تحلیل انتقادی نظریه محمّد عابد الجابری پیرامون مفهوم آیات محکم و متشابه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس

2 استادیار دانشگاه تربیت مدرس تهران

3 عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس

4 عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

چکیده: بحث از محکم و متشابه در شمار زیربنایی‌ترین و چالشی‌ترین مباحث در حوزه تفسیر و علوم قرآن قرار دارد که از دیرباز تاکنون مورد توجه عالمان علوم مختلف اسلامی در میان مذاهب و فرقه‌های گوناگون بوده است. این جستار با بهره‌گیری از روش توصیفی– تحلیلی، نظریه جدید محمّد عابد الجابری پیرامون این موضوع را بر پایه آیه 7 سوره آل عمران طرح و تبیین نموده و آن را به بوته نقد گذاشته است. دستاورد پژوهش حاضر این است که وی، «آیات محکم» و «آیات متشابه» در آیه یادشده را ناظر به لفظ و معنا ندانسته، بلکه از جنس پدیده تکوینی و خارجی برشمرده است‌. ایرادات سندی، متنی و دلالی به روایتی که جابری آن را به عنوان سبب نزول آیه مورد بحث اختیار کرده است، عدم تحقّق شرائط سیاق برای آیه 7 آل عمران و نیز ناسازگاری معنای پیشنهادی جابری برای لفظ «آیه» با ساختار کلّی آیه مزبور، از جمله مهمترین نقدهای وارد بر نظریه وی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Critical analysis of Mohammad Abed Al-Jaberi's theory about the concept of Muhkam and Mutashabeh verses

نویسندگان [English]

  • Abolfazl Haje Heidari 1
  • Kavos Rohi Berandagh 2
  • Ali Haje Khani 3
  • Abolfazl Shakori 4
1 Department of Quranic and Hadith Sciences, Tarbiat Modares University
2 Assistant Professor Tarbiat Modares University of Tehran
3 Faculty member of Tarbiat Modares University
4 Faculty member of Tarbiat Modares University
چکیده [English]

The discussion of Muhkam and Mutashabeh verses is one of the most fundamental and challenging issues in the field of interpretation of the Qur'an and Quranic sciences, which has long been considered by scholars of various Islamic sciences among different religions and sects. Using a descriptive-analytical method, this paper has designed and explained the new theory of Mohammad Abed Al-Jaberi on this subject based on verse 7 of Surah Al-Imran and has criticized it. The achievement of the present study is that he did not consider " Muhkam verses" and " Mutashabeh verses" in the mentioned verse to mean words and meanings, but considered them as a formative and external phenomenon. Documentary, textual and semantic objections to the narration which Jaberi has taken as the reason for the revelation of the verse in question, the non-fulfillment of the context conditions for verse 7 of Al-Imran and also the incompatibility of Jaberi's proposed meaning for the word "verse" with the general structure of the verse are among the most important criticisms of his theory.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Muhkam verses
  • Mutashabeh verses
  • verse 7 of Al-Imran
  • Abed Al-Jaberi
  1. - قرآن کریم؛ ترجمه: فولادوند، محمدمهدی، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، 1418 ق.

