روش اِبْن‌مَغازِلی در گزارش فضائل اهل بیت(ع) در کتاب المناقب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه قرآن و حدیث دانشگاه شاهد

2 دانشیار دانشگاه شاهد

چکیده

از ابتدای قرن دوم تا فرجام قرن پنجم هجری، بیش از 250 کتاب یا رساله درباره فضائل اهل بیت(ع) نگاشته شد. یکی از مهم‌ترین آثار تألیف یافته در این حوزه المناقب اِبْن‌مَغازِلی(483هـ) است. ابوالحسن علی بن محمّد جُلّابی مشهور به ابن‌مغازلی از عالمان شهر واسط در قرن پنجم هجری به شمار می‌رود. المناقب اِبْن‌مَغازِلی مجموعه حدیثی نسبتاً جامع در زمینۀ روایات مناقب و فضائل اهل بیت(ع) به حساب آورد. نظر به اهمیت این کتاب، پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی در صدد پاسخ به این سؤال است که روش اِبْن‌مَغازِلی در گزارش فضائل اهل بیت(ع) در کتاب المناقب چگونه است؟ پس از بررسی اسناد و محتوای 479 روایت (در قالب 251 باب) یافته‌های این پژوهش حکایت از آن داشت که روش ابن‌مغازلی در گزارش اسناد از سه ویژگی مهم برخوردار بود: ذکر مُسند سلسله روایات کتاب، ذکر طُرُق متعدد روایات و انعکاس برخی حقایق تاریخ حدیثی در اَسناد. در قسمت محتوایی، ابن‌مغازلی در بخشی از کتاب، به صورت عام ـ بدون ذکر نام اهل بیت(ع) ـ مناقب ایشان را گزارش کرده است؛ بخشی دیگر ـ که بیشتر حجم کتاب را به خود اختصاص داده ـ به بیان مناقب و فضائل امام علی(ع) اختصاص دارد. فضائل حضرت زهرا(س) و حسنَیْن(ع) نیز به صورت مختصرتر مورد توجه قرار گرفته و از سایر اهل بیت(ع)، تنها در چند روایت، به بیان فضائل امام سجاد(ع)، امام صادق(ع) و حضرت مهدی(ع) پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Ibn-e Maghazeli’s method of reporting the Ahl al-Beyt’s virtues in the book Al-Managheb

نویسندگان [English]

  • hasan asgharpoor 1
  • Rasool Mohammad jafari 2
1 Assistant professor, Shahed University
2 Associate professor, Shahed University
چکیده [English]

In the period from the early 2nd century to the late 5th century AH, more than 250 books and dissertations were written of the virtues of Ahl al-Beyt (pbut). A distinguished work in this case is the book Al-Managheb by Ibn-e Maghazeli (?-483 AH). Abulhassan Ali Ibn-e Mohammad Jollabi, aka Ibn-e Maghazeli, was a scholar in the city of Waset in the 5th century AH. His book Al-Managheb is a rather comprehensive collection of hadiths on the virtues of Ahl al-Beyt. Considering the importance of this book, it was examined in the present study through a descriptive-analytical method. After the evaluation of the references and 479 hadith under 251 titles, Ibn-e Maghazeli’s method of referencing was found to have three features including a) citing the historical series of references for each hadith, b) mentioning the different textual contents of the hadiths, and c) showing some historical facts reflected in the references. In part of the book, the virtues of Ahl al-Beyt are generally mentioned without their names. Another part, which makes up the major space of the book, is dedicated to the virtues of Imam Ali (pbuh). Fatemeh (pbuh) and Imam Hossein are described too but with fewer details. Of the rest of Ahl al-Beyt, Imam Sajjad, Imam Sadeqh and Imam Mahdi have been referred to with just a few hadiths.      

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ahl al-Beyt’s virtues
  • Al-Managheb
  • Ibn-e Maghazeli
  • Methodology
  1. - قرآن کریم.

