روش‎شناسی کاربرد نقل در تفسیر اجتماعی قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فقه سیاسی، دانشکده الهیات و ادیان دانشگاه شهید بهشتی، تهران و استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم، قم، ایران. رایانامه: ha_jalali@sbu.ac.ir

چکیده

هدف: بررسی روش‌شناختی جایگاه اخبار آحاد در تفسیر اجتماعی قرآن، با توجه به ظرفیت‌های اصول فقه به عنوان دانشی که به حجت در فقه می‌پردازد.
روش پژوهش: اجتهادی با رویکرد تجویزی و شیوه گردآوری اسنادی.
یافته‌ها: تبیین ‌انواع روایات از حیث اطمینان‌بخشی؛ ‌سنخ‌های مختلف مباحث اجتماعی که در تفسیر اجتماعی قرآن نیازمند استنطاق از قرآن هستیم؛ معانی مختلف حجیت و اعتبار.
نتیجه‌گیری: در مباحث توصیفی در مبانی پارادایمی، سطح نظریه و سطح مفاهیم غیر فقهی و مصادیق موضوعات غیر فقهی، نیازمند حجیت معرفت‎شناختی هستیم و اگرچه خبر واحد در فهم این گزاره‌ها مفید است؛ اما نمی‌توان رویکرد تعبدی بدان داشت؛ بلکه بایستی معرفت حاصل از خبر واحد را با معرفت حاصل از دیگر منابع معرفتی مقایسه کرد و منبعی را که واقع‌نمایی بیشتر دارد، مقدم شمرد. در مباحث تجویزی نیز، در گزاره‌های فقهی نیازمند حجیت اصولی هستیم. بنابراین، ظن حاصل از خبر واحدی در تفسیر گزاره‌های فقهی قرآنی، بر ظن حاصل از منابعی مثل عقل و تجربه بشری که ظن خاص نیستند، مقدم‌اند و نمی‌توان با استبعادات عقلی، اخبار آحاد را کنار گذارد؛ ولی در گزاره‌های تجویزی دیگر، یعنی گزاره‌های اخلاقی و کاربردی، نیازمند حجیت معرفت‎شناختی بوده و خبر واحد، در کنار دیگر منابع معرفتی از مزیت خاصی برخوردار نیست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The methodology of applying quotations in the social interpretation of the Qur'an

نویسنده [English]

  • Hadi Jalali Asl
Assistant Professor, Shahid Beheshti University, Faculty of Theology and Religious Studies, Department of Political Jurisprudence and Professor of advanced levels of Qom seminary, Qom, Iran. E-mail: ha_jalali@sbu.ac.ir
چکیده [English]

One of the branches of ijtihad interpretation is social interpretation, which means consideration of social concepts and real needs of the present times. However, this interpretation has been criticized in terms of methodology. An important criticism is related to the status of religious quotations in the social interpretation of the Qur'an; it has been accused of disregarding the quotations that are of no certainty in the social interpretation of the Qur'an. Religious quotations are mostly uncertain, but discarding them greatly limits the interpretation of the Qur'an and distorts the understanding of the social tenets of the Book. Therefore, the methodological investigation of the place of religious quotations in the social interpretation of the Qur'an is of great importance. In this article, by applying the method of ijtihad and the principles of jurisprudence, religious quotations are validated and their place is investigated in the social interpretation of the Qur'an.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur’an
  • Methodology
  • Social interpretation of the Qur’an
  • Epistemological validity
  • Validity of principles (ḥujjiyya maʿrifatīyya)

