جایگاه و گستره عملکرد تبادر در تفسیر واژگان قرآنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان

چکیده

فهم ظهور آیات الهی، منوط به درک صحیح و کامل معنای مفردات آن است. مفسران برای رسیدن به معنای صحیح مفردات قرآنی از قواعد و اصول متعددی بهره گرفته‌اند. «تبادر» یکی از این اصول پرکاربرد و مهم  است که در مباحث الفاظ علم اصول فقه به تبیین آن پرداخته شده، اما جایگاه آن در مباحث علوم قرآنی به‌ خوبی تبیین نشده است. تبادر، ابزاری برای شناخت و تمییز معنای حقیقی از مجازی است. اهمیت تبادر و کثرت کاربرد آن در منابع تفسیری، ایجاب می‌کند تا تحقیقی برای تبیین جایگاه و شرایط کاربست آن در تحلیل و فهم معنای واژگان قرآن انجام گیرد. نوشتار حاضر که به روش توصیفی ـ تحلیلی سامان یافته، در پی پاسخ به این پرسش است که گستره تبادر در فهم و تفسیر واژگان قرآنی تا چه اندازه است و در چه شرایطی می‌‌توان در تفسیر واژگان قرآنی از این اصل بهره گرفت؟ در نهایت، با بهره‌‌گیری از دیدگاه‌ صاحب‌نظران اصولی به دست آمد، چنانچه تبادر یا همان سبقت معنا به ذهن، بر فهم عرف و ارتکاز ذهنی مردمان همان عصر تکیه داشته باشد، مشروط بر اینکه دلالت لفظ بر معنا مستند به خود لفظ باشد، نه بر قرائن و بافت، می‌توان گستره عملکرد آن را فراتر از فهم معنای حقیقی دانست و از آن در تشخیص حدود دقیق و لوازم معنا و حتی تشخیص معنای مجازی الفاظ بهره گرفت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The position and scope of Tabadar's performance in the interpretation of Quranic words

نویسنده [English]

  • abazar kafimosavi
Assistnt Professor, Islamic Studies, Farhangian University, Iran.
چکیده [English]

Understanding the emergence of divine verses depends on the correct and complete understanding of the meaning of its words. Commentators have used many rules and principles to find the correct meaning of Quranic terms. One of these widely used and important principles is (Tabadr), which is explained in the discussions of the vocabulary of the principles of jurisprudence; But its position in the Quranic sciences has not been well explained. Tabadar is a tool for recognizing and distinguishing the real meaning from the virtual. The importance of tabadur and the multitude of its use in interpretive sources require that a research be done to explain the place and conditions of its use in analyzing and understanding the meaning of the words of the Qur'an; For this purpose, in the present article, we are looking for the answer to this question by descriptive-analytical method, what is the scope and conditions of Tabadur's performance? In order to find an answer to this question, we used the opinions of fundamental experts and came to the conclusion that Tabadur or meaning precedes the mind, At the same time, it is possible to know the extent of the function of tabadur beyond the understanding of the real meaning, and it can be used to recognize the exact limits and accessories of the meaning and even to recognize the figurative meaning of a word. Based on this, it is possible to reach the true and original meaning of words such as hejr, abkar and usher.

کلیدواژه‌ها [English]

  • mental process
  • Linguistic sham
  • Word research
  • true meaning
  1. قرآن کریم.

