تأثیر تحولات مفهومی و ساختاری در ارزیابی روایات سبب نزول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)

چکیده

آگاهی از تحولات مفهومی و ساختاری علوم مختلف و بررسی چارچوب و انگارههای آن در بستر تاریخی خود، ابزاری کارآمد برای ارزیابی دادهها و روشهای آن حوزه علمی است. در زمینه روایات سبب نزول، مطالعات فراوانی انجام شده است؛ اما تا کنون نقش تحولات مفهومی و ساختاری بحث اسباب نزول در دورههای مختلف تاریخی به عنوان یکی از ابزارهای مهم در تبیین رویکردهای مختلف در ارزیابی روایات سبب نزول، مورد توجه نبوده است. این مقاله با روشی توصیفی ـ تحلیلی به دنبال بررسی و نقد این تحولات و تأثیر آن بر ارزیابی این روایات است. به همین منظور تحولات مفهومی و ساختاری اسباب نزول در دورههای مختلف از حیات پیامبر (ص)، صحابه و تابعان تا ثبت و ضبط روایات و تدوین چارچوبهای نظری با رویکردی نو بررسی شده است. در ادامه، تحولات انگاره سبب نزول و ارتباط آن با اصطلاحاتی چون شأن نزول، فضای نزول و جوّ نزول، در کنار بحث از جواز یا عدم جواز بازسازی اسباب نزول، به عنوان مکملی برای تبیین تأثیر نگاه تاریخی بر فهم گونههای مواجهه و ارزیابی روایات سبب نزول، ارائه شده است. از نتایج این مقاله تعیین تأثیر هر یک از مباحث پیشگفته بر فرایند ارزیابی روایات سبب نزول و تشخیص جعل و تحریف در این زمینه است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Studying the impact of the Conceptual and Structural Developments on the Evaluation of Narratives of the sabab al-nuzūl

نویسنده [English]

  • mohammad jamalaldin khoshkhazeh
Department of Qur'an and Hadith Sciences Faculty of Islamic Sciences and Researches Imam Khomeini International University Qazvin – Iran
چکیده [English]

Awareness of the conceptual and structural developments of various sciences and the study of its framework and ideas in its historical context is an effective tool for evaluating the data and methods of that field. Numerous studies have been done in the field of Narratives of the sabab al-nuzūl, But so far, the role of conceptual and structural developments in the asbab al-nuzūl in various historical periods has not been considered as one of the important tools in explaining different approaches to evaluating of Narratives of the sabab al-nuzūl. This article is a descriptive-analytical method that seeks to examine and critique these developments and their impact on the evaluation of these narratives. To this end, the conceptual and structural developments of the asbab al-nuzūl have been studied in different periods from the life of the Prophet (peace be upon him), the Companions and the Subordinates to the recording and narration of narratives and the formulation of theoretical frameworks with a new approach. Further, the evolution of the notion of sabab al-nuzūl and its relation to terms such as descent, descent space, and descent atmosphere, along with the discussion of whether or not to permit the sabab al-nuzūl, as a supplement to explain the impact of the historical glance on understanding the types of exposure and evaluating the Narratives of the sabab al-nuzūl. The results of this article determine the impact of each of the aforementioned topics on the narrative evaluation process that leads to the revelation and detection of counterfeiting.

کلیدواژه‌ها [English]