    - نهج البلاغه؛ تدوین: سیّد رضی، ابوالحسن محمّد بن حسین، به سید علی‌نقی فیض الإسلام‏، قم‏: هجرت، 1414 ق.

    1. آزادی، علیرضا؛ زمانی، محمّدحسن؛ «تحلیل روش و آسیب­های مناقب­نگاری علمای شافعی درباره امیرالمؤمنین(ع)»؛ حدیث و اندیشه، شماره 19، صص 5ـ29، 1394 ش.
    2. ابن‌اثیر جزری، عزالدین علی بن محمّد؛ اللباب فی تهذیب الأنساب؛ به کوشش: إحسان عباس، بیروت: دار صادر، 1414 ق.
    3. ابن‌بطریق حلی، یحیی بن الحسن؛ خصائص الوحی المبین؛ به کوشش: مالک محمودی، قم: دارالقرآن، 1417 ق.
    4. ــــــــــــــ؛ عمدة عیون صحاح الأخبار فی مناقب إمام الأبرار؛ قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1407 ق.
    5. ابن‌جبر، زین‌الدین علی بن یوسف؛ نهج الإیمان؛ به کوشش: احمد حسینی، مشهد: مجتمع امام هادی (ع)، 1418 ق.
    6. ابن شهرآشوب، محمّد بن علی السروی؛ مناقب آل أبی طالب؛ به کوشش: گروهی از محققان، نجف: المکتبة الحیدریة، 1376 ق.
    7. ابن‌صلاح بحرانی، مفلح بن حسین بن راشد؛ إلزام النواصب بإمامة علی بن أبی طالب علیه السلام؛ به کوشش: عبدالرضا نجفی، قم: مولود کعبه، 1420 ق.
    8. ابن‌طاووس، جمال‌الدین احمد بن موسی؛ بناء المقالة الفاطمیة فی نقض الرسالة العثمانیة؛ به کوشش: سید علی عدنانی، قم: مؤسسة آل البیت (ع)، 1411 ق.
    9. ابن‌قتیبه دینوری، عبداللّه بن مسلم؛ المعارف؛ به کوشش: ثروت عکاشة، قاهره: دار المعارف، بی‌تا.
    10. _____________________؛ عیون الأخبار؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1424 ق.
    11. ابن‌مغازلی، ابوالحسن علی بن محمّد؛ مناقب أهل البیت؛ به کوشش: محمّدکاظم محمودی، تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیة، 1427 ق.
    12. _______________________؛ مناقبُ علیّ بن أبی طالب(ع)؛ قم: سبط النبی، 1387 ش.
    13. ابن­نُقْطه، محمّد بن عبدالغنی بغدادی؛ تکملة الإکمال؛ به کوشش: عبدالقیوم عبد ربّ النبی و محمّد صالح عبدالعزیز مراد، مکه: جامعة أمّ القری، 1408 ق.
    14. ابن‌یونس عاملی، ابومحمّد علی بن یونس؛ الصراط المستقیم إلى مستحقّی التقدیم؛ به کوشش: محمّدباقر بهبودی، تهران: المکتبة المرتضویة، 1384 ق.
    15. اربلی، علی بن ابی‌الفتح؛ کشف الغمّة فی معرفة الأئمّة؛ بیروت: دار الأضواء، 1405 ق.
    16. اصغرپور، حسن؛ پژوهشی در جایگاه و سیر مناقب‌نگاری اهل بیت(ع) (از آغاز تا پایان قرن پنجم)؛ تهران: تربیت مدرس، 1386 ش، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد.
    17. امینی، عبدالحسین؛ الغدیر فی الکتاب والسنة والأدب؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1397 ق.
    18. بحرانی، سیدهاشم؛ حلیة الأبرار؛ به کوشش: غلام‌رضا مولانا بروجردی، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1411 ق.
    19. ­­­­____________؛ مدینة المعاجز؛ به کوشش: عزت‌اللّه مولایی همدانی، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413 ق.
