تحلیل مؤلفه ای واژگان حوزه معنایی نَوم (خواب) در نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران. رایانامه: mirzaei.m@lu.ac.ir

2 دانشجوی دکتری، گروه علوم و معارف نهج البلاغه، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. رایانامه: amirahmadazimi@gmail.com

چکیده

هدف: این پژوهش با هدف بررسی مؤلفه‌های معنایی واژگان مرتبط با حوزه مفهومی خواب در نهج‌البلاغه انجام شده است. هدف اصلی، تحلیل معناشناختی واژگانی است که در بیان مفهوم خواب در کلام امام علی(ع) به‌کار رفته‌اند و شناسایی تفاوت‌های ظریف معنایی بین این واژگان.
روش پژوهش: این تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از تحلیل مؤلفه‌های معنایی انجام شده است. پژوهشگران با بررسی واژگان مرتبط با خواب در نهج‌البلاغه، مؤلفه‌های معنایی هر واژه را استخراج کرده و تفاوت‌های معنایی آن‌ها را تحلیل نموده­اند. همچنین، از منابع لغوی و تفسیری برای درک بهتر مفاهیم استفاده شده است.
یافته‌ها: در نهج‌البلاغه، خواب به دو دسته ممدوح (خواب جسمانی) و مذموم (خواب غفلت) تقسیم می‌شود. خواب جسمانی برای تجدید قوا ضروری است، اما خواب غفلت به عنوان بی‌خبری و دوری از حق مذمت شده است. واژگان مرتبط با خواب در نهج‌البلاغه شامل «نوم»، «سِنَة»، «سُبات»، «مضمضة»، «غِرار»، «اضطجاع»، «رُقاد»، «غفلة»، «سَکرة»، «هجعة»، «حُلم» و تعبیر «ملکتنی عینی» هستند که هر کدام مؤلفه‌های معنایی خاص خود را دارند. واژگان متقابل خواب، مانند «تهجُّد»، «أرقّ»، «رامق»، «یقظة»، «سُهُود» و «سَهَر»، به معنای بیداری و هوشیاری هستند و در تقابل با مفهوم خواب قرار می‌گیرند. مؤلفه‌های معنایی واژگان خواب شامل سستی بدن، استراحت، غفلت، بی‌اختیاری، اضطراب و تشویش است، ولی مؤلفه‌های معنایی واژگان بیداری شامل هوشیاری، حرکت، تشخیص و احتیاط است.
نتیجه‌گیری: این پژوهش نشان داد که امام علی(ع) در نهج‌البلاغه از واژگان متنوعی برای بیان مفهوم خواب و بیداری استفاده کرده‌ است که هر کدام دارای مؤلفه‌های معنایی خاصی هستند. این تفاوت‌های ظریف معنایی، بیانگر عمق و دقت کلام آن حضرت در انتقال مفاهیم است. خواب جسمانی به عنوان یک نیاز طبیعی مورد تأیید قرار گرفته، اما خواب غفلت به عنوان عامل دوری از حق و سقوط انسان مذمت شده است. از سوی دیگر، بیداری و هوشیاری به عنوان عوامل مهم در زندگی معنوی و اجتماعی مورد تأکید قرار گرفته‌اند. این تحقیق به درک بهتر مفاهیم خواب و بیداری در نهج‌البلاغه کمک می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه این مفاهیم در جهت هدایت انسان به سوی زندگی متعالی به‌کار رفته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Semantic features of Sleep in the Nahj al-Balagha

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mahmoud Mirzaee Al-Hoseini 1
  • amirahmad azimi 2
1 Professor, Arabic Language and Literature Department, Faculty of Literature and Humanities, Lorestan University, Khorramabad, Iran. E-mail: mirzaei.m@lu.ac.ir
2 Ph.D. Student, Department of Nahj al-Balagha Sciences and Education, Payame Noor University, Tehran, Iran. Email: amirahmadazimi@gmail.com
چکیده [English]

