واکاوی کاستی‌های ساختاری بر اعتبار تهذیب الأحکام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

کتاب تهذیبالاحکام تألیف شیخ طوسی، سومین کتاب از کتب اربعه حدیثی شیعه است. این موسوعه فقهی با توجه به گستردگی روایات فقهی و به کار گرفتن روش رفع تعارض اخبار، از جایگاه ویژه‌ای نزد اکثر فقیهان و حدیث‌پژوهان برخوردار است؛ امّا وجود برخی اشکالهای ساختاری از قبیل فراوانی تصحیف، زیاده و نقیصه، ضعف سندی و مواردی دیگر از این دست، کسانی را بر آن داشته که در اعتبار آن تردید روا دارند. این جستار که از جهت گردآوری منابع، به روش کتابخانه‌ای و از نظر محتوا به شیوه توصیفی- تحلیلی سامان یافته، عوامل پیدایش این کاستی‌ها و تأثیر آنها بر اعتبار این کتاب را مورد بررسی قرار داده است. یافته‌های این پژوهش نشان از آن دارد که هرچند وجود برخی کاستی‌های ساختاری در این کتاب، انکارناپذیر است؛ امّا از آنجا که از سویی، عوامل بیشتر این اغلاط مانند ناخوانا بودن خط و یا اشتباهات منابع، قابل شناسایی است و از دیگر سو، راهکارهایی برای برطرف کردن بیشتر آنها وجود دارد، این کاستی‌ها نمی‌تواند موجب تردید در اعتبار این کتاب شود.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating the Effect of Some Structural Deficiencies on the Validity of the Book of Tahzib Al Ahkam

نویسندگان [English]

  • hadi marvi 1
  • Muhammad Ebrahim Roushanzamir 2
1 Razavi University of Islamic Sciences
2 Razavi University of Islamic Sciences
چکیده [English]

