رهیافتی بر گونه‌شناسی حدیث؛ مطالعه موردی گزاره حدیث‌انگارانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه اراک

چکیده

اعتبارسنجی حدیث در میان عالمان حدیث از جایگاه مهمی برخوردار است. آنان با کاربست معیارهای نقد سند و متن، می‌کوشند گزاره‌های حدیثی اصیل را از گزاره‌های حدیث­نما تفکیک کنند. به نظر می‌رسد تاکنون توجهی به گونه‌شناسی گزاره‌های حدیث‌نما، جز حدیث جعلی، نشده است. در نتیجه کاربست معیارهای نقد حدیث، نتوانسته برخی گزاره‌های حدیث‌نمای مشابه با گزاره‌های حدیثی اصیل را پالایش کند. گزاره‌های حدیث‌انگارانه یکی از گونه‌های حدیث‌نماست. این نوشتار در صدد بیان مؤلفه‌ها و خاستگاه‌های گزاره‌های حدیث‌انگارانه است. نگارنده با استفاده از روش توصیفی­ ـ تحلیلی به این نتیجه رسید که یکی از گزاره‌های حدیث‌نما، گزاره‌های حدیث‌انگارانه است. از میان عوامل پدیداری این گزاره‌ها، می‌توان به باورهای کلامی، اهمیت موضوع و تطبیق اشتباه اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Approach to the Typology of Hadith:A Case Study of Hadith-Presenting Propositions (Pseudo-Hadith)

نویسنده [English]

  • Ali Hasan Beygi
Faculty of Arak University
چکیده [English]

The validation of hadith has an important place among the scholars of hadith. By using the criteria of critique of documents and texts, they try to distinguish original hadith propositions from hypothetical or pseudo-hadith propositions. It seems that so far no attention has been paid to the typology of the propositions of the hadith, except for the fake hadith. As a result of applying the criteria of hadith criticism, it has not been able to refine some hadith propositions similar to the original hadith propositions.          Hadith-like propositions are one of the types of hadiths.        
This article seeks to express the components and origins of hadith-like propositions.
Using a descriptive-analytical method, the author came to the conclusion that one of the pseudo-hadith ,is the propositions of the hadith. Among the phenomenal factors of these propositions, we can mention the verbal beliefs, the importance of the subject and the wrong adaptation.           

کلیدواژه‌ها [English]

  • pseudo-hadith
  • propositions of the hadith (Hadith-like propositions)
  • Original hadith propositions
  • Verbal beliefs
  1. -قرآن کریم.

    -نهج البلاغة؛ رضی، محمد بن الحسین؛ قم: مؤسسة دار الهجرة، بی‌تا.

