بازخوانی دیدگاه رجال شناسان متقدّم و متأخّر درباره مفضّل بن عمر جعفی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مفضّل بن عمر جعفی از راویان معاصر با امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) است که «کتاب التوحید» مشهور به «توحید مفضّل» از مهمترین مرویّاتی است که از طریق وی به امام صادق (ع) نسبت داده شده است. آنچه اهمیّت کاوش دربارة این راوی را برجسته نموده، اختلاف دیدگاه رجال­شناسان پیرامون درجة وثاقت وی می­باشد که موجب تردید در پذیرش روایات وی شده است. برخی از رجال­شناسان متقدّم، وی را تضعیف کرده و روایاتش را قابل اعتماد ندانسته­اند؛ در مقابل، گروهی از رجال­شناسان متأخّر با تکیه بر برخی قراین وی را توثیق نموده­اند. واکاوی مستندات موجود دربارة مفضّل بن عمر ما را به این نتیجه رهنمون می­سازد که حتّی اگر مذمّت­های قاطعانه رجال­شناسان متقدّم دربارة وی را نادیده انگاشته و وی را به طور کامل خطّابی ندانیم، این احتمال بسیار قوی خواهد بود که وی در دورانی از امامت امام صادق (ع) دارای گرایش­های خطّابی بوده است. همچنین با تأمّل در مهمترین روایات منقول از مفضّل بن عمر، این موضوع به اثبات می­رسد که احادیث وی از دخل و تصرّف غالیان مصون نمانده است و آنان افکار خود را در مجموعه‌های حدیثی منقول از طریق وی وارد نموده­اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rereading the Viewpoint of Ancient and Recent Scholars of Rejāl About Mofaḍḍal bin Oᶜmar Joᶜfee

نویسندگان [English]

  • Seyyede Zeinab Tolohashemi
  • Seyyed Kazem Tabatabaie
  • Mahdi Jalali
PhD Student of Quran and ḥadith studies, Ferdowsi University, Mashad.
چکیده [English]

 
Mofaḍḍal bin Oᶜmar Joᶜfī is one of the contemporary transmitters with Imam Sādeq and imam Kāẓem (AS) who the book ‘al-Tawḥīd’ famous as ‘Tawḥīd al-Mofaḍḍal’ is one of the most important tradition collections that have been attributed to Imam Sādeq (AS) through him. What have increased the importance of investigating this transmitter are different opinions of scholars of Rejāl regarding to the degree of his reliability (Wethāqat) that have caused hesitation in accepting his traditions. Some pioneer scholars of Rejāl have weakened him and believe that his traditions are not reliable, in contrast to some recent scholars that according to several reasons authenticated him. Investigation of documents about Mofaḍḍal bin Oᶜmar indicate that even we ignore some certain negative informing by ancient scholars of Rejāl about him and don’t consider him to be a khaṭṭābī, it’s a strong possibility that he had khaṭṭābī approach in the period of Imam Sādeq’s (AS) Imamate. Moreover, by thinking carefully on the most important traditions through Mofaḍḍal bin Oᶜmar, it’s indicated that his traditions has not protected from distortion by exaggerators (Qālīyān) and they have penetrated their ideas into in his traditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mofaḍḍal bin Oᶜmar Joᶜfī
  • exaggeration
  • khaṭṭābīye
  • authentication
  • weakening
  • Rejāl
1. آقابزرگ تهرانی، محمّد محسن؛ الذریعه إلی تصانیف الشیعه؛ چ2، بیروت: دارالأضواء، بی­تا.
2. ابن حجر عسقلانی، احمد؛ تقریب التهذیب؛ به کوشش مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415 ق.
3. ابن داود حلّی، حسن بن علی؛ رجال؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1383 ق.
4. ابن شعبه حرّانی، حسن بن علی؛ تحف العقول عن آل الرسول (ص)؛ قم: جامعه مدرسین، 1404 ق.
5. ابن شهرآشوب، محمّد بن علی؛ معالم العلماء؛ نجف: المطبعة الحیدریه، بی­تا.
6. ـــــ؛ مناقب آل ابی طالب؛ قم: مؤسسه انتشارات علامه، 1379 ق.