The book of Tahzib Al Ahkam written by Sheikh Tusi, an encyclopedia of Shiite jurisprudence, is among the Shi'ite Four Books. The existence of some deficiencies such as distortion, additions, removals and so on had led to the emergence of different and sometimes contradictory views on the credibility of this book, to the extent that some scholars according to these shortcomings find this book invalid. This essay, using a library method and a descriptive-analytical method, examines these issues and their impact on the validity of this book.
The findings of this research show that some of the weak narrations have been written in light of the motivation for writing this book, and while accepting the existence of some shortcomings, many of them were based on the style of writing and mistakes of the ascribes. Regarding the works related to the book and the works written for the purpose of eliminating such bugs, we can say: The book is usable and credible for specialists.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sheikh Tusi
  • Tahzib Al Ahkamm
  • credibility of Tahzib
  • Deficiencies of Tahzib
  1. ابن اثیر، على بن ابى الکرم؛ الکامل فی التاریخ؛ بیروت: دار صادر، 1385ق.
  2. ابن‌داود حلی، حسن بن علی؛ الرجال؛ تهران: دانشگاه تهران‏، 1342ش.
  3. امین، محسن؛ أعیان الشیعة؛ به کوشش حسن امین، بیروت: دار التعارف للمطبوعات‏، 1403ق.
  4. بحرانى، محمد سند‌؛ فقه المصارف و النقود‌؛ قم: مکتبة فدک‌، 1428ق.
  5. بحرالعلوم، محمدمهدى‏؛ رجال السید بحر العلوم المعروف بالفوائد الرجالیة؛ به کوشش حسین بحر العلوم و محمد صادق‏ بحر العلوم‏، تهران: مکتبة الصادق (ع)، 1363ش‏.
  6. بحرانى، یوسف بن احمد؛ الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى‌، 1405ق.
  7. ________________؛ لؤلؤة البحرین فی الإجازات و تراجم رجال الحدیث؛ به کوشش محمد صادق بحر العلوم، چ2، قم: موسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، بی‌تا.
  8. حلى، حسین؛ أصول الفقه؛ قم: مکتبة الفقه و الاصول المختصة‏، 1432 ق‏.
  9. حلّى، محمد بن منصور؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى‌، 1410ق.
  10. خویی‏، سید ابو القاسم؛ المعتمد فی شرح المناسک؛ قم: منشورات مدرسة دار العلم، 1410ق.
  11. ______________؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة؛ چ5، بی‌جا، بی‌نا، 1413ق.
  12. رازی نجفی، محمد تقى؛ هدایة المسترشدین؛ چ2، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1429 ق.
  13. رحیمی، مرتضی؛ «اعتدال فیض کاشانی در اخباری‌گری»؛ فیض پژوهی (مجموعه مقالاتی در معرفی آراء، احوال و آثار ملامحسن فیض کاشانی)، به کوشش شهناز شایان‌فر، تهران: خانه کتاب، 1392ش.
  14. رضاداد، علیه و طباطبایی، سید کاظم؛ «گاه‌شماری آثار شیخ طوسی»؛ مطالعات اسلامی، ش 80، 1387ش.
  15. سبحانی، جعفر؛ کلیات فی علم الرجال؛ چ2، قم: مرکز مدیریت‏ حوزه علمیه قم، 1410ق.
  16. شبیرى‌ زنجانى، سید موسى؛ کتاب نکاح؛ قم: مؤسسه پژوهشى رأى‌پرداز‌، 1419ق.
  17. شوشترى، محمدتقى‌؛ النجعة فی شرح اللمعة؛ تهران: کتابفروشى صدوق‌، 1406ق.
  18. شهید ثانی، زین الدین؛ الرعایة فی علم الدرایة؛ به کوشش عبد الحسین البقال، قم: مکتبة آیة الله المرعشی، 1413ق.
  19. صدوق، محمد بن على؛ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال؛ چ2، قم:دار الشریف الرضی، 1406 ق‏.
  20. _______________‏؛ من لا یحضره الفقیه؛ به کوشش على‌اکبر غفارى، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
  21. علّامه حلی، حسن بن یوسف؛ رجال؛ به کوشش محمد صادق بحر العلوم، چ2، نجف: دار الذخائر، 1411ق.
  22. طریحی، فخرالدین؛ جامع المقال؛ تهران: کتابفروشی جعفری تبریزی، بی‌تا.
  23. طوسى، محمد بن حسن‏؛ الاستبصار؛ به کوشش حسن الموسوی خرسان، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1390ق‏.
  24. _______________؛ تهذیب الأحکام؛ به کوشش موسوی خرسان، تهران: دار الکتب الإسلامیة‏، 1407ق‏.
  25. _______________؛ تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید؛ به کوشش محمد جعفر شمس الدین، بیروت: موسوعة الکتب الاربعة فی احادیث النبی (ص) و العترة (ع) ، 1412ق.
  26. _______________؛ العُدة فی أصول الفقه‏؛ قم: محمدتقی علاقبندیان‏، 1417ق.
  27. _______________؛ فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الأصول‏؛ به کوشش عبدالعزیز طباطبائى، قم: مکتبة المحقق الطباطبائی‏، 1420ق.
  28. عابدی، احمد؛ «شیوه شیخ طوسی در تهذیب الاحکام»؛ آینه پژوهش، ش49، 1377ش.
  29. عاملی، حسن بن زین الدین‏؛ منتقى الجمان فى احادیث الصحاح و الحسان؛ به کوشش على‏اکبر غفارى، قم: مؤسسة النشر الإسلامی‏، 1362ش.
  30. عاملی، حسین عبدالصمد؛ وصول الاخیار الی اصول الاخبار؛ قم: مجمع الذخائر الاسلامیة، 1401ق.
  31. شیخ بهایی، محمد بن حسین؛ مشرق الشمسین مع تعلیقات الخواجویة؛ به کوشش مهدی رجایى، مشهد‏: آستان قدس، 1429 ق.
  32. فیض کاشانى، محمد محسن؛ الوافی؛ اصفهان: کتابخانه امام أمیر المؤمنین (ع)‏، 1406ق.
  33. کاظمی ابیازنی، طیبه و صفاکیش، حمید رضا؛ «کتابخانه‌های ایران در عصر آل بویه»؛ تاریخ، ش51، 1397ش.
  34. کلباسی، محمد بن محمد ابراهیم؛ الرسائل الرجالیة؛ به کوشش محمدحسین درایتی، قم: دار الحدیث، 1422ق.
  35. کلینى، محمد بن یعقوب‏؛ الکافی؛ قم: دار الحدیث، 1429ق.
  36. گریوانی، خلیل؛ «تهذیب الأحکام»؛ در دانشنامه آثار فقهی، زیر نظر: محمود هاشمی شاهرودی، قم: مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، 1395ش.
  37. حائرى‌، محمد بن اسماعیل؛ منتهى المقال فی أحوال الرجال؛ قم: مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث‏، 1416ق.
  38. مجلسى، محمدباقر؛ مرآة ‌العقول فی شرح أخبار آل‌الرسول؛ به‌کوشش رسولى‌محلاتى، تهران: دارالکتب، 1404ق‏.
  39. _____________؛ ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار؛ به کوشش مهدى‏ رجائى، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی‏، 1406 ق‏.
  40. مجلسى، محمدتقى‏؛ روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه؛ به کوشش حسین موسوى کرمانى و على پناه‏ اشتهاردى، چ2، قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406 ق‏.
  41. ____________؛ لوامع صاحبقرانى المشتهر بشرح الفقیه؛ چ2، قم: مؤسسه اسماعیلیان‏، 1414ق.
  42. مرعى، حسین عبدالله‏؛ منتهى المقال فی الدرایة و الرجال‏؛ بیروت: موسسة العروة الوثقى‏، 1417ق.
  43. مسجدی، حیدر؛ التصحیف فی متن الحدیث؛ قم: دار الحدیث، 1389ش.
  44. مهدوی‌راد، محمدعلی و دلبری، سیدعلی؛ «آفت تصحیف در روایات و راهکارهای شناسایی آن»؛ علوم حدیث، ش 59، 1390ش.
  45. میرداماد، محمدباقر؛ الرواشح السماویة؛ قم: دار الخلافة، 1311 ق‏.
  46. نجفی، محمدحسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌؛ چ7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‌، 1404ق.
  47. نوری، حسین بن محمدتقى‏؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏؛ قم: مؤسسة آل البیت (ع)‏، 1408ق.
  48. وحید بهبهانى، محمدباقر بن محمداکمل‏؛ الفوائد الحائریة؛ قم: مجمع الفکر الاسلامی‏، 1415 ق‏.
  49. هاشمی شاهرودی، محمود؛ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام؛ به کوشش محققان مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى‌، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت (ع)، 1426ق.