الگوپردازی مرجعیّت‌یافتگی قرآن کریم از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران

3 طلبه سطح چهار حوزه علمیه

چکیده

مرجعیّت قرآن کریم از تعابیر نوظهور حوزه مطالعات تفسیری به شمار می‌آید که ضمنِ وفاق اکثری بر اصل آن، رویکردهای متفاوتی درباره آن وجود دارد.

این پژوهش درصدد است با روش تحلیل محتوای کیفی در استخراج مضامین و مقوله‌ها از بیانات آیت‌الله خامنه‌ای، گرانیگاهِ فکری ایشان در زمینه مرجعیّت قرآن را کشف و ارائه نماید.

یافته‌های تحقیق کاشف از عقیده آیت‌الله خامنه‌ای به «مرجعیّت / امامت قرآن کریم» در فرایندهای حکمرانی، بنیان‌های دانشی و سبک زندگی است. این نظریه که بر مجموعه‌ای از مبانی «قرآن‌شناسی» (بر پایه پدیدارشناختی قرآن)، «انسان‌شناسی» و «دین‌شناسی» استوار است، در سه مقوله کلان و سیزده مؤلفه خُرد سامان یافته است؛ «تدبّر» دال مرکزیِ مقوله «الزامات مرجعیّت قرآن» است که به موجب آن نظریه مرجعیّت متّکی به یک هویّت واحد و جمعیِ شکل‌گرفته از آگاهی‌های انسجام‌یافته‌ای است که محصول مجموع‌نگری به قرآن است. تحلیل‌های کمّی حاکی از این است که مایز اصلیِ نظریه آیت‌الله خامنه‌ای با دیگر نظریّات مشابه در مقوله «چرایی مرجعیّت قرآن»، یک «مایز روشی» است. «ظهورِ عملِ دینی» در قواره اجتماع (کارایی / امتداد اجتماعیِ معرفت)، دال مرکزیِ این مقوله است که دیگر دال‌های شناور، حول آن مفصل‌بندی شده‌اند. این دال مرکزی، ره‌آورد «داناییِ توأم با عاطفه» (توأمانی عقل و دل) است و قرآن کریم تنها منبع معرفتی است که در روشِ تعلیمیِ خود، دانایی را توأم با جهات عاطفیِ انسان به قصد تحقق کارایی می‌آمیزد. نقشِ راهبردیِ سه‌گانه «تلاوت، استماع، تدبّر» در ساختارِ معرفتِ قرآنی و تعلیماتِ دینی، از این رهگذر بازیابی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Central Evidence of Ayatollah Khamenei's Theory in the Authority of the Holy Quran An attempt to model the authority of the Qur'an

نویسندگان [English]

  • Abolfazl Khosh manesh 1
  • Ramin Tayyarinejhad 2
  • Mahmood ghasemi ghalehbahman 3
1 Associate Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Faculty of Theology, University of Tehran
2 Doctoral student of Quran and Hadith Sciences, Faculty of Theology, University of Tehran
3 Fourth level student of seminary
چکیده [English]

The authority of the Holy Quran is one of the emerging interpretations in the field of interpretive studies, which, while most agree on its principle, there are different approaches to it.

This research seeks to discover and present the intellectual base of Ayatollah Khamenei in the field of Quranic authority by using the method of qualitative content analysis in extracting themes and categories.

Kashif's research findings are based on Ayatollah Khamenei's belief in the "authority / Imamate of the Holy Quran" in governance processes, the foundations of knowledge and lifestyle. This theory, which is based on a set of principles of "Quranology" (based on the phenomenology of the Quran), "anthropology" and "theology", is organized into three major categories and thirteen micro components; "Meditation" is the central signifier of the category of "requirements for the authority of the Qur'an", according to which the theory of authority relies on a single and collective identity formed from the cohesive consciousness that is the product of a collection of the Qur'an. Quantitative analysis indicates that the main difference between Ayatollah Khamenei's theory and other similar theories in the category of "why the Qur'an is referenced" is a "methodological difference". The "emergence of religious practice" in the context of society (efficiency / social extension of knowledge) is the central signifier around which other floating signs are articulated.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quranic authority
  • Ayatollah Khamenei
  • contemplation
  • recitation
  • religious practice
  • intellect
  • emotion
  1. ـ قرآن کریم؛

