تحلیل تحول آراء مفسران در مفهوم «ثبات زمین به واسطه کوه‌ها»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه شیراز

چکیده

یکی از قوانین مطرح شده در قرآن کریم که در بسیاری از آیات اعم از آیات اخلاقی، حقوقی، اجتماعی، طبیعی و ... به صورت مستقیم و غیرمستقیم بدان اشاره شده، قانون علیت است. اقسام مختلف این قانون چون علت فاعلی و غایی، مادی و صوری و ... در آیات قرآن قابل بررسی و شناسایی است. از جمله‌ی این آیات در حوزه‌ی طبیعت که در مقام بیان قانون علیت می باشد و در آن صراحتاً به علت غایی اشاره شده، آیات دلالت کننده بر ثبوت زمین به واسطه‌ی کوه‌ها می‌باشد که مکررا در سوره‌های نحل، انبیاء و لقمان مطرح شده‌اند. سیری در تفاسیر قرآن، پیرامون آیات مذکور حاکی از آنست که درک مفسران عصرهای مختلف، بویژه مفسران پیشین نسبت به این دسته از آیات با درک مفسران اخیر متفاوت است. دانشمندان علوم قرآنی در مقام بیان علت این اختلافات تفسیری، عوامل گوناگونی را مطرح نموده اند؛ اما در میان این عوامل، به گفتمان ها که به صورت ناخودآگاه بر فهم مفسر از آیات قرآن اثر می گذارند، کم تر توجه شده است. در مقاله‌ی حاضر تلاش برآنست سیر تحول آراء مفسران در مفهوم «ثبات زمین به واسطه‌ی کوه‌ها» با تأکید بر نقش گفتمان‌ها در این تحولات بررسی گردد. نتایج حاکی از آنست که شکل گیری چهار گفتمان اخباریگری، اجتهادی، تأویل‌گرایی، علم‌گرایی و گفتمان زبانی در طول تاریخ موجب تحول در فهم و تفاسیر مفسران ذیل آیات مورد بحث گردیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of the evolution of commentators' opinions in explaining the verses confirming the system of causality based on the concept of discourse Case Study: The Concept of Earth Stability by Mountains

نویسندگان [English]

  • Zahra Ghasemnejad 1
  • seyede hanieh momen 2
1 Associate Professor of Shiraz University
2 PhD student of Quran and Hadith Sciences, Shiraz University
چکیده [English]

One of the laws mentioned in the Holy Quran, which is mentioned in many verses of the Quran, is the law of causality. Among these verses in the field of nature are the verses that indicate the stabilization of the earth by means of mountains, which have been repeatedly mentioned in the surahs of Nahl, Anbiya and Loghman. A look at the interpretations of the Qur'an regarding the mentioned verses indicates that the understanding of the commentators of different eras, especially the previous commentators, towards this group of verses is different from the understanding of the recent commentators. Quranic scholars have suggested various factors in expressing the cause of these interpretive differences; But among these factors, less attention has been paid to discourses that subconsciously affect the interpreter's understanding of Qur'anic verses. In the present article, an attempt is made to examine the evolution of the views of commentators on the concept of "stability of the earth through the mountains" by emphasizing the role of discourses in these developments. The results indicate that the formation of four discourses of journalism, ijtihad, hermeneutics and scientism throughout history has led to a change in the understanding and interpretations of the commentators of the following verses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Interpretation of the Quran.Causality
  • discourse
  • mountains
  • ravaasi
  • stability of the earth
  1. ـ قرآن کریم.