مراجع

ـ قرآن کریم.
آخوند خراسانی، محمدحسین بن کاظم. (1409). کفایة الأصول. آل ‌البیت(ع).
آقایی، محمدرضا. (1388). روش شناسی تفسیر اجتماعی قرآن. قرآن و علم، 3(2)، پیاپی: 5، 12-36.
https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.20086016.1388.3.5.1.5.
ابن ‏شهر آشوب، محمد بن على. (1369). متشابه القرآن و مختلفه. بیدار.
ابن شهید ثانى، حسن بن زین الدین. (بی­تا). معالم الدین و ملاذ المجتهدین. چ9. مؤسسة النشر الاسلامی.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414). لسان العرب. چ3. دار الفکر ـ دار صادر.
اصفهانی، محمدحسین. (1429). نهایة الدرایة فی شرح الکفایة. چ2. مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث.
امانی، ماجده؛ رستمی، حیدرعلی؛ عسگری، حسین شریف. (1401). امتیازات و آسیب‌های تفسیر علمی از دیدگاه آیت الله معرفت. کتاب قیم، 12(2)، پیاپی: 27، 215-236.  https://doi.org/10.30512/kq.2021.16911.3133
امین پور، فاطمه. (1394). اصول و مبانی روش شناسی اجتماعی قرآن. مجموعه مقالات کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی، 1(1)، 314-281.
انصارى، مرتضی بن محمد امین. (1416). فرائد الأصول. چ5. مؤسسة النشر الاسلامی‌التابعه لجماعة المدرسین.
ایمان، محمدتقی، و کلاته ساداتی، احمد. (1392). روش‎شناسی علوم انسانی نزد‌ اندیشمندان مسلمان (مدلی روش‎شناختی از علم اسلامی). پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ایمان، محمدتقی. (1391). فلسفه روش تحقیق در علوم انسانی. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بروجردی، سیدحسین طباطبایی. (1415). نهایة الأصول. تفکر.
بلیکی، نورمن. (1393 الف). پارادایم‌های تحقیق در علوم انسانی. ترجمه: سیدحمیدرضا حسنی، محمدتقی ایمان و سیدمسعود ماجدی، چ2. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بلیکی، نورمن. (1393 ب). طراحی پژوهش‌های اجتماعی. ترجمه: حسن چاوشیان، چ9. نی.
جوادی آملی، عبدالله. (1387 الف). دین شناسی. چ5. اسراء.
جوادی آملی، عبدالله. (1387 ب). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی. چ3. اسراء.
حسین­زاده، محمد. (1393)، مبانی معرفت‎شناختی علوم انسانی در‌ اندیشه اسلامی. مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
حکیم، سیدمحسن. (1416). مستمسک العروة الوثقى. دار التفسیر.
حکیم، محمدباقر. (1417). علوم القرآن. چ3. مجمع الفکر الإسلامی.
حکیم، محمدتقى بن محمدسعید. (1418). الأصول العامة فی الفقه المقارن. چ2. مجمع جهانی اهل بیت(ع).
حلی، جعفر بن حسن. (1423). معارج الأصول. مؤسسه امام علی(ع).
(امام) خمینی، سید روح اللّٰه. (1410). الرسائل. اسماعیلیان.
(امام) خمینی، سید روح اللّٰه. (1415). انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة. چ2. مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
(امام) خمینی، سید روح اللّٰه. (1418). تنقیح الأصول. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
(امام) خمینی، سید روح اللّٰه. (1423). تهذیب الأصول. مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
(امام) خمینی، سید روح اللّٰه. (1421 الف). کتاب البیع. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
(امام) خمینی، سید روح اللّٰه. (1421 ب). کتاب الطهارة. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
خویى، سید ابوالقاسم. (1422 الف). محاضرات فى أصول الفقه. مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخویی(ره).
خویی، سید ابوالقاسم. (1422 ب). مصباح الأصول. موسسة إحیاء آثار السید الخویی(ره).
خویی، سید ابوالقاسم. (1418). التنقیح فی شرح العروة الوثقى. لطفى.
ذهبی، محمدحسین. (1961-1962). التفسیر و المفسرون‌. دار الکتب الحدیثة.
روحانى، محمد. (1413). منتقى الأصول. دفتر آیت الله سیدمحمد حسینی روحانی.
سبحانى تبریزى، جعفر. (1414). المحصول فی علم الأصول. مؤسسة امام صادق(ع).
سبحانى تبریزى، جعفر. (1402). تفاوت علم فقه با اخلاق نظری و عملی. بازیابی شده در 19/ 02/ 1402، از available at: https:/ / hawzahnews.com/ x5fJc.
سبحانى تبریزى، جعفر. (1433). اصول الحدیث و أحکامه فی علم الدّرایة. دار جواد الأئمة.
شهید ثانی، زین الدین بن علی. (1408). الرعایة فی علم الدرایة. چ2. مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
شومیکر، پاملا جی، و تانکارد، جیمز ویلیام. (1387). نظریه‌سازی در علوم اجتماعی. محمد عبداللهی (مترجم)، جامعه شناسان.
صالحى مازندارنى، اسماعیل. (1424). مفتاح الأصول. صالحان.
صدر، محمدباقر. (1417)؛ بحوث فی علم الأصول. چ3. مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی.
طباطبایى حکیم، محمدسعید. (1414). المحکم فی أصول الفقه. المنار.
طبرسى، فضل بن حسن. (1412). تفسیر جوامع الجامع. حوزه علمیه قم.