    1. ابن کثیر، اسماعیل بن عمرو؛ تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1419ق.
    2. باردن، لورنس؛ تحلیل محتوا؛ ترجمه: ملیحه آشتیانی و محمد یمنی دوزی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، 1375ش.
    3. بلخی، مقاتل بن سلیمان؛ تفسیر مقاتل بن سلیمان؛ بیروت: دار إحیاء التراث، 1423ق.
    4. بهشتی، سیدمحمد حسینی؛ شناخت از دیدگاه قرآن؛ تهران: بقعه، 1378ش.
    5. بیور، مارک؛ حکمرانی؛ درآمدی بسیار کوتاه؛ ترجمه: غلامرضا سلیمی و داود کریمی، تهران: دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملّی و تحقیقات راهبردی، 1398ش.
    6. پاکتچی، احمد؛ جریان‌های فهم قرآن کریم در ایران معاصر؛ تهران: فلاح، 1395ش.
    7. جوادی آملی، عبدالله؛ نسیم اندیشه دفتر اول؛ تحقیق: سیدمحمود صادقی، چ3، قم: اسراء، 1388ش.
    8. خامنه‌ای، سید علی؛ طرح کلّی اندیشه اسلامی در قرآن؛ چ4، قم: صهبا، 1393ش.
    9. ــــــــــــــــــــ؛ درس‌های پیامبر اعظم(ص)؛ چ4، تهران: انقلاب اسلامی، 1394ش.
    10. ـــــــــــــــــــــ؛ قرآن؛ کتاب زندگی؛ چ2، تهران: مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، 1383ش.
    11. ــــــــــــــــــــ؛ تفسیر سوره برائت؛ تهران: انقلاب اسلامی، 1396ش.
    12. خسروپناه، عبدالحسین؛ منظومه فکری آیت ‌الله العظمی خامنه‌ای؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1396ش.
    13. ـــــــــــــــــــــــــ؛ «حکمرانی اسلامی؛ در انتظار دولت اسلامی»؛ پاسدار اسلام، شماره 469 و 470، 1400ش، صص 26 تا 29.
    14. خوش‌منش، ابوالفضل؛ «قرآن کریم؛ بیداری و بین‌الملل اسلامی در عصر اخیر»؛ بیّنات، شماره 57، 1387ش، صص 97 تا 125.
    15. ـــــــــــــــــــــــــ؛ «تدبّر در قرآن؛ اصلی بنیادین در تعامل با کلام‌ الله مجید»؛ پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم، شماره 1، 1387ش، صص 145 تا 186.
    16. ـــــــــــــــــــــــــ؛ زبان قرآن؛ چ2، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1399ش.
    17. ـــــــــــــــــــــــــ؛ حمل قرآن؛ چ4، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1397ش.
    18. زمخشری، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ چ3، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق.
    19. سید قطب، سید بن قطب بن ابراهیم شاذلی‏؛ فی ظلال القرآن؛ چ17، بیروت: دارالشروق، 1412ق.
    20. سیوطی، جلال الدین؛ الدرّ المنثور فی تفسیر المأثور؛ قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى، 1404ق.
    21. طباطبایی، محمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
    22. طبرسی، فضل بن حسن؛ جوامع الجامع؛ تهران: دانشگاه تهران، 1377ش.
    23. ــــــــــــــــــــــ ــــ؛ مجمع البیان فى تفسیر القرآن؛ چ3، تهران: ناصر خسرو، 1372ش.
    24. طبری، محمد بن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار المعرفة، 1412ق.
    25. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: داراحیاء التراث العربى، بی‌تا.
    26. عترت‌دوست، محمد؛ «تحلیل محتوای کیفی شبکه معنایی قدرت؛ تلاشی برای فهم الگوی قدرت نرم در قرآن کریم»؛ مطالعات قرآن و حدیث، شماره 1، 1397ش، صص 79 تا 110.
    27. فخر رازی، محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1420ق.
    28. فرات‌کوفی، ابوالقاسم فرات بن ابراهیم؛ تفسیر فرات الکوفی؛ تهران: وزارت ارشاد اسلامى، 1410ق.
    29. فضل‌الله، سیدمحمد حسین؛ من وحی القرآن؛ چ2، بیروت: دار الملاک، 1419ق.
    30. فیض کاشانی، ملا محسن؛ الصافی، چ2، تهران: انتشارات صدر، 1415ق.
    31. قائمی‌نیا، علیرضا؛ خلجی، سمیه و شیرافکن، محمدحسین؛ «تحلیل میدان معنایی همنشینی تقوا و ایمان در ساختار معنایی قرآن با تأکید بر روش ایزوتسو»، ذهن، شماره 86، 1400ش، صص 35 تا 62.
    32. قطب‌الدین راوندی، سعید بن هبة الله؛ الدعوات؛ قم: مدرسه امام مهدى(عج)، 1407ق.
    33. کاشانی، ملا فتح الله؛ منهج الصادقین فى الزام المخالفین؛ تهران: کتابفروشى محمد حسن علمى، 1336ش.
    34. کریپندورف، کلاوس؛ «تجزیه و تحلیل محتوا»؛ رسانه، شماره 1، 1373ش، صص 46 تا 50.
    35. مازندرانی، محمد صالح؛ شرح الکافی؛ تهران: المکتبة الإسلامیة، 1382ش.
    36. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الأنوار؛ چ2، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
    37. مختارپور قهرودی، علیرضا؛ هفتاد و دو سخنِ عاشورایی (از بیانات حضرت‌آیت‌الله العظمی‌سیدعلی‌خامنه‌ای)؛ چ7، تهران: انقلاب اسلامی، 1394ش.
    38. مدرسی، سید محمد تقی؛ من هدی القرآن؛ تهران: دار محبى الحسین (ع)، 1419ق.
    39. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1374ش.
    40. ملاصدرا، محمد بن ابراهیم؛ شرح اصول الکافی؛ تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1383ش.
    41. موثقی، سید احمد؛ استراتژی وحدت در اندیشه سیاسی اسلام؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1375ش.
    42. نئوندورف، کیمبرلی ای؛ راهنمای تحلیل محتوا؛ ترجمه: حامد بخشی و وجیهه جلائیان‌بخشنده، مشهد: جهاد دانشگاهی، 1395ش.