    1. آلوسى، محمود بن عبدالله؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415ق.
    2. ابن‏عجیبه، احمد بن محمد؛ البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید؛ قاهره: حسن عباس زکی‏، 1419ق.
    3. ابن‏عرفه، محمد بن محمد؛ تفسیر ابن عرفة؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 2008م.
    4. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ ‏‏بیروت: دار صادر، چ3، 1414ق.
    5. ابوالسعود، محمد بن محمد؛ تفسیر ابى‌السعود(ارشاد العقل السلیم الى مزایا القرآن الکریم)؛ بیروت: دار إحیاء ‌التراث ‌العربی، 1983م.
    6. ابوالفتوح رازى، حسین بن على؛ روض‌الجنان و روح‌الجنان ‌فی ‌تفسیر ‌القرآن؛ مشهد: بنیاد پژوهش­هاى اسلامى، 1408ق.
    7. ابوالنیل، محمد عبدالسلام؛ تفسیر الإمام مجاهد بن جبر ؛ مصر: دار الفکر الإسلامی الحدیثة، 1410ق.
    8. اشکورى، محمد بن على؛ تفسیر شریف لاهیجى؛ تهران: دفتر نشر داد، 1373ش.
    9. انصاری شیرازی، یحیی؛ دروس شرح منظومه حکیم متأله حاج ملاهادی سبزواری؛ قم: بوستان کتاب قم، 1387ش.
    10. برنجکار، رضا و سبحانی، محمدتقی؛ معارف و عقاید 3؛ قم: مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، 1397ش.
    11. بصیریان، حمید؛ نگارش پیشرفته، از پاراگراف تا مقاله؛ قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، 1392ش.
    12. بیضاوى، عبدالله بن عمر؛ أنوار التنزیل و أسرار التأویل (تفسیر البیضاوى)؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1418ق.
    13. بغوى، حسین بن مسعود؛ تفسیر البغوى المسمى معالم التنزیل؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1420ق.
    14. پانى‏پتى، ثناء الله؛ التفسیر المظهرى؛ پاکستان: مکتبة رشدیة، 1412ق.
    15. پاینده، حسین؛ «تاریخ به منزله داستان»؛ نامه فرهنگستان، شماره 27، 1384ش، صص143-157.
    16. تیمی، یحیى بن سلام؛ تفسیر یحیى بن سلام؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1425ق.
    17. ثعلبى، احمد بن محمد؛ الکشف و البیان (تفسیر الثعلبی)؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422ق.
    18. جانستون، باربارا؛ تحلیل گفتمان؛ ترجمه: سیدج‍ل‍ی‍ل ش‍اه‍ری ‌‌ل‍ن‍گ‍رودی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگى، 1398ش‏.
    19. حجازى، محمد محمود؛ التفسیر الواضح؛ چ10، بیروت: دار الجیل، 1413ق.
    20. حقى بروسوى، اسماعیل بن مصطفى؛ تفسیر روح البیان؛ بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
    21. حویزى، عبدعلى بن جمعه؛ تفسیر نور الثقلین؛ چ14، قم: اسماعیلیان، 1415ق.
    22. خدایاری، علینقی و پوراکبر، الیاس؛ تاریخ حدیث شیعه در سده‌های هشتم تا یازدهم هجری، قم: دار الحدیث، 1390ش.
    23. زحیلی، وهبة بن مصطفی؛ التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج؛ بیروت­ـ دمشق: دار الفکر المعاصر، 1418ق.
    24. ستوده‌نیا، محمدرضا؛ زهرا، فقیهی؛ «دو نقطه عطف در تحولات روش‌های تفسیری»؛ پژوهش­نامه قرآن، شماره6، 1388ش، صص65-86.
    25. شبر، سید عبدالله؛ الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین؛ کویت: شرکة مکتبة الالفین، 1407ق.
    26. شرتونی، سعید؛ أقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد؛ تهران: دار الأسوة، 1374ش.
    27. شیخ‏زاده، محمد بن مصطفى؛ حاشیة محیى الدین شیخ زاده على تفسیر القاضى البیضاوى؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1419ق.
    28. صنعانى، عبدالرزاق بن همام؛ تفسیر القرآن العزیز المسمّى تفسیر عبدالرزاق؛ بیروت: دار المعرفة، 1411ق.
