نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• علی امیری ¹
• یحیی میرحسینی ²

¹ دانش آموخته سطح سه حوزه علمیه قم

² دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران/ Mirhoseini@meybod.ac.ir

چکیده

وجود کرم‌دندان و راهکارهای پیشگیری و ازاله آن، یکی از انگاره‌های کهن طبی و باورهای عامیانه (فولکلوریک) بوده است. در متون حدیثی، مشخصاً دو روایت به پیشوایان دینی منتسب شده که در آن، به کرم‌دندان اشاره رفته است. این روایات در ده‌‌های اخیر، مورد توجه محافل حدیث‌شناسی و تاریخ‌پزشکی قرار گرفته است. در این نوشتار با روش توصیفی - تحلیلی و با رویکردی تاریخی و اسطوره‌شناختی، ابتدا انگاره کرم‌دندان در تاریخ پزشکی به بحث گذاشته شده و آنگاه با تخریج احادیث مربوطه، به فهم این روایت در طول تاریخ، از جمله تطبیق کرم‌دندان به باکتری‌های فاسدکننده دندان اشاره شده است. در نهایت نیز، اعتبار روایات از جهت منابع و اسناد مورد مداقه قرار گرفته است. نتیجه این نوشتار نشان می‌دهد آموزه کرم‌دندان، ریشه در منابع معتبر روایی امامیه نداشته و اولین بار به شکل مرسل و یا بدون انتساب به معصومین(ع) در کتاب طب الصادقین(ع) راه یافته است؛ سپس همراه با تصحیفاتی، در دو کتاب مکارم الاخلاق و طب الائمة(ع) بازتابیده و در نهایت، به منابع حدیثی متأخر و معاصر امامیه راه پیدا کرده است. افزون بر نقدهای برون‌متنی، قطعیات علم تجربی و مشاهداتِ مسلم بشری، مضمون این مرویات را به چالش می‌کشد. پیشینه‌یابیِ آموزه کرم‌دندان، نشان می‌دهد این باور، عمری بسیار طولانی داشته و به اسطوره‌های پیشا اسلامی بازمی‌گردد.

کلیدواژه‌ها

• کرم‌دندان
• رقیه دندان
• تاریخ پزشکی
• فقه‌الحدیث
• احادیث موضوعه
• اعتبارسنجی

عنوان مقاله [English]

The Toothworm in Tradition: Authenticity and Mythological Analysis

نویسندگان [English]

• Ali Amiry ¹
• Yahya Mirhoseini ²

¹ پردیسان میدان شهرداری بلوار بصیرت بصیرت سوم کوچه اول سمت چپ مجتمع باران بلوک 5 واحد 29

² Associate Professor, Department of Quranic Sciences and Hadith, Faculty of Theology and Islamic Studies, Meybod University, Meybod, Iran.

چکیده [English]

The existence of tooth worms and strategies for their prevention and removal have been among ancient medical notions and folkloric beliefs. Specifically, two narrations attributed to religious leaders have referenced tooth worms in Islamic hadith texts. These narrations have garnered attention in recent decades within circles of hadith studies and medical history. In this paper, employing a descriptive-analytical method and a historical-mythological approach, the idea of tooth worms in medical history is explored. Subsequently, the narrations concerning this concept are analyzed, including interpretations connecting tooth worms to bacteria causing dental decay. Finally, the authenticity of the narrations is examined in terms of their sources and chains of transmission. The findings indicate that the doctrine of tooth worms lacks grounding in reliable Imami narrations. It first appeared in the book Ṭibb al-Ṣādiqīn in an unverified or non-attributed form, later surfaced with distortions in the books Makārim al-Akhlāq and Ṭibb al-Aimmah and eventually made its way into contemporary Imami hadith sources. Alongside external critiques, established scientific evidence and undeniable human observations challenge the substance of these narrations. Investigating the origins of this doctrine reveals that such beliefs have a long history, tracing back to pre-Islamic myths.

کلیدواژه‌ها [English]

• Tooth Worm
• Dental Remedy
• Medical History
• Hadith Jurisprudence
• Fabricated Narrations
• Authentication