    1. آخوند خراسانی، محمدکاظم؛ کفایة الأصول؛ تحقیق: مجتبی محمودی، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1431ق.
    2. آلوسى، سید محمود؛ روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415ق.
    3. آمدی، علی بن محمد؛ الاحکام فی اصول الاحکام؛ بیروت: جمیلی، 1404ق.
    4. ابن فارس رازی، احمد؛ معجم مقاییس اللغة؛ به کوشش عبدالسلام محمد، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1404ق.
    5. ابن‌عاشور، محمد ‌‌بن ‌‌طاهر؛ التحریر و التنویر؛ بیروت: مؤسسة التاریخ‏، 1420ق.
    6. ابن‌عربى، محمد بن على؛ ‏تفسیر ابن‌عربى؛‏ بیروت:‏ دار احیاء التراث العربی، 1422ق.
    7. ابن‌عطیه اندلسى، عبد الحق بن غالب؛ المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1422ق.
    8. ابن‌منظور، محمد‌‌ بن ‌‌مکرم؛ لسان العرب؛ قم: نشر ادب حوزه، 1405ق.
    9. افخمی، علی؛ نودهی، غلامحسین؛ «نظریه معنایی "اصالت ظهور" در اصول فقه شیعه»؛ نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 588، 1381ش، صص341- 362.
    10. بروجردی، محمدتقی؛ نهایة الافکار؛ تقریرات درس آقاضیاءالدین عراقی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1364ش.
    11. بیضاوى، عبدالله بن عمر؛ أنوار التنزیل و أسرار التأویل‏؛ بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1418ق.
    12. جلالی مازندرانی، محمود؛ المحصول فی علم الاصول؛ تقریرات درس جعفر سبحانی، قم: مؤسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق (ع)، 1377ش.
    13. ابن‌هشام، ابومحمد جمال‌الدین، مغنی الادیب؛ تصحیح: جمعی از اساتید مدارس حوزه علمیة قم؛ قم: نهضت، 1385ش.
    14. رازى، فخرالدین ابوعبدالله محمد ‌‌بن ‌‌عمر؛ مفاتیح الغیب؛ بیروت: دار الاحیاء التراث العربى، 1420ق.
    15. راغب اصفهانی، حسین‌ بن ‌محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ بیروت: دار العلم؛ 1412ق.
    16. روزدری، علی؛ تقریرات آیة اللّه المجدّد الشیرازی؛ قم: مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث، 1409ق.
    17. زحیلى، وهبة بن مصطفى؛ التفسیر المنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج؛ بیروت: دار الفکر المعاصر، 1418ق.
    18. صدر، سید محمدباقر؛ بحوث فی علم الاصول؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1418ق.
    19. صیادی‌نژاد، روح‌الله؛ باغ‌چائی، طیبه؛ «سیبویه و شم زبان عربی»؛ همایش جایگاه فارس در عرصه زبان و ادبیات عربی، شیراز، 2015م.
    20. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
    21. طنطاوی، سید محمد؛ التفسیر الوسیط للقرآن الکریم؛ قاهره: دار نهضة مصر للطباعة و النشر، بی‌‌تا.
    22. طوسى، محمد ‌‌بن ‌‌حسن؛ التبیان فى تفسیر القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث العربى، بی‌‌تا.
    23. عابدی فیروزجایی، حمید؛ «از قاعده و استثناء در نحو تجویزی تا سلیقه و معنی در نظم قرآنی»؛ صحیفه مبین، دوره 18،شماره 51، 1391ش، صص126-154.
    24. فاضل‌لنکرانی، محمد؛ سیری کامل در اصول فقه؛ قم: فیضیه، 1377ش.
    25. فیّاض، محمد اسحاق؛ محاضرات فی اصول الفقه، تقریرات درس آیة اللّه خوئی؛ قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، 1422ق.
    26. کافی‌موسوی، اباذر؛ «اهمیت ترجمه صحیح واژگان در یافتن مرجع ضمیر (با محوریت آیه 35 سوره واقعه)»، ادب عربی، شماره 1، 1400ش، صص193- 177.
    27. مشکینی، علی؛ اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها؛ قم: نشر الهادی، 1371ش.
    28. مصطفوى، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1368ش.
    29. مظفر، محمدرضا؛ اصول الفقه؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1423ق.
    30. نائینی، محمدحسین؛ فوائد الأصول؛ تقریر: محمدعلی کاظمی‌‌خراسانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1412ق.