    1. ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن محمد؛ شرح نهج البلاغه؛ تهران: جهان، بی‌تا.
    2. ابن‌ اثیر، علی‌بن‌ابی‌الکرام؛اسد الغابه؛ تهران: اسماعیلیان، بی‌تا.
    3. ابن بکار، زبیر بن بکار؛ الاخبار الموفقیات؛ قم: شریف الرضی، 1374.
    4. ابن‌ حبیب بغدادی، محمدبن‌حبیب؛ اسماء المغتالین من الاشراف فی الجاهلیة و الاسلام؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1422 ق.
    5. ابن سعد، محمد؛ الطبقات الکبری؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1410ق.
    6. ابن‌ سعد، محمد؛ ترجمة الامام الحسن (‌ع) من القسم غیر المطبوع من کتاب الطبقات الکبیر؛ به کوشش السید عبدالعزیز الطباطبایی، قم: مؤسسة آل‌ البیت (‌ع) لاحیاء التراث، 1417 ق.
    7. ابن‌ سعد، محمد؛ ترجمة الامام الحسین (‌ع) من القسم غیر المطبوع من کتاب الطبقات الکبیر؛ به کوشش السید عبدالعزیز الطباطبایی، قم: مؤسسة آل‌ البیت (‌ع) لاحیاء التراث، 1415 ق.
    8. ابن شهر آشوب، محمد بن علی؛ مناقب آل ابی طالب؛ نجف: مطبعة الحیدریة، 1376ق.
    9. ابن طیفور، احمد بن ابی طاهر؛ بلاغات النسأ؛ قم: الشریف الرضی، بی‌تا.
    10. ابن هشام، عبد الملک بن هشام؛ السیره النبویه؛ بیروت: دار احیاء الترث العربیه، بی‌تا.
    11. ابن‌بابویه، محمدبن‌علی؛ الاعتقادات؛ قم: المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، 1371 ش.
    12. ــــــــــــــــــــــــ؛ علل الشرایع؛ قم: مکتبه الداوری، 1385 ش.
    13. ــــــــــــــــــــــــ؛ عیون اخبار الرضا؛ بیروت: اعلمی، 1404 ق.
    14. ـــــــــــــــــــــــــ؛ کمال الدین و تمام النعمه؛ تصحیح علی‌اکبر غفاری؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1405 ق.
    15. ابن‌کثیر، اسماعیل‌؛ البدایة و النهایه؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1408 ق.
    16. ابوریه، محمود؛ اضواء علی السنه المحمدیه؛ قم: انصاریان، 1420ق
    17. اربلی، علی بن عیسی؛ کشف الغمة فی معرفة الائمة؛ بیروت: دارالاضواء، 1405ق.
    18. اصفهانی، ابوالفرج؛ مقاتل الطالبیین؛ قم: شریف الرضی، 1374.
    19. اعلمى حائرى، محمد حسین‏؛ تراجم أعلام النساء؛ بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، 1407ق
    20. افندی، عبد الله بن عیسی بیگ؛ ریاض العلماء و حیاض الفضلاء؛ بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، بی‌تا.
    21. امین، محسن؛ اعیان الشیعة؛ بیروت: دار التعارف،، 1403 ق.
    22. امینی، ابراهیم؛ خودسازی یا تزکیه و تهذیب نفس؛ قم: انتشارات شفق، 1372.
    23. امینی، عبدالحسین؛ الغدیر؛ قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، 1416ق.
    24. بحر العلوم، محمد مهدی؛ الفوائد الرجالیه؛طهران: مکتبه الصادق، 1363 ش.
    25. بخاری، محمد بن اسماعیل؛ صحیح بخاری؛ بیروت: دارالفکر، 1401 ق.
    26. بروجردی، حسین؛ الاحادیث المقلوبه و جواباتها؛ قم: مؤسسه فرهنگی دارالحدیث، 1374 ش.
    27. بلاذری، احمد بن یحیی؛ انساب الاشراف؛ بیروت: دار الفکر، 1424ق.
    28. تبریزی، جواد؛ رسالة فی امامة الائمة الاثنی عشر؛ قم: دارالصدیقة الشهیده، 1419 ق.
    29. ثقفی تهرانی، محمد؛ تفسیر روان جاوید؛ تهران: انتشارات برهان، 1398ق.
    30. جاپلقی، علی اصغر؛ طرائف المقال؛ قم: مکتبة آیت الله العظمی المرعشی النجفی، 1410ق.
    31. حرعاملی، محمدبن الحسن؛ وسائل الشیعه؛ بیروت: دار احیاءالتراث‌العربی، 1420ق.
    32. حسن بگی، علی، مهدوی فرد، عباس؛ «واکاوی دیدگاه اهل بیت به فتوحات صدر اسلام»؛ مطالعات جنگ، دانشگاه اراک، صص49-68، سال2، ش2، 1397 ش.
    33. حسن بگی، علی؛ «بازکاوی تأثیر حدیث و باورهای کلامی بر تولید گزاره‌های تاریخ انگارانه»؛ پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، صص67-89، سال 47، ش1، 1393 ش.
    34. ــــــــــــــــــ؛ «رهیافتی بر تأثیر باورهای کلامی بر ارزیابی سند و متن حدیث»؛ پژوهش‌های قرآن و حدیث، دانشگاه تهران، صص207-229، سال 49، شماره 2، 1395 ش.
