واکاوی اعجاز ادبی تکرار و کارکردهای آن در سوره یوسف (ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه قرآن و حدیث دانشگاه اراک

2 استادیار گروه الهیات دانشگاه گیلان

3 دانشجوی دکترای دانشگاه اراک

چکیده

«تکرار» کارکردهای مختلفی در متون ادبی دارد. اگرچه این شیوه را در بیشتر سوره­های قرآن کریم می­توان جُست، اما سوره یوسف یکی از بهترین نمونه­های آن است.با وجود انحصار بیان داستان حضرت یوسف (ع) در این سوره و عدم تکرار آن در سوره­های دیگر، سوره یوسف (ع) دارای محتوایی تکرار شونده در درون خود است و با تدبر در آن، می­توان نوعی توازن و تشابه را مابین فرازهای مختلف آن قائل شد. نوشتار حاضر بر مبنای روش توصیفی ـ تحلیلی به تبیین برجسته­ترین الگوهای تکرار در سوره مذکور در قالب چهار الگوی تکرارشونده «رؤیا، کید و پیراهن»، «مکان‌های متناقض­نما»، «افعال متضاد» و «عاقبت نیک تمامی چهره­های داستان» می­پردازد. این الگوها از یک سو، با ارائه یک پوشش عاطفی، معنا و مفهوم نهفته متن را برجسته می­سازد و از طرف دیگر، انواع تکرار به تجسّم مفاهیم و مضامین آیات و نیز عواطف و هیجانات مدد می‌رساند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Rhetorical redundancy as a literary merit and its functions in chapter Joseph

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Dastranj 1
  • MAHYAR Khani Moghadam 2
  • majid zeidi 3
1 Lecturer at the Dept. of Qur’an and Hadith, Arak University
2 Assistant professor, Dept. of Theology, Gilan University
3 PhD student, Arak University
چکیده [English]

Redundancy of words and concepts is of wide applications in literary texts. It can be found in most parts of the Qur’an, but chapter Joseph strongly benefits from that. Joseph’s story is told exclusively in this chapter, i.e., without being repeated elsewhere in the Qur’an, but the content of the chapter has an internal redundancy. Once carefully considered, various parts of the chapter appear to be of a certain type of parity and parallelism. The present study is conducted through a descriptive-analytical method so as to identify and analyze the significant patterns of redundancy in this chapter. As it is found, there are such patterns about four concepts including ‘dream, trick and shirt’, ‘seemingly contrasting places’, ‘opposite verbs’ and ‘happy ending for all of the story characters’. These patterns reveal the hidden meanings of the text by creating an effective matrix and help to imagine certain concepts that convey feelings and sentiments.
   