    29. طبرى، محمد بن جریر؛ جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى)؛ بیروت: دار المعرفة، 1412ق.
    30. طیب، عبدالحسین؛ اطیب البیان فی تفسیر القرآن؛ چ2، تهران: انتشارات اسلام، 1369ش.
    31. عاملى، ابراهیم؛ تفسیر عاملى؛ تهران: کتاب­فروشى صدوق، 1360ش.
    32. فخر رازى، محمد بن عمر؛ التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1420ق.
    33. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ العین؛ قم: مؤسسة دار الهجرة، 1410ق.
    34. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب؛ القاموس المحیط؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
    35. فیض کاشانى، محمد بن شاه­مرتضى؛ تفسیر الصافی؛ چ2، تهران: مکتبة الصدر، 1416ق.
    36. قربانی، رحیم و راعی، مهدی؛ «وامداری غرب به اسلام در علم نجوم»، مجله معرفت، شماره 94، 1384ش.
    37. قطب، سید بن قطب شاذلی؛ فى ظلال القرآن؛ چ35، بیروت: دار الشروق، 1425ق.
    38. قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1368ش.
    39. کاشانى، فتح‏الله بن شکرالله؛ زبدة التفاسیر؛ قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1423ق.
    40. ـــــــــــــــــــــــــــــ؛ منهج الصادقین فی الزام المخالفین؛ چ3، تهران: کتابفروشى محمدحسن علمی، 1336ش.
    41. گرامی، سید محمدهادی؛ «ملاحظاتی درباره گفتمان تفویض در نخستین سده‌های اسلامی»، امامت‌پژوهی، شماره 4، 1390ش.
    42. گنابادی، سلطان محمد بن حیدر؛ بیان السعادة فی مقامات العبادة؛ چ2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1408ق.
    43. ماتریدى، محمد بن محمد؛ تأویلات أهل السنة (تفسیر الماتریدى)؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1426ق.
    44. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقی؛ بحار الأنوار؛ چ2، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق‏.
    45. مدرسى، محمدتقى؛ من هدى القرآن؛ تهران: دار محبی الحسین، 1419ق.
    46. مراغى، احمد مصطفى؛ تفسیر المراغى؛ بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
    47. مسیلینی، سید زهیر؛ آشنایی مقدماتی با فلسفه اسلامی؛ قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، 1394ش.
    48. مصباح یزدی، محمدتقی؛ معارف قرآن؛ قم: مؤسسه در راه حق، 1368ش.
    49. معرفت، محمدهادی؛ علوم قرآنی؛ قم: التمهید، 1381ش.
    50. مقاتل بن سلیمان؛ تفسیر مقاتل بن سلیمان؛ به کوشش احمد فرید، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1424ق.
    51. مکارم شیرازى، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ چ10، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1371ش.
    52. ــــــــــــــــــــــ و جمعی از فضلا؛ پیام قرآن؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1384ش.
    53. نظام الاعرج، حسن بن محمد؛ تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1416ق.
    54. نکونام، جعفر و محمدفام، سجاد؛ «تحلیل تحول آراء تفسیری‌ مفسران براساس مفهوم گفتمان»، پژوهش‌دینی، شماره34، 1396ش.
    55. هاشمی رفسنجانی، اکبر؛ برگزیده فرهنگ قرآن؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1387ش.
    56. همایش ‌بین‌المللی دکترین‌ مهدویت؛ مجموعه آثار ششمین ‌همایش‌ بین ‌المللی ‌دکترین ‌مهدویت؛ قم: پژوهشکده مهدویت، 1389ش.
    57. هوارى، هود بن محکم؛ تفسیر کتاب الله العزیز؛ الجزائر: دار البصائر، 1426ق.
    58. یثربی، یحیی؛ تاریخ تحلیلی انتقادی فلسفه اسلامی؛ قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388ش.