نقد و بررسی دیدگاه اثرپذیری «مجمع البیان» از «التبیان»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

2 دانشیار مؤسسه آموزش عالی فاطمیه شیراز

چکیده

«التبیان فی تفسیر القرآن» نخستین تفسیر جامع شیعی است که مورد توجه مفسران بعدی قرار گرفته است. اثرپذیری «مجمع البیان» از «التبیان» مشهور است. خاستگاه این شهرت، بیان طبرسی در مقدمه «مجمع البیان» است که «التبیان» را به عنوان اساس کار خویش در نگارش این تفسیر معرفی می‌کند. در زمینه اثرپذیری «مجمع البیان» از «التبیان» و شیوه آن، دو دیدگاه مطرح است. برخی مستشرقان مانند برویس فاج در کتاب «هرمنوتیک قرآنی، طبرسی و مهارت تفسیر قرآن» در میزان این اثرپذیری مغالطه کرده و «مجمع البیان» را رونوشتی از «التبیان» می‌داند و دیدگاه دیگر اینکه اثرپذیری را صرفاً در شیوه و روش تفسیری طبرسی مطرح می‌کند. در این پژوهش با روشی تحلیلی، دیدگاه فاج مورد نقد قرار گرفته و به بیان تفاوت‌های این دو تفسیر در دو بعد ظاهری و محتوایی و ردّ این نظریه پرداخته شده است. آنگاه، به تحلیل شیوه اثرپذیری طبرسی پرداخته‌ شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The review and criticism of the effect of Tebyan on Majmaolbayan

نویسندگان [English]

  • leila asadi 1
  • abdolmajid talebtash 2
1 PhD student of Islamic Azad University, Central Tehran branch
2 Associate Professor, Fatemieh Institute of Higher Education, Shiraz
چکیده [English]

Attebyan Interpretation of Sheikh Toosi is on of the best Perfect Shieet Interpretation books and next interpreters have paid great attention on this book. Tabarsi has written Majmao-Al-Bayan Interpretation after Sheikh Toosi and the influence of Attebyan interpretation is completely presented in his book. As Tabarsi has stated in the introduction of Majmao-Al-Bayan Interpretation, The basis of his book is Attebyan Interpretation.

Tabarsi Specific attention to Attebyan concluded to this assumption by some Eastern interpreters such as Bruce Fudge that his book is a copy of Alltebyan and Tabarsi has just changed a little Alltebyan Statements–Referred to t Fudge book: Quranic hermeneutics Tabrisi and the craft of commentary. In this Project and article, we have tried to show the differences of these two mentioned interpretation books and criticize Fudge Point of view. The differences between Attebyan and Majmao-Al-Bayan can be reviewed in both aspect of content and Appearance.

In Appearance aspect the perfect coherent order ,arrangement and style and in Content aspect the virtue of Surah, Presenting the connection between surah and Sentences(Ayat), The expansion of Literary Discussions, increscent of Narrations, presenting the various Interpretation Point of views in Majmao-Al-Bayan and the critic of Sheikh Toosi comments are reviewed and checked.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Attebyan
  • Majmao-Al-Bayan
  • Interpretation
  • difference
  1. -قرآن کریم

    1. آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن؛ الذریعة الی تصانیف الشیعة؛ چ3، بیروت: دارالاضواء، 1403ق.
    2. ابن اثیر جزری، ابوالحسن علی بن ابی الکرم؛ الکامل فی التاریخ؛ بیروت: دار الکتب العربی، بی­تا.
    3. ابن جوزی، ابو الفرج عبدالرحمن بن علی؛ المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1412ق.
    4. ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد؛ تاریخ ابن خلدون؛ بیروت: دار المعرفة، 1408ق.
    5. ابن شهرآشوب، محمد بن علی؛ معالم العلماء؛ تصحیح: عباس اقبال، تهران: چاپخانه فردین، 1353ق.
    6. افندی، میرزا عبدالله؛ ریاض العلماء؛ ترجمه: محمد باقر ساعدی، مشهد: نشر پژوهشگاه اسلامی، 1389ش.
    7. اکبرآبادی، سعید؛ ‌الشیخ الطوسی و منهجه فی تفسیر القرآن؛ مشهد: ‌دانشگاه مشهد، 1351ش.
    8. امین، سیدمحسن؛ اعیان الشیعة؛ بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1418ق.
    9. ایازی، محمدعلی؛ المفسرون حیاتهم و منهجهم؛ تهران: وزارت ارشاد، ۱۴۱۴ق‌.
    10. بحر العلوم، سید محمد مهدی ، الفوائد الرجالیه؛ تهران: مکتبة الصادق(ع)، 1363ش.
    11. بروجردی، علی اصغر بن علاء؛ طرائق المقال فی معرفة طبقات الرجال؛ قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1363ش.
    12. حلمی، احمد کمال الدین؛ دولت سلجوقیان؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1383ش.
    13. ذهبی، محمد حسین؛ التفسیر والمفسرون؛ ق‍اه‍ره: دار ال‍ک‍ت‍ب‌ ال‍ح‍دی‍ثة، ۱۹۶۱م‌.
    14. زرکشی، بدرالدین محمد بن عبدالله؛ البرهان فی علوم القرآن؛ بیروت: دار المعرفة، 1410ق.
    15. سبحانی، جعفر؛ منهاج التفسیریة فی علوم القرآن؛ قم: مؤسسة امام صادق(ع)، 1422ق.
    16. سراجی، ناصر کاظم؛ الطبرسی و منهجه فی التفسیر اللغوی؛، بیروت: دار المرتضی، 1420ق.
    17. سمرقندی، نصر بن محمد؛ بحر العلوم؛ به کوشش: محمود مطرجی، بیروت: دار الفکر، بی­تا.
    18. سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن؛ الاتقان فی علوم القرآن؛ قم: منشورات شریف رضی، بی­تا.
    19. حرّ عاملی، محمد بن حسن؛ أمل الامل، قم: چاپ احمد حسینی، ۱۳۶۲ش.
    20. صدر، سید حسن؛ تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام؛ بی­جا: مؤسسه کتاب‌سرای‌ اع‍ل‍م‍ی‌، ۱۳۸۳ش.
    21. طباطبایی، سید محمدحسین؛ قرآن در اسلام؛ تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1394ش.
    22. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان لعلوم القران؛ بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1415ق.
    23. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القران؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
    24. عقیقی بخشایشی، ع‍ب‍دال‍رح‍ی‍م‌؛ طبقات مفسران شیعه؛ ق‍م: دف‍ت‍ر ن‍ش‍ر ن‍وی‍د اس‍لام‌، ۱۳۷۶ش.
    25. کریمی‌نیا، مرتضی، «شیخ طوسی و منابع تفسیری وی در التبیان»، مجله مطالعات اسلامی، شماره 74، 1385ش.
    26. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
    27. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی؛ بحار الانوار؛ بیروت: دار الاحیاء التراث العربی، 1403ق.
    28. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ دیدار با ابرار؛ تهران: انتشارات بین الملل، 1392ش.
    29. مستوفی قزوینی، حمدالله؛ تاریخ گزیده؛ تهران: امیرکبیر، 1364 ش.
    30. معرفت، محمدهادی؛ التفسیر و المفسّرون؛ ‌مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الاسلامیة، 1377ش.‌
    31. Fudge, Bruce, Qurʾānic hermeneutics, al-Tabrisi and the craft of commentary, First published by Routledge, London,