  • sabab al-nuzūl
  • shan al-nuzūl
  • Conceptual developments
  • Structural Developments
  • Situational context
  • evaluation
  1. قرآن کریم؛ ترجمه ناصر مکارم شیرازی، قم: دار القرآن الکریم، 1373ش.
  2. آقا بزرگ طهرانی، محمد محسن؛ الذریعة الی تصانیف الشیعة؛ بیروت: دار الاضواء، 1403 ق.
  3. ابن‌جوزی، عبدالرحمان؛ الموضوعات؛ به کوشش عبد الرحمن محمد عثمان، المدینة المنورة: المکتبة السلفیة، 1386 ق.
  4. ابن حجر عسقلانى، احمد بن علی؛ الاصابة فى تمییز الصحابة؛ به کوشش عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415 ق.
  5. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ العجاب فی بیان الاسباب؛ به کوشش فؤاز احمد زمرلی، بیروت: دار ابن حزم، 1422ق.
  6. ابن سعد، محمد؛ الطبقات الکبری؛‏ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1418 ق.
  7. ابن‌ ندیم، محمد بن اسحاق؛ الفهرست؛ تحقیق إبراهیم رمضان، بیروت: دار المعرفة، 1417 ق.
  8. ابن‌ هشام، عبد الملک؛ السیرة النبویة؛ به کوشش مصطفی السقا و دیگران، بیروت: دار المعرفة، بى‌تا.
  9. ابوزید، نصر حامد؛ مفهوم النص دراسة فی علوم القرآن؛ بیروت: المرکز الثقافى العربى، 2000 م.
  10. اقبال، ابراهیم؛ فرهنگ‌نامه علوم قرآن؛ تهران‏: امیرکبیر، 1385 ش.
  11. بابایی، علی اکبر؛ روششناسی تفسیر قرآن؛ زیر نظر محمود رجبی، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه/ سمت، 1387 ش.
  12. بخاری، محمد بن اسماعیل؛ الصحیح؛ بیروت: دار الفکر، 1401 ق.
  13. بسوی، یعقوب بن سفیان ؛ المعرفة و التاریخ؛ به کوشش اکرم ضیاء العمری، بیروت: مؤسسة‌الرسالة، 1401ق.
  14. جصاص، احمد بن علی؛ احکام القرآن؛ به کوشش محمد صادق قمحاوی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1405 ق.
  15. الجمل، بسّام؛ اسباب النزول علماً من علوم القرآن؛ بیروت: المرکز الثقافی العربی، 2005 م.
  16. جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر تسنیم (ج1)؛ به کوشش علی اسلامی، قم: اسراء، 1387 ش.
  17. ـــــــــــــــــــــــ؛ تفسیر تسنیم (ج17)؛ به کوشش حسین اشرفی و عباس رحیمیان، قم: اسراء، 1388 ش.
  18. حاجی خلیفة، مصطفی؛ کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  19. حسینى جلالى‏، محمد رضا‏؛ مقدمه تفسیر حبری؛ بیروت‏: مؤسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث، 1408 ق‏.
  20. حسینی، موسی؛ «بررسی آماری اسباب نزول»؛ پژوهش‌های قرآنی، سال1، ش1، 1374 ش.
  21. خوش‌خاضع، محمدجمال‌الدین؛ طباطبایی، سیدکاظم؛ «واکاوی جایگاه ارزیابی متن روایات سبب نزول در میان روش‎های مرسوم»؛ حدیث پژوهی، شماره 19، بهار و تابستان 1397ش.
  22. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ «آسیب‌شناسی معیارهای ارزیابی متن روایات سبب نزول»؛ علوم قرآن و حدیث، شماره 102، بهار و تابستان 1398ش.
  23. رامیار، محمود؛ تاریخ قرآن؛ تهران: امیرکبیر، 1369 ش.
  24. رجبى، محمود؛ روش تفسیر قرآن؛ قم‏: پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1383 ش‏.
  25. رفیعی، مجیب جواد جعفر؛ اسباب النزول فیضوء روایات اهل البیت(ع)؛ قم: دارالغدیر، 1421 ق.
  26. ریپین، اندرو؛ «دیدگاه زرکشی و سیوطی در باب روایات اسباب النزول»؛ ترجمه: مرتضی کریمی‌نیا، ترجمان وحی، سال 14، ش 27، 1389 ش.
  27. زرقانى، محمد عبد العظیم؛ مناهل العرفان فی علوم القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث العربى، بى‏تا.
  28. زرکشی، محمد بن عبد الله؛ البرهان فی علوم القرآن؛ بیروت: دار المعرفة، 1410 ق.
  29. سمرقندی، نصر بن احمد؛ تفسیر السمرقندی المسمی بحر العلوم؛ به کوشش عمر عمروی، بیروت: دارالفکر، 1416 ق.
