نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• علی اصغر آخوندی ¹
• محمداسماعیل صالحی‌زاده ²

¹ استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه صنعتی شاهرود

² استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم،شاهرود، ایران،

چکیده

جملات پایانی آیات قرآن، موسوم به «فاصله»، افزون بر کارکردهای زیباشناختی، در فهم معنایی آیات نقشی اساسی دارند. جمله ﴿وَاللهُ رَؤُوفٌ بِالعِبادِ﴾، در پایان آیه ۲۰۷ سوره بقره که از ایثار جان در راه رضای خدا سخن گفته است، در نگاه نخست با مضمون آیه ناهمگون به نظر می‌رسد. مقاله حاضر با هدف واکاوی نقش فاصله در فهم دقیق‌تر محتوای آیه و ارتباط آن با سیاق کلی آیات با رویکردی تطبیقی و توصیفی ـ تحلیلی، سیر برداشت‌های تفسیری از این جمله را در تفاسیر متقدمان و متأخران بررسی می‌کند. بررسی کتاب‌های تفسیری نشان می‌دهد که چگونه تفاسیر المنار و المیزان با عبور از خوانش‌های سطحی و فردگرایانه، به بازخوانی عمیق‌تر و نگرش کلان‌نگرانه از مضمون آیه و جمله پایانی آن دست یافته‌اند. در این تفاسیر، فاصله آیه نه تنها با سیاق و محتوای آیه سازگار است، بلکه به عنوان عنصر کلیدی در تفسیر رأفت الهی نسبت به بندگان، معنای آیه را تعمیق می‌بخشد. همچنین تحول معنایی در درک از فاصله، در تفاسیر معاصر، نگاه تمدنی و اجتماعی به رأفت الهی را برجسته کرده است. نگاهی که رأفت الهی این است که با وجود انسان‌های فداکار از خودگذشته جامعه انسانی و اسلامی رنگ و روی صلاح و آرامش را خواهد دید. این بررسی تطبیقی نشان می‌دهد که درک ارتباط معنایی بین جمله پایانی آیه با محتوا و سیاق آیات، می‌تواند نتایج تفسیری متفاوت و نگاه تازه‌ای به این پدیده قرآنی ارائه دهد.

کلیدواژه‌ها

• فاصله قرآنی
• رأفت الهی
• رَؤُوفٌ بِالعِبادِ
• آیه ۲۰۷ سوره بقره
• تحلیل تطبیقی

موضوعات

• قرآن

عنوان مقاله [English]

Verse-Endings (Fawāṣil) as Keys to Interpretation: A Semantic Analysis of ﴾And God is Compassionate to the Servants ﴿in Qur’an 2:207

نویسندگان [English]

• Ali asghar Akhondy ¹
• Mohammad esmaeel Salehi zade, ²

¹ Assistant Professor of the Department of Islamic Studies, Shahrood University of Technology

² Assistant Professor, Holy Quran University of Sciences and Education, Faculty of Quranic Sciences, Shahrood, Shahrood, Iran.

چکیده [English]

The final phrases of Quranic verses, known as Fāṣilah, serve not only rhetorical and aesthetic functions but also play a crucial role in semantic interpretation. Verse 2:207 of the Qur’an, which speaks of self-sacrifice for the sake of divine pleasure, concludes with the phrase (And God is Compassionate to the servants) ﴾wa-ʾAllāhu raʾūfun bil-ʿibād﴿, which at first glance seems thematically detached from the verse’s central message. This article, adopting a descriptive-analytical and comparative approach, explores how this Fāṣilah has been interpreted in both classical and contemporary exegetical traditions. Through an examination of major commentaries—including al-Manār and al-Mīzān—the study demonstrates how modern exegetes, moving beyond literal and individualistic readings, offer a deeper, more comprehensive understanding of the verse. In these interpretations, the Fāṣilah is not only semantically coherent with the verse’s broader context, but also highlights a civilizational and communal vision of divine compassion. The presence of selfless and sacrificial individuals is thus portrayed as a manifestation of divine mercy that contributes to the moral and spiritual stability of society. This comparative analysis shows that tracing the semantic link between Fawāṣil (verse-endings) and the surrounding discourse opens new interpretive horizons in Qur’anic studies.

کلیدواژه‌ها [English]

• Quranic Fāṣilah
• Divine Compassion
• Raʾūfun bil-ʿIbād
• Qur’an 2:207
• Comparative Analysis