    35. ــــــــــــــــــ؛ «واکاوی تأثیر باور کلامی مورخان مسلمان بر همانندسازی میان جنگ‌های خلفا وپیامبراسلام (‌ص)»؛ مجله پژوهش‌های اعتقادی کلامی، سال چهارم، پاییز1393، ش15، ص7-30.
    36. حسینی طهرانی، محمد حسین؛ روح مجرد؛ تهران: انتشارات حکمت، 1414ق.
    37. ـــــــــــــــــــــــــــــــ؛ معاد شناسی؛ مشهد: انتشارات نور ملکوت، 1420ق.
    38. ـــــــــــــــــــــــــــــــ؛ نور مجرد؛ ج1، مشهد: انتشارات علامه طباطبائی، 1433ق.
    39. ـــــــــــــــــــــــــــــــ؛ نور مجرد؛ ج2، مشهد: انتشارات علامه طباطبائی، 1437ق.
    40. حکیم زاده، فرزانه؛ شیوه استفاده از متون تاریخی؛ تهران: دفتر نشر معارف، 1380 ش.
    41. حلّی، جعفر بن حسن؛ معارج الاصول؛ قم: مؤسسه آل البیت (‌ع) 1403ق.
    42. حلی، حسن بن یوسف؛ کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1407ق.
    43. حلی، حسن ‌بن‌ سلیمان؛ مختصر بصائر الدرجات؛ نجف: مطبعة حیدریه، 1370 ق.
    44. حیدر، اسد؛ الامام الصادق والمذاهب الاربعة؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1403ق.
    45. خرازی، محسن؛ زندگی نامه چهارده معصوم؛ قم: انتشارات مسجد مقدس جمکران، 1390 ش.
    46. خزاز قمی، علی‌بن‌محمد؛ کفایة الاثر؛ قم: بیدار، 1407 ق.
    47. خطیب بغدادی، احمد بن علی؛ الکفایة فی علم الروایة؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1405ق.
    48. ــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ تاریخ بغداد؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، 1417ق.
    49. خمینی، روح الله؛ المکاسب المحرمة؛ قم: مؤسسة اسماعیلیان، 1410ق.
    50. خویی، ابوالقاسم؛ الطهارة؛ قم: لطفی، 1411 ق.
    51. ـــــــــــــــــــ؛ مصباح الاصول؛ به کوشش محمد سرور بهسودی، قم: مکتبة الداوری، 1417ق.
    52. ــــــــــــــــــ؛ معجم رجال الحدیث؛ قم: مرکز نشر آثار شیعه، 1410ق.
    53. دوزدوزانی، یدالله؛ تحقیق لطیف حول التوقیع الشریف؛ بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
    54. ذهبی، محمد بن احمد؛ میزان الاعتدال؛ بیروت: دار المعرفه، بی‌تا.
    55. راوندی، قطب‌الدین؛ الخرائج و الجرائح؛ قم: مؤسسة الامام المهدی، بی‌تا.
    56. رسولی محلاتی،‌هاشم؛ ترجمۀ مقاتل الطالبیین؛ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1380 ش.
    57. رضوی اردکانی، ابو فاضل؛ شخصیت و قیام زید بن علی؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1375 ش «الف».
    58. ـــــــــــــــــــــــــــ؛ ماهیت قیام شهید فخ؛ قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1375 ش «ب».
    59. رفیعی، علی؛ تحلیلی از تاریخ دوران دهمین خورشید امامت امام هادی (‌ع)؛ قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم، 1373 ش.
    60. سبزواری نجفی، محمد؛ الجدید فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1406ق.
    61. سید بن طاووس، علی بن موسی؛ اقبال الاعمال؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1367 ش.
    62. سید مرتضی، علی‌بن‌حسین؛ رسائل المرتضی؛ قم: دارالقرآن الکریم، 1405ق.
    63. شبیری زنجانی، موسی؛ جرعه‌ای از دریا؛ قم: مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه، 1393ش.
    64. شعرانی، ابوالحسن؛ در کربلا چه گذشت؛ ترجمۀ نفس المهموم، آدینۀ سبز، ۱۳۹۱ ش.
    65. شهیدی، جعفر؛ تاریخ تحلیلی اسلام؛ تهران: علمی و فرهنگی، 1383 ش.
    66. صادقی، محمد؛ الفرقان فی تفسیر القرآن؛ تهران: انتشارات فرهنگ اسلامی، 1365 ش.
    67. صالحی نجف آبادی، نعمت الله؛ حدیث‌های خیالی در مجمع البیان به همراه چهار مقاله تفسیری؛ تهران: انتشارات کویر، 1384 ش.
    68. صدر، حسن؛ تأسیس الشیعة؛ تهران: اعلمی، بی‌تا «الف».
    69. ــــــــــــ؛ نهایة الدرایة؛ بی‌جا: نشر المشعر، بی‌تا «ب».