    20. بهرامی، اعظم و نعیم آبادی، حسین؛ «مناقب نگاری‌های اهل سنت درباره اهل بیت (ع) مطالعه موردی دُرر السّمط فی خبر السِّبط»؛ سیره­پژوهی اهل بیت(ع)، شماره 10، صص 41ـ51، 1399ش.
    21. ثعلبی، احمد بن محمّد بن ابراهیم؛ الکشف و البیان عن تفسیر القرآن؛ به کوشش: ابو ‌محمّد بن عاشور، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422 ق.
    22. جصّاص، احمد بن علی؛ أحکام القرآن؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415 ق.
    23. حافظیان بابلی، ابوالفضل؛ «مناقب امیر المؤمنین علیه السلام»؛ کتاب ماه دین، شماره 45ـ46، صص 28ـ33، 1380 ش.
    24. حاکم نیشابوری، محمّد بن عبداللّه؛ المستدرک علی الصحیحَین؛ به کوشش: یوسف عبد الرحمن المرعشلی، بیروت: دار المعرفة، بی‌تا.
    25. ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­______________________؛ معرفة علوم الحدیث؛ به کوشش لجنة إحیاء التراث العربی فی دار الآفاق الجدیدة، بیروت: دار الآفاق الحدیث، 1400 ق.
    26. حسینی، زینب السادات؛ «روش شناسی کتاب مناقب آل آبی طالب و آسیب­شناسی آن در نقل از منابع اهل سنت»؛ حدیث و اندیشه، صص 5ـ22، 1395 ش.
    27. حسینی استرآبادی، شرف‌الدین علی؛ تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة؛ به کوشش: مدرسة الإمام المهدی (عج)، قم: مدرسة الإمام المهدی (عج)، 1407 ق.
    28. (علامه) حلّی، حسن بن یوسف؛ کشف الیقین فی فضائل أمیر المؤمنین (ع)؛ به کوشش: حسین درگاهی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1411 ق.
    29. ____________________؛ منهاج الکرامة فی معرفة الإمامة؛ به کوشش: عبدالرحیم مبارک، قم: الهادی، 1379 ش.
    30. ____________________؛ نهج الحق و کشف الصدق؛ به کوشش: عین‌اللّه حسنی أرموی، قم: دار الهجرة، 1414 ق.
    31. حموی، ابوعبداللّه یاقوت بن عبداللّه؛ معجم الأدباء؛ بیروت: دارالفکر، 1400 ق.
    32. ______________________؛ معجم البلدان؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1399 ق.
    33. حمیری، ابوالعباس عبداللّه بن جعفر؛ قرب الإسناد؛ به کوشش: مؤسسة آل البیت(ع)، قم: مؤسسة آل البیت(ع)، 1413 ق.
    34. ذهبی، شمس‌الدین محمّد بن احمد؛ المشتبه فی أسماء الرجال؛ لایدن: بریل، 1893 م.
    35. ______________________؛ تاریخ الإسلام؛ به کوشش: عمر عبدالسلام تدمرى، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407 ق.
    36. ______________________؛ سیر أعلام النبلاء؛ به کوشش: شعیب الأرنؤوط، محمّد نعیم العرقسوسی، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1413 ق.
    37. سمعانی، ابوالمظفّر منصور بن محمّد؛ تفسیر السمعانی؛ به کوشش: یاسر بن إبراهیم و غنیم بن عباس بن غنیم، ریاض: دار الوطن، 1418 ق.
    38. سمعانی، عبدالکریم بن محمّد؛ الأنساب؛ به کوشش: عبداللّه عمر البارودی، بیروت: دار الجنان، 1408 ق.
    39. سید بن‌طاووس، علی بن موسی؛ اقبال الأعمال؛ به کوشش: جواد قیومی، قم: مکتب الإعلام الإسلامی، 1414 ق.
