collective communication sciences.
چکیده [English]

Quran is outcome of a discourse. Analysis of this discourse confirms the role-play of three main components in creation of this discourse: text, author, and addressee; however discourse analysis starts from text component, purposefulness of transmitter (author) from creation of this text is effecting on addressee (who actively give and understand the message) in the highest level. Therefore, in parallel with benefiting from criterion language in presenting messages of text, it uses creative language for highlighting the message to a desirable level and organizes it for the purpose of guiding the addressee toward contribution to understanding and comprehension the text. Messages in the language of criterion aim interpretive understanding level of addressee due to the giving recognition and changing his view, and messages in the form of allegory language aim his metaphorical interpretation understanding level for the purpose of changing the his behavior. Despite predominance of beauty role of Quran’s text (highlighting) which motivates the addressee for the purpose of making relation with the text, characteristic, cognitive and cultural-social obstacles prevent the addressee to contribute actively in the receipt of message. Thus, in confronting the perception and recording the message, acts selective.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Quran
  • discourse analysis
  • Text
  • highlighting
  • Addressee
  • obstacles of impressionability
ـ قرآن کریم، مترجم: عبد الحمیدآیتی، چ4، تهران: سروش، 1374.
ـ نهج البلاغه، مترجم: محمد دشتی، تهران: انتشارات اوج علم، 1380 ش.
1. ابن عاشور، محمدطاهر؛ التحریروالتنویر؛ بیروت: مرسسه التاریخ، 1420 ق.
2. اشکلوفسکی، ویکتور،؛ «هنر به مثابه فن»؛ مترجم: فرهاد ساسانی؛ مجموعه مقالات ساخت‌گرایی، پساساختگرایی و مطالعات ادبی؛ به کوشش فرزان سجودی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی حوزه هنری، 1380 ش.
3. بدری الحربی، فرحان بدری؛ الاسلوبیة فی النقدالعربی الحدیث: دراسة فی تحلیل الخطاب؛ چ1، بیروت: مجد المؤسسة الجامعیة للدراسات و النشر و التوزیع، 2003 م.
4. بقاعی، محمدخیر؛ آفاق التناصیة: المفهوم والمنظور؛ حلب: مرکز الإنماء الحضاری، 1998 م.
5. جرجانی، عبدالقاهر؛ دلائل الإعجاز؛ چ2، بیروت: دارالکتاب العربی، 1997 م.
6. جعفری، محمدتقی محمدتقی؛ زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام؛ چ6، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1388 ش.
7. خامه‌گر، محمد؛ ساختار هندسی سورههای قرآن: پیش‌درآمدی بر روشهای نوین ترجمه و تفسیرقرآن کریم؛ تهران: انتشارات امیرکبیر، 1382 ش.
8. دبیرمقدم، محمد؛ زبانشناسی نظری پیدایش  و تکوین دستور زایشی؛ تهران: انتشارات سمت سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، 1383 ش.
9. رشاد، علی‌اکبر؛ دین‌پژوهی معاصر، درنگی در گفتمان‌های سه‌گانه متجمد، متجدد و مجدد؛ چ3، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388 ش.
10. سعیدی روشن، محمدباقر؛ زبان قرآن ومسائل آن؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389 ش.
11. سورین، ورنروتانکارد، جنمیر؛ نظریههای ارتباطات؛ مترجم:علیرضا دهقان، چ2، تهران: انتشارات دانشگاه طهران، 1384 ش.
12. شفیعی کدکنی، محمدرضا؛ صوَر خیال در شعرفارسی؛ چ5، تهران: انتشارات آگاه، 1372 ش.
13. شکرخواه، یونس؛ «پدیدارشناسی مخاطب»؛ فصلنامه سنجش و پژوهش، ش11، سال 4، 1376، شماره11.
14. صبیحی، محمدالاخضر؛ مدخل الی علم النص و مجالات تطبیقیة؛ القاهرة: الدار العربیة للعلوم ناشرون، 2008 م.
15. صفوی، کورش؛ از زبان‌شناسی به ادبیات؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنراسلامی، 1380 ش.
16. طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ چ 5، قم: انتشارات حوزه علمیه قم، 1417 ق.
17. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع‌البیان فی علوم القرآن؛ تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1372 ش.
18. عزام، محمد؛ النص الغائب: تجلیات التناص فی الشعرالعربی؛ دمشق: اتحادالکتاب العربی، 2001 م.
19. فخررازی، محمد بن عمر فخرالدین؛ التفسیر الکبیر؛ چ4، بیروت: داراحیاءالتراث العربی، 1422 ق.
20. فرکلاف، نورمن؛ تحلیل گفتمان انتقادی؛ مترجم: فاطمه شایسته پیران و دیگران، تهران: دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها، 1387 ش.
21. فرنسیس، مریم؛ فی بناءالنص  و دلالته؛ دمشق: دارالثقافة، 2001 م.
22. قائمی‌نیا، علیرضا؛ بیولوژی نص: نشانه‌شناسی و تفسیرقرآن؛ تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، 1389 ش.
23. قطب، سید؛ فی ظلال القرآن؛ چ17، بیروت: دارالشروق، 1412 ق.
24. معرفت، محمد‌هادی؛ التمهید فی علوم القرآن؛ چ2، قم: مؤسسةالنشرالاسلامی، 1429 ق.
25. منصوری، جابر؛ النقد الادبی الحدیث؛ عمان: دارالعمار، 2000 م.
26. موسوی خمینی، مصطفی روح‌الله؛ شرح چهل حدیث؛ تهران: موسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی (ره)، 1373 ش.
27. یارمحمدی، لطف‌الله؛ گفتمان‌شناسی رایج وانتقادی؛ تهران: هرمس، 1383 ش.
28. Beaugrande, Robert-Alain de and Wolfgang Ulrich Dressler;Introduction to Text Linguistics;London and New York: Longman,  1981.
29. Boullata, Issa; Literary Structures of Religious Meaning in the Quran;Richmond (Survey,  UK) : CurzonPress, 2000.
30. Halliday,  M. A. k &Hassan, R;Cohesion in English;London:Longman, 1976.
31. Mir, Mustansir ;Coherence in theQuran. A study of Islahi’s Concept of Nazm in Tadabbur-i Quran;Indianapolis: American Trust Publications, 1986.
32. Paltridge,  P; Discourse Analysis;London:Continum, 2006.
33. Shamsi,  A. N;Mass Media;first edition,  New Delhi: SBS publisher and distributors, . Ltd,  2006.