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pattern of redundancy
  • Amazing literary usage
  • Chapter Joseph
ـ قرآن کریم.
1.ابوالفتوح رازى، حسین بن على؛ روض الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن؛ تحقیق: محمدجعفر یاحقى، مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى‏، 1408ق.
2.الیاده، میرچاه؛  اسطوره بازگشت جاودانه؛ ترجمه: بهمن سرکاراتی، تهران: طهوری، 1384ش.
3.اندلسى، ابوحیان محمد بن یوسف؛ ‏ البحر المحیط فى التفسیر؛ تحقیق: محمد جمیل‏ صدقی، بیروت: دار الفکر، 1420ق.
4.آملی، عزّ الدین بن جعفر؛  پنج رساله اعتقادى‏؛ قم: کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى، 1374ش.
5.آیت اللهی، سیدحبیب‌الله؛ خبری، محمدعلی؛ طاووسی، محمود؛ لزگی، سیدحبیب الله؛ «تحلیل عناصر داستانی قصه یوسف در قرآن کریم»؛پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش8، 1386ش.
6.ایزوتسو، توشیهیکو؛ مفاهیم اخلاقی دینی در قرآن؛ تهران: امیر کبیر، 1392ش.
7.بانوى اصفهانى، سیده نصرت امین؛ مخزن العرفان در تفسیر قرآن؛ تهران: نهضت زنان مسلمان، 1361ش.
8.بایرناس، جان؛ تاریخ جامع ادیان؛ ترجمه: علی‌اصغر حکمت،  چ11، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1380ش.
9.بحرانى، سید هاشم؛ ‏البرهان فى تفسیر القرآن؛ تهران: بنیاد بعثت، 1416ق.
10.بغوى، حسین بن مسعود؛ معالم التنزیل فى تفسیر القرآن؛ تحقیق: عبدالرزاق المهدى‏، بیروت: داراحیاء التراث العربى، 1420ق.‏
11.پروینی، خلیل؛ زارع برمی، مرتضی؛ «تصویر آفرینی شخصیت­ها در سوه یوسف»؛کتاب قیم، ش3، 1390ش.
12.ثعلبى نیشابورى، احمد بن ابراهیم؛ الکشف و البیان عن تفسیر القرآن‏؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422ق.
13.‏حجازى، محمد محمود؛ التفسیر الواضح‏؛ چ10، بیروت: دار الجیل الجدید، 1413ق.‏
14.حسینی، ابوالقاسم؛ مبانی هنرهای قصه­های قرآن؛ قم: پارسیان، 1377ش.
15.حکیم، سید محمد باقر؛ لسانى فشارکى، محمد على؛ علوم قرآنى؛ تهران: تبیان، 1378ش.
16.جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر تسنیم؛ قم: اسراء، 1378ش.
17.زرقانى، محمد عبد العظیم؛ ‏مناهل العرفان فی علوم القرآن‏، بیروت: دار احیاء التراث العربى، بی‌تا.‏
18.زمخشرى، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ چ3، بیروت: دار الکتاب العربی‏، 1407ق.
19.سیوطى، جلال الدین؛ الإتقان فی علوم القرآن‏؛ چ2، بیروت: دار الکتاب العربى‏، 1421ق.‏
20.شبستری، عبدالحسین؛ اعلام القرآن؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1379ش.
21.‏صادقى تهرانى، محمد؛ الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن؛ چ2، قم: انتشارات فرهنگ اسلامى، 1365ش.‏
22.طباطبائی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
23.طبرسى، فضل بن حسن؛‏ مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏؛ چ3، تهران: ناصر خسرو، 1372ش.‏
24.طوسى، محمد بن حسن؛ ‏التبیان فى تفسیر القرآن؛ تحقیق: احمد قصیر عاملى، بیروت: دار احیاء التراث العربى‏، بی‌تا.
25.طیب، سید عبد الحسین؛  ‏اطیب البیان فی تفسیر القرآن‏؛ چ2، تهران: انتشارات اسلام‏، 1378ش.‏
26.عسکری، صادق؛ علیپورثانی، صغری؛ «سوره یوسف در پرتو عناصر داستان نویسی معاصر»، لسان مبین، ش9، 1391ش.
27.علوی یمنی، یحیی بن حمزه؛الطراز؛ بیروت: المکتبة العصریة، 1423ق.
28.علی­پور، مصطفی؛ ساختار زبان شعر امروز؛ تهران: فردوس، 1378ش.
29.فتوحی، محمود؛ بلاغت تصویر؛ تهران: نشر سخن، 1385ش.
30.فخررازى، ابوعبدالله محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث العربى‏، 1420ق.‏
31.فیض کاشانى، ملا محسن؛ تفسیر الصافى‏، تحقیق: حسین اعلمى، چ2، تهران: انتشارات الصدر، 1415ق.
32.‏قاسمى، محمد جمال الدین؛ ‏محاسن التاویل‏؛ تحقیق: محمد باسل عیون السود، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1418ق.
33.قرائتى، محسن؛ ‏تفسیر نور؛ چ11، تهران: مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن‏، 1383ش.‏
34.قشیرى، عبدالکریم بن هوازن؛ ‏لطایف الاشارات‏؛ تحقیق: ابراهیم بسیونى‏، چ3، مصر: الهیئة المصریة العامه للکتاب‏، بی‌تا.‏
35.قمى، على بن ابراهیم؛ تفسیر القمى‏؛ تحقیق: سید طیب موسوى جزایرى، چ4، قم: دار الکتاب، ‏1367ش.‏
36.قناد، صالح؛ قصه­های قرآن؛ چ2،قم: مرکز نشر المصطفی، 1389ش.
37.گلی، احمد؛ بافکر، سردار؛ شگردهای متناقض نمایی (پارادوکس) زیبایی شناختی؛ فنون ادبی، ش15، 1395ش.
38.محمد جمعه، هاجر سعد؛ «اثر التکرار فی التماسک النصی قصة یوسف علیه السلام نماذجا»؛ کلیة الآداب جامعة بورسعید، ش9، 2017م.
39.مجلسی، محمد باقر؛ بحار الأنوار؛ چ2، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، 1403ق.‏
40.مطاوع، سعید عطیة على؛ ‏الإعجاز القصصی فی القرآن‏؛ قاهره : دار الآفاق العربیة، 2006م.
41.مغنیه، محمد جواد؛ تفسیر الکاشف‏؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1424ق.
42.‏مکارم شیرازى، ناصر؛ تفسیر نمونه‏؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1374ش.
43. میبدى، رشیدالدین احمد بن محمد؛ کشف الأسرار و عدة الأبرار؛ تحقیق: علی­اصغر حکمت، چ5، تهران: امیر کبیر، 1371ش.
44.نیکوبخت، ناصر، بیرانوندی، محمد؛ «معناشناسی و هویت ساختار در شعر نیما یوشیج»؛ پژوهش‌های ادبی، ش131، 1383ش.
45.وحیدیان کامیار، تقی؛ بدیع از دیدگاه زیباشناسی؛ چ8، تهران: سازمان سمت، 1398ش.
46.هاشمی، احمد؛  جواهر البلاغه فی المعانی و البیان و البدیع؛ قم: دفتر تبلیغات حوزه علمیه، 1370ش.
47.هونی، مسلم؛ یعکوب، حمید؛ «تزامن فی الحدیث و افتراق فی سورة یوسف»؛ جامعه ذی قار، ش 4، 2008م.