    40. _____________________؛ سعد السّعود للنّفوس؛ به کوشش: مرکز الأبحاث والدراسات الإسلامیة، قم: بوستان کتاب، 1422 ق.
    41. _____________________؛ الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف؛ قم: خیام، 1399 ق.
    42. شوشتری، نوراللّه؛ إحقاق الحق؛ بی‌جا، بی‌تا.
    43. ________؛ الصوارم المهرقة؛ به کوشش: جلال‌الدین محدث ارموی، تهران: نهضت، 1367 ش.
    44. صفدی، صلاح‌الدین خلیل بن ایبک؛ الوافی بالوفیات؛ به کوشش: أحمد الأرناؤوط و ترکی مصطفى، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1420 ق.
    45. طباطبایی، سیّد عبدالعزیز؛ أهل البیت فی المکتبة العربیة؛ قم: مؤسسة آل البیت، 1417 ق.
    46. طباطبایی، محمّدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1383ش.
    47. طبرانی، سلیمان بن أحمد؛ المعجم الأوسط؛ به کوشش: طارق بن عوض اللّه بن محمّد و عبد المحسن بن إبراهیم الحسینی، بی جا: دارالحرمَین، 1415 ق.
    48. _________________؛ المعجم الصغیر؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 2019 م.
    49. ________________؛ المعجم الکبیر؛ به کوشش: حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1406 ق.
    50. عاملی، حسین بن عبدالصمد؛ وصول الأخیار إلى أصول الأخبار؛ به کوشش: عبداللطیف کوهکمری، قم: مجمع الذخائر الاسلامیة، 1401 ق.
    51. عیاشی، محمّد بن مسعود؛ تفسیر العیاشی؛ به کوشش: هاشم رسولی محلاتی، تهران: المکتبة العلمیة الإسلامیة، 1380 ق.
    52. فخر رازی، فخر الدین محمّد بن عُمر؛ مفاتیح الغیب؛ بیروت: دار إحیاء التراث، 1420 ق.
    53. قمّی، ابوالفضل شاذان بن جبرئیل؛ الفضائل؛ نجف: الحیدریة، 1381 ق.
    54. قندوزی، سلیمان بن ابراهیم؛ ینابیع المودّة لذوی القربی؛ تحقیق: سیدعلی جمال اشرف حسینی، تهران: دار الأسوة، 1416 ق.
    55. کلینی، محمّد بن یعقوب؛ الکافی؛ تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1363 ش.
    56. مازندرانی، مولی محمّدصالح؛ شرح أصول الکافی؛ به کوشش: علی عاشور، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1421 ق.
    57. مجلسی، محمّدباقر؛ بحار الأنوار؛ بیروت: مؤسسة الوفاء، 1403 ق.
    58. معارف، مجید؛ مباحثی در تاریخ حدیث؛، تهران: نبأ، 1389 ش.
    59. مقریزی، تقی‌الدین احمد بن علی؛ إمتاع الأسماع بما للنبی ص من الأحوال والأموال والحفدة والمتاع؛ به کوشش: محمّد عبدالحمید النمیسی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1420 ق.
    60. واحدی نیشابوری، ابوالحسن علی بن احمد؛ الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز؛ به کوشش: صفوان عدنان داوودی، دمشق: الدار الشامیة و بیروت: دار القلم، 1415 ق.
    61. هندی، میرحامدحسین؛ خلاصة عبقات الأنوار؛ تهران: مؤسسة البعثة، 1405 ق.
    62. همدانی، احمد بن محمّد؛ البلدان؛ به کوشش: یوسف الهادی، بیروت: عالم الکتب، 1416 ق.
    63. یعقوبی، ابن‌واضح احمد بن ابی‌یعقوب؛ تاریخ یعقوبی؛ ترجمه: محمّدابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1347 ش.