Sleep is one of the essential aspects of life that must be properly regulated, as it plays a significant role in maintaining physical health and mental well-being. Disturbance of sleep can hinder the normal course of human life. Imam Ali (pbuh) in the Nahj al-Balagha emphasizes sleep as one of the most important phenomena. The present study aims to analyze the semantic features of the word sleep (nawm) in Nahj al-Balagha using a descriptive-analytical method. Semantic features are the elements that characterize concepts in terms of presence or absence with positive (+) or negative (-) attributes. Changes in semantic features occur when a word is used in association with other words. A semantic feature is part of the meaning of a word that has nothing to do with sentences. The analysis of concepts through semantic features is called feature analysis. The results of the study indicate that, in *Nahj al-Balagha, terms such as "al-kari" (drowsiness), "al-sena" (sleepiness), "al-subat" (deep sleep), and "al-madmaḍa" (light sleep) fall within the semantic field of sleep, while words like "al-tahajjud" (night prayer), "al-araqq" (insomnia), "al-ramiq" (vigilance), and "al-yaqza" (wakefulness) have an opposite semantic relationship with it. The semantic features of each of these terms are explained in this study. Additionally, the Nahj al-Balagha discusses two types of sleep, praiseworthy and blameworthy. Imam considers the sleep of the body and eyes praiseworthy, while the sleep of the mind (negligence) is deemed blameworthy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj al-Balagha
  • Sleep
  • Semantic features
  • Semantic Field
قرآن کریم.(1380). مهدی الهی قمشه­ای(مترجم)، چاپ دوم، انتشارات فاطمة الزهراء.
نهج­البلاغة. (1379). شریف رضی، محمد بن حسین (گردآورنده)، محمد دشتی (مترجم)، مشهور.
آذربایجانی، مسعود و شجاعی، محمدصادق. (1394). روانشناسی در نهج­البلاغه. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة­ الله. (1392). شرح نهج­البلاغه. غلامرضا لایقی (مترجم)، نیستان.
ابن فارس، ابو الحسین احمد. (1404). معجم مقاییس­ اللغة. علوم اسلامی.
ابن منظور، محمّد بن مکرم. (1997). لسان ­العرب. ادب الحوزه.
ابن میثم بحرانی، کمال ­الدّین میثم بن علی. (1388). شرح نهج­البلاغه. قربانعلی محمّدی مقدم و علی‌اصغر نوایی‌زاده (محققان)، بنیاد پژوهش­های اسلامی.
ابن درید، محمدحسن. (1386). ترتیب جمهرة­اللغة. عادل عبدالرحمن البدری (مصحح)، مجمع البحوث الإسلامیّة.
پالمر، فرانک رابرت. (1387). نگاهی تازه به معناشناسی. کورش صفوی (مترجم)، مرکز.
ثعالبی، عبدالملک بن محمد. (1414). فقه­ اللغة و سر ­­العربیة. جمال طلبه (مصحح)، دار الکتب العلمیة.
جوادی آملی، عبدالله. (1378). تفسیر موضوعی قرآن کریم(مراحل اخلاق در قرآن). اسراء.
جوهری، اسماعیل بن حمّاد. (1428). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة. احمد بن عبدالغفور عطار (محقق)، دار العلم للملایین.
خویی، میرزا حبیب الله. (1351). منهاج­ البراعة فی شرح نهج­البلاغة. المکتبة الإسلامیة.
دخیل، علی محمد علی. (1408). شرح نهج­البلاغه. دار المرتضی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1394). مفردات الفاظ قرآن کریم. حسین خداپرست (مترجم)، نوید اسلام.
سبزواری، ملاهادی. (1379). شرح منظومه. ناب.
سهروردی، عمر بن محمد. (1375). عوارف المعارف. ابومنصور بن عبدالمؤمن اصفهانی (مترجم)، علمی و فرهنگی.
شرقی، محمد علی. (1366). قاموس نهج­البلاغه. دار الکتب الاسلامیة.
صبحی صالح. (1395). نهج­البلاغة. الهجرة.
صفوی، کوروش. (1392). درآمدی بر معناشناسی. حوزه هنری.
عمر، احمد مختار. (1429). معجم اللغة العربیة المعاصرة. عالم الکتب.
عسکری، ابوهلال حسن بن عبد الله. (1412). معجم الفروق اللغویة. النشر الاسلامی.
فیروزآبادی، محمّد بن یعقوب. (1371). القاموس المحیط. مطبعة السعادة.
فیومی، احمد بن محمد. (1414). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. دار الهجرة.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410). العین. دار الهجرة.
فلسفی، محمدتقی. (1387). آیة الکرسی پیام آسمانی توحید. دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
قرشی بنابی، علی اکبر. (1371). قاموس قرآن. دار الکتب الإسلامیة.
قرشی بنابی، علی اکبر. (1391). مفردات نهج­البلاغه. دفتر انتشارات اسلامی.
کاپلان، هارولد آی و سادوک، بنجامین جیمز. (1368). خلاصه روان‌پزشکی. نصرت‌الله پورافکاری (مترجم)، آزاد.
لاینز، جان. (1391). درآمدی بر معنی‌شناسی زبان. کورش صفوی (مترجم)، نشر علمی.
مجلسی، محمدباقر. (1408). شرح نهج­البلاغه. مرتضی حاجعلی فرد (مصحح)، وزارة الثقافة و الارشاد الإسلامی.
محقق، محمدباقر. (1364). خواب و بیداری و خواب دیدن از نظر علمی و دینی. بعثت.
محمدی ری شهری، محمد. (1379). میزان الحکمة. حمیدرضا شیخی (مترجم)، دار الحدیث.
مصطفوی، حسن. (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مغنیه، محمدجواد. (1387). در سایه سار نهج­البلاغه. سامی غریری (مصحح)، دار الکتب اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر. (1390). پیام امام امیرالمؤمنین علیه السلام: شرح تازه و جامعی بر نهج­البلاغه. مدرسة الإمام علیّ بن أبی طالب (ع).
موسوی، سید عباس علی. (1377). شرح نهج­البلاغه. دار الرسول الاکرم(ص).
منتظری، حسینعلی. (1383). درسهایی از نهج­البلاغه. سرایی.
نعمتی پیرعلی، دل­آرا و مسجدی، فاطمه. (1391). رابطة دین­مداری و بصیرت دینی در نهج­البلاغه. دو فصلنامه کتاب قیم، 3(2)، پیاپی: 7، 167-186.
نواب لاهیجی، محمدباقر. (بی‌تا). شرح نهج­البلاغه. اخوان کتابچی.