    70. صفوی، محمد رضا؛ ترجمه قرآن بر اساس المیزان همراه با توضیحات و نکات تفسیری؛ قم: نشر فقه، 1378 ش.
    71. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1363 ش.
    72. ـــــــــــــــــــــــــــــ؛ شیعه در اسلام؛ قم: مرکز انتشارات دار التبلیغ اسلامی، 1348 ش.
    73. طبرسی، احمد بن علی؛ الاحتجاج؛ تهران: اسوه، 1422ق.
    74. طبرسی، فضل‌بن‌الحسن؛ اعلام الوری بأعلام الهدی؛ تهران: المکتبة العلمیة الاسلامیه، 1338ش.
    75. طبری، محمد بن جریر؛ تاریخ الطبری؛ بیروت: دار التراث، بی‌تا.
    76. طوسی، محمد بن حسن؛ الغیبة؛ قم: دار المعارف الاسلامیه، 1425ق.
    77. ـــــــــــــــــــــــــ؛ تهذیب الاحکام؛ تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1365 ش.
    78. ـــــــــــــــــــــــ؛ الاستبصار؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1363 ش.
    79. ــــــــــــــــــــــــ؛ عده الاصول ؛ قم: تیز هوش، 1375 ش.
    80. طیب، عبد الحسین؛ اطیب البیان؛ تهران: انتشارات اسلام، 1388 ش.
    81. فاضل مقداد، مقداد‌بن‌عبدالله؛ اللوامع الالهیة؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1380 ش.
    82. قرشی، علی اکبر؛ قاموس قرآن؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1352 ش.
    83. قمی، شیخ عباس؛ منتهی الآمال؛ قم: هجرت، ۱۳۸۴ ش.
    84. ـــــــــــــــــ؛ مفاتیح الجنان؛ تهران: سازمان انتشارات کیهان، 1376 ش.
    85. قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ قم: دار الحجه، 1426ق.
    86. کاشف الغطا، جعفر؛ حق المبین فی تصویب المجتهدین و تخطئه الاخباریین؛ تهران: شیخ احمد شیرازی، بی‌تا.
    87. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1388ق.
    88. مادلونگ، ویلفرد؛ جانشینی حضرت محمد؛ ترجمه غائی، قاسمی، مهدوی وضابط، مشهد: آستان قدس رضوی، 1377 ش.
    89. مجلسی، محمد باقر؛ بحار الانوار؛ تهران: المکتبة الاسلامیة، 1386 ش.
    90. ـــــــــــــــــــــ؛ جلاء العیون؛ قم: سرور، 1380ش.
    91. محسنی، محمد آصف؛ مشرعة البحار؛ قم: مکتبة العزیزی، 1423ق.
    92. ــــــــــــــــــــــ؛ معجم الاحادیث المعتبرة؛ قم: نشر ادیان، 1392 ش.
    93. مسعودی، عبدالهادی؛ وضع و نقد حدیث؛ تهران: سمت، 1388 ش.
    94. مسعودی، علی ‌بن ‌حسین؛ مروج الذهب؛ ترجمۀ پاینده، تهران: علمی و فرهنگی،1374 ش.
    95. مسلم، مسلم بن حجاج ؛ صحیح مسلم؛ بیروت: دار احیاءالتراث‌العربی، 1420ق.
    96. مظفر، محمدرضا؛ عقائد الامامیة؛ تهران: بی‌نا، بی‌تا.
    97. مفید، محمد بن محمد؛ الارشاد؛ ترجمه محمد باقر ساعدی، تهران: انتشارات اسلامیه، 1380 ش.
    98. مقرم، سیدعبدالرزاق؛ سالار کربلا؛ ترجمۀ مرتضی فهیم کرمانی، قم: سیدالشهدا،1371ش.
    99. مکارم شیرازی، ناصر؛ پیام امام؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1386 ش.
    100. منتظری، حسینعلی؛ البدر الزاهر؛ قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1362 ش.
    101. نجاشی، احمد بن علی؛ رجال نجاشی؛ قم: موسسه النشر الاسلامی، 1418ق.
    102. نجفی خمینی، محمد جواد؛ تفسیر آسان؛ تهران: انتشارات اسلامیه، 1398ق.
    103. نجفی سبزواری، محمد بن حبیب الله؛ الجدید فی تفسیر القرآن المجید؛ بیروت: دار التعارف، 1406ق.
    104. نقدی، جعفر؛ زینب الکبری؛ قم: منشورات مکتبه المفید، 1404ق.
    105. نمازی، علی؛ مستدرک سفینه البحار؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1418ق.
    106. نوری، حسین؛ مستدرک الوسائل؛ قم: مؤسسه آل البیت (‌ع) لاحیاء التراث، 1408ق.
    107. همایی، جلال الدین؛ مولوی نامه؛ تهران: مؤسسه انتشارات آگاه، 1362 ش.
    108. یعقوبی، ابن‌واضح؛ تاریخ الیعقوبی؛ بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1413ق.
    109. یوسفی غروی، محمدهادی؛ موسوعة التاریخ الاسلامی؛ قم: مجمع الفکر الاسلامی،1433ق.