مأخذ اشارات در تفسیر غرائب القرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه قم

چکیده

تفسیر «غرائب القرآن و رغائب الفرقان» نظام الدین اعرج نیشابوری (م. پس از 728 ق) از برترین تفاسیر قرآن و چونان دائرة‌المعارفی بزرگ و مرجعی مهم دانسته شده که ضمن تفسیر و تبیین معمولی آیات، در پرتو آگاهی‌های کلامی، ادبی، روایی، فقهی و عقلانی، مباحثی را نیز تحت عنوان «التّأویل»، به برداشت‌های عرفانی از آیات الهی اختصاص داده است. او با آن که در این تأویل‌ها، با مذاق عارفان هم‌مشرب بوده، امّا هوشمندی و احتیاط را نیز از دست نداده است. این مفسّر، بخش تأویل‌های عرفانی را عمدتاً، از تفسیر چاپ نشدة «بحر الحقائق و المعانی» اثر شیخ نجمالدّین رازی، عارف پرکار قرن هفتم هجری اخذ کرده است. در این مقاله، با استناد به نسخه‌ای خطّی از «بحر الحقائق و المعانی» که تاکنون شناخته نبوده و نظام الدّین نیشابوری به خط خود، یادداشت تملّکی بر آن نوشته، بخش‌هایی از این اقتباس، بررسی و تحلیل شده است.
در پایان به این نتیجه دست یافتیم که بخش تأویلات «غرائب القرآن» چونان حلقة واسطی بین تفسیر «بحر الحقائق» رازی و تفاسیر دیگری همچون «تفسیر القرآن الکریم» از صدر المتألّهین شیرازی عمل کرده است و از این‌رو، ملاصدرا نیز وامدار نجم‌الدّین رازی بوده است.
 


 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The source of symbols in tafsir Gharaeb al-Quran

نویسنده [English]

  • Mohammad Reza Movahhedii
Associate professor at Qom University, Iran.
چکیده [English]

 Nizam al-Din Aaraj Nishabouri (died after 728 h.q) one of the well-known learned men among the 8th century in Islam who has precious works in many Islamic sciences especially in interpretation of the Quran. according to the view of specialists his interpretation of the Quran by the name of "Gharaeb al-Quran and Raghaeb al-Forqan" is among the best interpretations and is considered as a great encyclopedia and reference book that while give a popular explanation of the verses brings with it parts named "taavi" (explanation) in which the writer presents some mystical understandings of the verses of the Quran in the light of his theological, literal, jurisprudential and rational knowledge. Nezam al-Din in his mystical points has been companying with mystics but he never neglected necessary cautions. It seems that he has taken most of his mystical points from an unpublished book named "Bahr al-Haqaeq va al-Maaani" of Shaikh Najm al-Din Razi (7th century) who is the writer of a well-known book titled "Mersad alIbad".
We have reviewed and analyzed some parts of Bahr al-Haqaeq to show this kind of quotation. In the last part we found that the part of "taavilat" (explanations) in the book of Gharaeb al-Quran can be considered as a link between the book of Razi i.e. Bahr al-Haqaeq and Tafsir al-Quran of Mulla Sadra shirazi and therefore we conclude that Mulla Sadra has been indebted to Najm al-Din as well.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ramzi (symbolic) interpretation
  • Taavil (explanation)
  • Nezam al-din Nishabouri
  • Gharaeb al-Quran
  • Najm al_din Razi
  • Mulla Sadra
. ایازی، سید محمّد علی؛ المفسرون و حیاتهم و منهجهم؛ تهران: وزارت ارشاد اسلامی، 1373 ش.
2. خوانساری، سید محمّد باقر؛ روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات؛ قم: مکتبة اسماعیلیان، 1391 ش.
3. دهقان منگابادی، بمانعلی؛ «سبک و شیوة تفسیری صدرالمتألهین در تفسیر قرآن»؛ در مجموعه مقالات همایش بزرگداشت صدرالمتألهین، جلد دوازدهم: ملاصدرا، تفسیر و حدیث، تهران: انتشارات حکمت ملاصدرا، 1383 ش.
4. ذهبی، شمس‌الدین؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام؛ به کوشش عمر عبدالسّلام تدمری، چ2، بیروت: دار الکتب العربی، 1989 م.
5. ذهبی، محمد حسین؛ التفسیر و المفسرون؛ قاهرة: کلیة الازهر، 1396ق/ 1976م.
6. رازی، نجم‌الدین؛ بحرالحقائق و المعانی؛ نسخة کتابخانة حضرت آیت‌الله مرعشی نجفی، بی‌‌تا، شماره 822 و 5491.
7. ـــــ، با مقدمه و تصحیح: دکتر محمدرضا موحدی،تهران:موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران،1392ش.
7. زرقانی، محمد عبدالعظیم؛ مناهل العرفان فی علوم القرآن؛ به کوشش بدیع اللّحام، بی‌جا: دار قتیبه، 1418 ق.
8. زرکلی، خیرالدین؛ الاعلام؛ بیروت: دارالعلم للملایین، 1986 م.
9. صدرالمتالهین، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن (ج دوم)؛ تصحیح: محمد خواجوی، قم: انتشارات بیدار، 1364 ش.
10. ــــــ؛ تفسیر القرآن (جلد چهارم)؛ تصحیح محمد خواجوی، چ2، قم: انتشارات بیدار، 1372 ش.
11. ــــــ؛ تفسیر سورة جمعه؛ تصحیح: محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی، بی‌تا.
12. صفا، ذبیح الله؛ تاریخ ادبیات در ایران؛ تهران: انتشارات فردوس، چ 12، 1371 ش.
13. صفدی، صلاح الدین؛ الوافی بالوفیات؛ به کوشش هلموت ریتر، ویسبادن: دارالنشر فرانز شتاینر، 1962 م.
14. مطهری، مرتضی؛ خدمات متقابل اسلام و ایران؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1362 ش.
15. موحّدی، محمد رضا؛ آن سوی آینه (درآمدی بر تفسیر عرفانی شیخ نجم الدین رازی)؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1381 ش.
16. مهدوی‌راد، محمد علی؛ «شناسایی برخی از تفاسیر عامه (6)»؛ مجله حوزه، شماره ششم، بهمن 1376 ش.
17. نیشابوری، نظام الدین؛ تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان؛ به کوشش زکریا عمیرات، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1416 ق/ 1994م.
18. ــــــ؛ تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان؛ به کوشش ابراهیم عطوه عوض، مصر: مطبعة المصطفی البابی حلبی، 1962 م.