7. ابن طاووس، علی بن موسی؛ الأمان من أخطار الاسفار و الزمان؛ قم: آل­البیت، 1409 ق.
8. ـــــ؛ کشف المحجّة لثمرة المهجة؛ قم: بوستان کتاب، 1375 ش.
9. ابن غضائری، احمد بن حسین؛ رجال؛ قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1364 ق.
10. اردبیلی، محمد بن علی؛ جامع الرواة؛ قم: مکتبة الآیت الله العظمی مرعشی نجفی، 1403 ق.
11. اشعری، علی بن اسماعیل؛ مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلّین؛ مصر: مکتبة النهضة المصریة، 1369 ق.
12. برقی، احمد بن محمد ّبن خالد؛ رجال؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1383 ق.
13. بهبهانی، محمد باقر؛ تعلیقه علی منهج المقال؛ قم: مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل­البیت (ع)، بی­تا.
14. پاکتچی، احمد؛ درس‌گفتار تاریخ حدیث؛ به کوشش یحیی میرحسینی، چ2، تهران: انجمن علمی ـ دانشجویی الهیات دانشگاه امام صادق (ع)، 1388 ش.
15. جلالی، مهدی؛ «جستاری در باب نسبت کتاب الضعفاء به ابن غضائری»؛ مطالعات اسلامی، ش68، 1384ش.
16. ـــــ؛ «روش ابن غضائری در نقد رجال»؛ مطالعات اسلامی، ش65ـ66، 1383 ش.
17. حبیبی مظاهری، مسعود؛ «اسماعیل بن جعفر»؛ دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1377 ش.
18. حلّی، حسن بن یوسف؛ خلاصة الاقوال؛ قم: دار الذخائر، 1411 ق.
19. خویی، سید ابوالقاسم؛ التنقیح فی شرح العروة الوثقی؛ چ3، قم: دار الهادی، 1410 ق.
20. ـــــ؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة؛ قم: مرکز نشر آثار شیعه، 1369 ش.
21. دیاری بیدگلی، محمّد تقی؛ «داوری در باب تعارض آرای نجاشی و دیگر رجال شناسان متقدّم شیعه»، علوم حدیث، ش35_36، 1384 ش.
22. رحمتی، محمّدکاظم؛ «مفضّل بن عمر جعفی و کتاب الصراط منسوب به او»؛ کتاب ماه‌دین، ش102ـ103، 1385ش.
23. رضایی، محمّدجعفر؛ «تأمّلی در معنای غلوّ»؛ هفت آسمان، ش46، 1389 ش.
24. زریاب، عباس و طارمی، حسن؛ «باب (1) یا باب الله»؛ دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر سیّد مصطفی میرسلیم، تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی، 1375 ش.
25. ساعدی، حسین و عادل حسن اسدی؛ الضعفاء من رجال الحدیث؛ قم: دار­الحدیث، 1384 ش.
26. سبحانی تبریزی، جعفر؛ موسوعه طبقات الفقهاء؛ قم: مؤسسه امام صادق (ع)، 1418 ق.
27. ـــــ؛ «تحقیقی پیرامون رجال ابن غضائری(2)»؛ نور علم، ش 16، تیر 1365 ش.
28. ـــــ؛ کلیات فی علم الرجال؛ قم: مرکز مدیریّت حوزه علمیه، 1408 ق.
29. سلیمانی، جواد؛ «پژوهشی پیرامون باب­های اهل بیت (ع)»؛ تاریخ اسلام در آینه پژوهش، پیش‌شماره1، 1381ش.
30. شبستری، عبدالحسین؛ الفائق فی رواة و أصحاب الامام الصادق (ع)؛ تهران: مرکز اطّلاعات و مدارک اسلامی، 1386 ش.
31. شوشتری، محمّد تقی؛ قاموس الرجال؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1422 ق.
32. شهرستانی، ابو­الفتح محمد بن عبدالکریم؛ الملل و النحل؛ چ2، لبنان: دارالمعرفه، 1414 ق.
33. صاحب معالم؛ التحریر الطاووسی؛ به کوشش فاضل جواهری، قم: مکتبة الآیت الله مرعشی نجفی، 1411 ق.
34. صفری فروشانی، نعمت الله؛ «جریان شناسی غلوّ، بخش دوم: ابن غضائری و متهمان به غلوّ در کتاب الضعفاء»؛ علوم حدیث، ش2، 1375 ش.