  30. سیوطی، جلال الدین؛ الاتقان فی علوم القرآن؛ بیروت: دار الکتاب العربى، 1421 ق.
  31. ـــــــــــــــــــــ؛ لباب النقول فی اسباب النزول؛ بیروت: مؤسسة الکتاب الثقافیة، 1422 ق.
  32. صالح، صبحی؛ مباحث فی علوم القرآن؛ قم: منشورات الرضی، 1372 ش.
  33. طباطبایی، سید محمد حسین؛ قرآن در اسلام؛ تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1353 ش.
  34. طبرانی، سلیمان بن احمد؛ التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم؛ اربد (اردن): دارالکتاب الثقافی، 2008 م.
  35. طبرسی، احمد بن علی‏؛ الاحتجاج علی اهل اللجاج؛ به کوشش محمدباقر موسوی خرسان، مشهد: نشر مرتضی، 1403 ق‏.
  36. طبرسی، فضل بن حسن‏؛ مجمع البیان فى تفسیر القرآن؛ به کوشش محمدجواد بلاغی، تهران: ناصر خسرو، 1372 ش.
  37. طبری، محمد بن جریر؛ تاریخ الامم و الملوک؛ به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث، 1387 ق.
  38. ــــــــــــــــــــــ؛ جامع البیان فى تفسیر القرآن؛ بیروت: دار المعرفة، 1412 ق.
  39. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فى تفسیر القرآن؛ به کوشش احمد قصیر عاملی، بیروت‏: دار احیاء التراث العربى‏، بی‌تا.
  40. طیب حسینی (دشتی)، سید محمود؛ «اسباب نزول»؛ دائرة المعارف قرآن کریم، ج2، قم: بوستان کتاب، 1383 ش.
  41. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ «»؛ معرفت قرآنی (یادنگار آیت الله محمدهادی معرفت)، ج3، به کوشش علی نصیری، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1387 ش.
  42. عتر، نورالدین؛ علوم القرآن الکریم؛ دمشق: مطبعة الصباح، 1416 ق.
  43. عنایة، غازی حسین؛ اسباب النزول القرآنی؛ بیروت: دار الجیل، 1411 ق.
  44. عیاشی، محمد بن مسعود‏؛ کتاب التفسیر؛ به کوشش سید هاشم رسولى محلاتی، تهران‏: چاپخانه علمیه‏، 1380 ق.
  45. قمی، علی بن ابراهیم‏؛ تفسیر القمی؛ به کوشش طیب موسوی جزایری‏، قم: دار الکتاب، 1363 ش‏.
  46. متقی هندی، سیدعلی؛ کنز العمال؛ به کوشش بکری حیانی و صفوة السقا، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1409 ق.
  47. محسن حیدر، حسن؛ اسباب النزول القرآنی تاریخ و حقائق؛ قم‏: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة، 1385 ش.
  48. محقق، محمدباقر؛ نمونه بینات در شان نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین عامه و خاصه؛ تهران: اسلامی، 1359 ش.
  49. مسلم بن حجاج؛ الصحیح؛ بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
  50. معرفت، محمدهادی‏؛ تاریخ قرآن؛ تهران‏: سمت‏، 1382 ش.
  51. ـــــــــــــــــــــ؛ التفسیر الاثری الجامع؛ قم: مؤسسه فرهنگی التمهید، 1387 ش‏.
  52. ـــــــــــــــــــــ؛ التمهید فی علوم القرآن؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1415 ق.
  53. ـــــــــــــــــــــ؛ علوم قرآنى؛ قم‏: التمهید، 1381 ش.
  54. مکارم شیرازی، ناصر‏؛ شأن نزول آیات قرآن؛ به کوشش محمدجعفر امامی، قم‏: مدرسة الامام علی بن ابی طالب (ع)، 1385 ش.
  55. نفیسی، زهرا (شادی)؛ علامه طباطبایی و حدیث (روش‌شناسی نقد و فهم حدیث از دیدگاه علامه طباطبایی در المیزان)؛ تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1384 ش.
  56. نکونام، جعفر؛ درآمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن؛ تهران: هستى­نما، 1380 ش.
  57. واحدی، علی بن احمد؛ اسباب نزول القرآن؛ به کوشش کمال بسیونى زغلول، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1411 ق.
  58. واقدی، محمد بن عمر‏؛ المغازی؛ به کوشش مارسدن جونس، بیروت‏: اعلمی، 1409 ق‏.