    1. ابن‏ جوزی، عبدالرحمن بن على؛ زاد المسیر فی علم التفسیر؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1422 ق.
    2. ابن­ درید، محمد بن حسن؛ جمهرة اللغة؛ بیروت: دار العلم للملایین، 1988 م.
    3. ابن سیده، على بن اسماعیل؛ المحکم و المحیط الأعظم؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1421 ق.
    4. ابن العربی، محمد بن عبدالله؛ قانون‌التأویل؛ به کوشش محمد سلیمان، بی­جا: دار‌الغرب الاسلامی، 1990 م.
    5. ابن قتیبه، عبدالله؛ تأویل مشکل القرآن؛ به کوشش احمد صفر، بیروت: المکتبة العلمیة، بی­تا.
    6. ابن‏­ کثیر، اسماعیل بن عمر؛ تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیربیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، 1419 ق.
    7. ابن­ منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ چ3، بیروت: دار صادر، 1414 ق.
    8. ابن هشام، عبد الملک؛ السیرة النبویة؛ بیروت: دار الوفاق، ۱۳۷۵ق.
    9. اسعدی، محمد؛ طیب حسینی، سیدمحمود؛ پژوهشی در محکم و متشابه؛ تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390 ش.
    10. بابایی، علی­اکبر و دیگران؛ روش­شناسی تفسیر قرآن؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1379 ش.
    11. الجابری، محمد عابد؛ فهم القرآن الکریم حسب ترتیب النزول؛ چ3، بیروت: مرکز الدارسات الوحدة العربیة، 2010 م.
    12. ــــــــــــــــــــــ؛ مدخل الی القرآن الکریم؛ بیروت: مرکز الدراسات الوحدة العربیة، 2006 م.
    13. جوهری، اسماعیل بن حماد؛ الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة؛ بیروت: دار العلم للملایین، 1376 ق.
    14. حمیری، نشوان بن سعید؛ شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم؛ دمشق: دار الفکر، 1420 ق.
    15. حوّی، سعید؛ الاساس فى التفسیر؛ قاهره: دار السلام، 1424 ق.
    16. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن؛ بیروت: دار القلم، 1412 ق.
    17. رجبی، محمود؛ روش تفسیر قرآن؛ قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1383 ش.
    18. زرقانی، عبدالعظیم؛ مناهل العرفان؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، 1416 ق.
    19. زرکشی، بدرالدین؛ البرهان فی علوم القرآن؛ بیروت: دار المعره، 1391 ق.
    20. زمخشری، محمود بن عمر؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل؛ چ3، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407 ق.
    21. سیوطی، جلال الدین؛ الاتقان فی علوم القرآن؛ چ2، بیروت: دار الکتاب العربی، 1421 ق.
    22. ـــــــــــــــــــــ؛ معترک الاقران فی اعجاز القرآن؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، 1408 ق.
    23. صاحب بن عباد، اسماعیل؛ المحیط فى اللغة؛ بیروت: عالم الکتب، 1414 ق.
    24. طباطبایی، محمدحسین؛ قرآن در اسلام؛ تهران: دفتر تبلیغات اسلامی، 1376 ش.
    25. ــــــــــــــــــــــــــ؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390 ق.
    26. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ چ3، تهران: ناصر خسرو، 1372 ش.
    27. طریحی، فخر الدین بن محمد؛ مجمع البحرین؛ چ3، تهران: مرتضوی، 1375 ش.
    28. عسکری، حسن بن عبدالله؛ الفروق فی اللغة؛ بیروت: دار الافاق الجدیدة، 1400 ق.
    29. فخر رازی، محمد بن عمر؛ التفسیر‌الکبیر (مفاتیح الغیب چ3، بیروت: دار إحیاءالتراث العربی، 1420 ق.
    30. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛ چ2، قم: نشر هجرت، 1409 ق.
    31. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب؛ القاموس المحیط؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415 ق.
    32. محلی، جلال الدین؛ سیوطی، جلال الدین؛ تفسیر الجلالین؛ بیروت: مؤسسة النور للمطبوعات، 1416 ق.
    33. زبیدی، محمد بن محمد؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ بیروت: دار الفکر، 1414 ق.
    34. ماتریدی، محمد بن محمد؛ تأویلات أهل السنة (تفسیر الماتریدیبیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، 1426 ق.
    35. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360 ش.
    36. معرفت، محمدهادی؛ التمهید فی علوم القرآن؛ چ3، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، 1410 ق.
    37. مغنیه، محمدجواد؛ التفسیر الکاشف؛ قم: دار الکتاب الإسلامی، 1424 ق.
    38. ملکیان، روح الله، «نگاهی نو به آیات محکمات و متشابهات»؛ فصلنامه پژوهش­های قرآنی، سال نوزدهم، شماره 1، پیاپی 73، بهار 1392 ش.
    39. موسوی بجنوردی، محمدکاظم؛ دایرة المعارف بزرگ اسلامی؛ تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1367 ش.
    40. میبدی، احمد بن محمد؛ کشف الاسرار و عدة الابرار (معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری)؛ تهران: امیر کبیر، 1371 ش.
    41. واحدی، علی بن احمد؛ اسباب نزول القرآن (واحدی)؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، 1411 ق.
    42. واعظ­زاده خراسانی، محمد؛ المعجم فى فقه لغة القرآن و سر بلاغته؛ چ2، مشهد مقدس: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش­های اسلامی، 1388 ش.