35. ضیایی، علی­اکبر؛ «معرفی برخی آثار منسوب به امام صادق (ع)»؛ کیهان اندیشه، ش46، 1371 ش.
36. طبری، محمد بن جریر؛ دلائل الإمامه؛ قم: دارالذخائر للمطبوعات، بی­تا.
37. طوسی، محمد بن حسن؛ الفهرست؛ نجف: المکتبة المرتضویه، بی­تا.
38. ـــــ؛ الغیبة؛ به کوشش عباد­الله تهرانی و علی احمد ناصح، قم: دارالمعارف الإسلامیه، 1411 ق.
39. ـــــ؛ تهذیب الاحکام؛ تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1365 ش.
40. ـــــ؛ رجال؛ نجف: انتشارات حیدریه، 1381 ق.
41. عرفان، امیرمحسن؛ «کاوشی در بازشناسی مفضّل بن عمر از راویان احادیث مهدوی»؛ انتظار موعود، ش28، 1388ش.
42. علیاری، ملاعلی؛ بهجة الامال فی شرح زبدة المقال؛ تهران: بنیاد فرهنگ اسلامی کوشان­پور، 1409 ق.
43. قهپایی، زکی الدین عنایة الله؛ مجمع الرجال؛ به کوشش سید ضیاء­الدین اصفهانی، اصفهان: مصحّح، 1387 ش.
44. کشّی، محمد بن عمر؛ رجال الکشّی؛ مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد، 1348 ش.
45. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1365 ش.
46. مازندرانی حائری، ابوعلی محمّد بن اسماعیل؛ منتهی المقال فی احوال الرجال؛ قم: مؤسسه آل­البیت، 1416 ق.
47. مامقانی، عبدالله؛ مقباس الهدایه؛ قم: مؤسسه آل­البیت، 1411 ق.
48. ـــــ؛ تنقیح المقال فی علم الرجال؛ تهران: نشر جهان، بی­تا.
49. مجلسی، محمّد باقر؛ بحار الانوار؛ تهران: دار­الکتب الإسلامیه، بی­تا.
50. محقّق حلّی، جعفر بن حسن؛ المعتبر فی شرح المختصر؛ قم: مؤسسه سیّد الشّهدا، 1364 ش.
51. مدرّسی طباطبایی، سیّد حسین؛ مکتب در فرآیند تکامل؛ ترجمه: هاشم ایزدپناه، تهران: کویر، 1388 ش.
52. ـــــ؛ میراث مکتوب شیعه؛ ترجمه: سیّد علی قرائی و رسول جعفریان، قم: نشر مورّخ، 1386 ش.
53. مظفّر، کاظم؛ توحید المفضّل؛ چ2، بیروت: مؤسسه الوفاء، 1404 ق.
54. معروف‌حسنی، هاشم؛ اخبار و آثار ساختگی؛ ترجمه: حسین صابری، مشهد: بنیاد پژوهش­های آستان قدس، 1372ش.
55. مفضّل بن عمر؛ توحید المفضّل؛ قم: مکتبة الداوری، بی­تا.
56. مفید، محمّد بن محمّد بن نعمان؛ الإختصاص؛ قم: المؤتمر العالمی لألفیه الشیخ المفید، 1413 ق.
57. ـــــــ؛ الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد؛ چ2، بیروت: دارالمفید، 1414 ق «الف».
58. ـــــــ؛ تصحیح إعتقادات الإمامیة؛ به کوشش حسین درگاهی، قم: کنگره شیخ مفید، 1414 ق «ب».
59. ـــــــ؛ جوابات أهل الموصل فی العدد و الرؤیة؛ به کوشش مهدی نجف، بیروت: دارالمفید، 1414 ق «ج».
60. نجاشی، احمد بن علی؛ رجال؛ قم: جامعه مدرّسین، 1407 ق.
61. نوبختی‌، حسن بن موسی؛ فرق الشیعه؛ به کوشش عبدالمنعم الخفی، قاهره: دارالرشاد، 1412 ق.
62. نوری، میرزا حسین؛ خاتمة المستدرک؛ قم: مؤسسه آل­البیت، 1416 ق.