طبرسى، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. چ3. ناصر خسرو.
طوسی، خواجه نصیر الدین. (1361). اساس الإقتباس. چ3. دانشگاه تهران.
طوسی، محمد بن حسن. (بی­تا). التبیان فی تفسیر القرآن. دار إحیاء التراث العربی.
عاملی، حسین بن عبدالصمد. (1360). وصول الأخیار إلی أصول الأخبار. مجمع الذخائر الاسلامىة.
عبادی، احمد. (1393). تأملی بر دوگانه انگاری مقام گردآوری و مقام داوری در مطالعه‌ دینی. ‌اندیشه دینی، 14(4)، پیاپی: 53، 33-50.
https://doi.org/10.22099/jrt.2015.2844
عباسی مقدم، مصطفی؛ بستانی، قاسم؛ رستگار جزی، پرویز و باجی، نصره. (1399)، وجود یا عدم وجود متواتر لفظی در میراث حدیثی. کتاب قیم، 10(2)، پیایی: 23، صص 319-335. https://doi.org/10.30512/kq.2021.12869.2526
علامه حلی، حسن بن یوسف اسدى. (1420). تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة. مؤسسه امام صادق(ع).
علامه حلی، حسن بن یوسف اسدى. (1412). منتهى المطلب فی تحقیق المذهب. مجمع البحوث الإسلامیة.
علامه حلی، حسن بن یوسف اسدى. (1404). مبادی الوصول إلی علم الأصول. المطبعة العلمیة.
علیدوست، ابوالقاسم. (1388). فقه و مصلحت. پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی.
فخر زارع، سیدحسن. (1391). روش‌شناسی تفسیر اجتماعی قرآن. قرآن و علم، 6(1)، 134-117.
فرانکفورد، چاوا، و نچمیاس، دیوید. (1390). روش­های پژوهش در علوم اجتماعی. فاضل لاریجانی و رضا فاضلی (مترجمان)، چ2. صدا و سیما.
قرائی مقدم، امان الله. (1392). مبانی جامعه شناسی. چ10. ابجد.
قمى مشهدى، محمد بن محمد رضا. (1368). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
قمى، على بن ابراهیم. (1363). تفسیر القمی. چ3. دار الکتاب.
کلینى، محمد بن یعقوب. (1407). الکافی. تحقیق: على­اکبر غفارى و محمد آخوندى، چ4. دار الکتب الإسلامیة.
مارش، دیوید، و استوکر، جری. (1388). روش و نظریه در علوم سیاسی. ترجمه: امیرمحمد حاجی یوسف، چ5. پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مامقانی، عبدالله. (1385). مقباس الهدایة فی علم الدرایة. تحقیق: محمدرضا دامقانی، دلیل ما.
مجلسى، محمدباقر. (1403). بحار الأنوار. چ2. دار إحیاء التراث العربی.
محمدپور، احمد. (1389). روش در روش (درباره‌ی ساخت معرفت در علوم انسانی). چ3. جامعه‌شناسان، 1389ش.
محمدی، عبدالله. (1395). ارزش معرفت‎شناختی دلیل نقلی. مؤسسة آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
مرکز اطلاعات و مدارک اسلامى. (1389). فرهنگ­نامه اصول فقه. پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
مشکینى اردبیلى، علی. (1374). اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها. چ6. الهادی.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1383). آموزش فلسفه. چ6. امیر کبیر.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1393). فلسفه اخلاق. چ2. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مصباح، مجتبی. (1386). فلسفه اخلاق. چ14. مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مظفر، محمدرضا. (1430). اصول الفقه. چ5. مؤسسة النشر الاسلامی.
مظفر، محمدرضا. (بی­تا الف). حاشیة المظفر على المکاسب. حبیب.
مظفر، محمدرضا. (بی‌تا ب). المنطق. مؤسسة النشر الإسلامی.
معرفت، محمدهادى. (1379). تفسیر و مفسران. التمهید.
منوچهری، عباس (1390). رهیافت و روش در علوم سیاسی. چ3. سمت.
مؤدب، سیدرضا، و روحانی­زاده، مجتبی. (1392). مبانی تفسیر اجتماعی قرآن کریم. قرآن و علم، 7(1)، پیاپی: 12، 78-57.
مؤدب، سیدرضا. (1390). روش‌های تفسیر قرآن. دانشگاه قم.
نائینی، محمدحسین. (1376). فوائد الاصول. مؤسسة النشر الإسلامی.
نائینی، محمدحسین. (1373). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب. المکتبة المحمدیة.
نائینی، محمدحسین. (1352). أجود التقریرات. مطبعة العرفان.
نجفی، محمدحسن بن باقر. (1362). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. دار إحیاء التراث العربی.
نصیری، علی. (1383). آشنایی با علوم حدیث. چ4. مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
نفیسی، شادی. (1393). تفسیر اجتماعی قرآن؛ چالش تعریف و ویژگی‌ها. پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، 2(1)، پیاپی: 3، 66-46.
نوری، حسین بن محمد تقى. (1408). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏.
هاشمى شاهرودى، محمود. (1431). اضواء و آراء؛ تعلیقات على کتابنا بحوث فی علم الأصول. مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی.
همدانی، آقارضا بن محمدهادى. (1416). مصباح الفقیه. مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 13 خرداد 1402
  • تاریخ بازنگری: 05 آبان 1402
  • تاریخ پذیرش: 08 آذر 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار