بررسی ادله قرآنی سریان ادراک در هستی با تمرکز بر آیات تسبیح و شهادت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هیئت علمی گروه فلسفه مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) قم

چکیده

یکی از حقایقی که ذهن بسیاری از اندیشمندان را به خود مشغول کرده، شعور همگانی موجودات است، موضوعی که ظواهر آیات قرآن کریم گواه آن است. پرسش اصلی پژوهش حاضر آن است که آیات تسبیح و شهادت چگونه بر سریان ادراک در هستی دلالت می­کنند؟ نگارنده در این مقاله می­کوشد با به کارگیری روش توصیفی ـ تحلیلی، نخست، ادله قرآنی شعور همگانی موجودات را طبقه­بندی کرده و در گام دوم، سریان ادراک در هستی را با تمرکز بر آیات تسبیح و شهادت بررسی و ارزیابی کند. نتایج به دست آمده بیانگر آن است که شعور به معنای مطلق علم و آگاهی بر اساس دلالت التزامی و ظهور آیات تسبیح و شهادت برای موجودات به نحو عمومی و حقیقی ثابت است. البته، پذیرش دلالت مطابقی آیه 43 سوره نور بر شعور همگانی موجودات نیز بعید نیست. در مجموع، می­توان به این نتیجه دست یافت که هر موجودی بهره­ای از علم دارد، هرچند تمام حقیقت چنین علمی برای انسان ناشناخته و دست نیافتنی باشد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Qur’anic evidence for the perception of beings with a focus on verses about praise and testimony

نویسنده [English]

  • Mohammad Ali Mohiti Ardakan
Assistant professor, Dept. of Philosophy, Imam Khomeini Educational and Research Institute of Qom
چکیده [English]

One of the issues that have attracted the attention of scholars is the perception of all beings. This is what the Qur’an provides evidence for. The basic question is how the tasks of praise and testimony can be attributed to the perception that runs through the whole universe. As an attempt to answer this question, the present study uses a descriptive-analytical method to, first of all, classify the pieces of the Qur’anic evidence in this regard and then assess the perception of beings on the basis of the verses about praise and testimony. As the results of the study indicate, perception in the sense of general knowledge or awareness is to be taken for granted by virtue of the semantic associations and the verses about praise and testimony. Of course, as verse 43 in chapter Noor suggests, it is possible to extrapolate perception to all beings. By and large, it is concluded that everything has a certain degree of awareness, but the details or all the aspects this awareness are not and cannot be known to human beings.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur’an
  • Perception
  • Awareness of beings
  • Praise
  • Testimony
ـ قرآن کریم.
1.آل سعدى، عبدالرحمن بن ناصر؛ تیسیر الکریم الرحمن؛ چ2، بیروت: مکتبة النهضة العربیة‏، 1408ق.
2.آلوسى، سید محمود؛ روح ‏المعانى فى تفسیر القرآن ‏العظیم؛ تحقیق: على عبدالبارى عطیة، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
3.ابن عجیبه، احمد بن محمد؛ البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید؛ تحقیق: احمد عبدالله قرشى رسلان‏، قاهره: نشر دکتر حسن عباس زکى‏، 1419ق.
4.ابن عطیه اندلسى، عبدالحق بن غالب؛‏ المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز؛ تحقیق: عبدالسلام عبدالشافى محمد، بیروت‏: دارالکتب العلمیة، 1422ق.
5.ابن کثیر، اسماعیل بن عمر؛تفسیر القرآن العظیم؛ تحقیق: محمد حسین شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1419ق.
6.ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ تحقیق: علی شیری، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
7.افلاطون؛ دوره آثار افلاطون؛ترجمه: محمد حسن لطفی، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، 1357ش.
8.بغوى، حسین بن مسعود؛ معالم التنزیل فى تفسیر القرآن؛ تحقیق: عبدالرزاق المهدى‏، بیروت: داراحیاء التراث العربى‏، 1420ق.
9.بیات، محمدحسین و راستایی، حامده؛ «سریان علم در موجودات از منظر قرآن مجید و تجلی آن در اندیشه ملاصدرا»، سراج منیر، ش20، 1394ش.
10.ثعالبى، عبدالرحمن بن محمد؛ جواهر الحسان فى تفسیر القرآن‏؛ تحقیق: محمدعلى معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت: داراحیاء التراث العربى‏، 1418ق.
11.ثعلبى نیشابورى، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم‏؛ الکشف و البیان عن تفسیر القرآن‏؛ تحقیق: ابو محمد بن عاشور، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، 1422ق.
12.جوادی آملی، عبد الله؛ رحیق مختوم، شرح حکمت متعالیه (بخش چهارم از جلد دوم)؛ تدوین: حمید پارسانیا، چ2، قم: اسراء، 1382ش.
13.ـــــــــــــ؛ توحید در قرآن؛قم: مرکز نشر اسراء، 1383ش.
14.ـــــــــــــ؛ رحیق مختوم، شرح حکمت متعالیه (بخش دوم از جلد اول)؛ تنظیم و تدوین: حمید پارسانیا، چ3، قم: اسراء، 1386ش.
15.ـــــــــــــ؛ تسنیم: تفسیر قرآن کریم؛تحقیق: سعید بند علی، چ2، قم: مرکز نشر اسراء، 1387ش.
16.ـــــــــــــ؛ ادب فنای مقربان؛تحقیق: محمد صفایی، چ5، قم: مرکز نشر اسراء، 1388الف.
17.ـــــــــــــ؛ ادب فنای مقربان؛تحقیق: محمد صفایی، چ3، قم: مرکز نشر اسراء 1388ب.
18.ـــــــــــــ؛ تسنیم: تفسیر قرآن کریم؛تحقیق: حسین اشرفی و روح الله رزقی، چ2، قم: مرکز نشر اسراء، 1389ش.
19.ـــــــــــــ؛ تسنیم: تفسیر قرآن کریم؛تحقیق: احمد قدسی، چ5، قم: مرکز نشر اسراء، 1389ش.
20.ـــــــــــــ؛ تسنیم: تفسیر قرآن کریم؛تحقیق: حسن واعظی محمدی، چ8، قم: مرکز نشر اسراء، 1389ش.
21.ـــــــــــــ؛ اسرار الصلوة؛چ4، قم: دار الاسراء، 1427ق.
22.حر عاملى، محمد بن حسن؛ تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة (وسائل الشیعة)؛ قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، 1409ق.
23.حقى بروسوى، اسماعیل؛ تفسیر روح البیان‏؛ بیروت: دارالفکر، بی­تا.
24.حوى، سعید؛ الأساس فى التفسیر؛ چ6، قاهره: دار السلام‏، 1424ق.
25.خطیب، عبدالکریم‏؛ التفسیر القرآنى للقرآن‏؛ بیروت: دار الفکر العربی، 1424ق.
26.خمینی، سید مصطفی؛ تفسیر القرآن الکریم؛ بی­جا: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، 1418ق.
27.درویش، محیى الدین‏؛ اعراب القرآن و بیانه؛ چ4، سوریه: دار الارشاد، 1415ق.
28.راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۳ق.
29.زبیدی، محمد مرتضی؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ بیروت: دار مکتبة الحیاة، 1306ق.
30.زحیلی، وهبة بن مصطفى؛ تفسیر الوسیط؛ دمشق: دار الفکر، 1422ق.
31.زمخشرى، محمود بن عمر؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ چ3، بیروت: دار الکتاب العربی‏، 1407ق.
32.شبر، سید عبد الله؛ الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین؛ تحقیق: سید محمد بحرالعلوم‏، کویت‏: مکتبة الألفین‏، 1407ق.
33.شرتونی، سعید؛ اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد؛ بی­جا: دار الاسوة للطباعة و النشر، 1416ق.
34.طباطبائی، سید محمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
35.طبرسى، فضل بن حسن؛ مجمع‏البیان فى تفسیرالقرآن؛ تصحیح: محمدجواد بلاغى، چ3، تهران: ناصرخسرو، 1372ش.
36.طبرى، ابو جعفر محمد بن جریر؛ جامع البیان فى تفسیر القرآن؛ بیروت: دار المعرفة‏، 1412ق.
37.طریحی، فخر الدین بن محمد؛ مجمع البحرین؛تصحیح: احمد حسینی و محمود عادل، چ4، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1408ق.
38.طنطاوى، سید محمد؛ التفسیر الوسیط للقرآن الکریم؛ قاهره‏: دار نهضة مصر للطباعة و النشر، بی‌تا.
39.طوسى، محمد بن حسن؛ التبیان فى تفسیرالقرآن؛ تصحیح: احمد قصیر عاملى، بیروت: دار احیاء التراث‏العربى، بی‌تا.
40.طیب، عبدالحسین؛ اطیب البیان فی تفسیر القرآن‏؛ چ2، تهران: انتشارات اسلام‏، 1369ش.
41.عاملی، ابراهیم؛ تفسیر عاملى؛ تحقیق: على اکبر غفارى، تهران، انتشارات صدوق، 1360ش.
42.عروسی حویزی، عبد على بن جمعه‏؛ تفسیر نور الثقلین؛ تحقیق: سید هاشم رسولى محلاتى‏، چ4، قم: انتشارات اسماعیلیان‏، 1415ق.
43.عکبری، عبدالله بن حسین؛ التبیان فی إعراب القرآن؛ ریاض‏: بیت الأفکار الدولیة، 1419ق.
44.فخر رازی، محمد بن عمر؛مفاتیح الغیب؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث‏العربى، 1420ق.
45.فیروزآبادی، محمد بن یعقوب؛ ­القاموس المحیط؛بیروت: دارالجیل، ۱۳۷۱ق.
46.فیض کاشانى، ملا محسن؛ تفسیر الصافى‏؛ تحقیق: حسین اعلمى‏، چ2، تهران: انتشارات الصدر، 1415ق.
47.قمى، على بن ابراهیم‏؛ تفسیر القمی؛‏ تحقیق: طیب موسوى جزائرى، چ3، قم: دار الکتاب‏، 1404ق.
48.قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب؛ تحقیق: حسین درگاهى، ‏تهران: سازمان چاپ و انتشارات ‏وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1368ش.
49.کاشانى، فتح‏الله بن شکرالله؛ زبدة التفاسیر؛ قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1423ق.
50.ــــــــ؛ تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین؛ چ3، تهران: کتابفروشى محمد حسن علمى‏، 1336ش.
51.گنابادی، سلطان محمد؛ تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة؛ چ2، بیروت‏: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1408ق.
52.مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى؛ بحار الأنوار؛ چ2، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، 1403ق.
53.محلى، جلال‌الدین؛ سیوطى، جلال‌الدین؛ تفسیر الجلالین‏؛ تحقیق: عبدالرحمن‌بن ابى‏بکر سیوطى،‏ بیروت: مؤسسة النور للمطبوعات‏، 1416ق.
54.محیطی اردکان، محمدعلی؛ «ارزیابی تبیین شعور همگانی موجودات بر اساس دلیل مساوقت در حکمت متعالیه»، آیین حکمت، ش38، 1397ش.
55.ـــــــــــــــ؛ «بررسی تبیین سریان ادراک در هستی با توجه به حیثیت تجردیِ مادیات در حکمت متعالیه»، معرفت فلسفی، ش56، 1396ش.
56.ـــــــــــــــ؛ «بررسی تبیین علامه طباطبایی از شعور همگانی موجودات در تفسیر المیزان»، معرفت فلسفی، ش44، 1393ش.
57.مصباح یزدی، محمدتقی؛ به سوی تو؛ ­­تدوین و نگارش: کریم سبحانی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1383ش.
58.ــــــــــــــ؛ به سوی خودسازی؛ نگارش: کریم سبحانی، چ4، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1384ش.
59.ــــــــــــــ؛ سفر به سرزمین هزار آیین؛تدوین و نگارش: اصغر عرفان، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1386ش.
60.ــــــــــــــ؛ ره توشه؛ تحقیق و نگارش: کریم سبحانی، چ6، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1391الف.
61.ــــــــــــــ؛ معارف قرآن 1-3: خداشناسی، کیهان­شناسی، انسان­شناسی؛چ4، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1391ب.
62.مطهری، مرتضی؛ آشنایی با قرآن (4) (تفسیر سوره نور) ؛ چ32، تهران: صدرا، 1392ش.
63.معین، امر اللّه؛ بیادار، هنگامه و ابوالحسنی، فاطمه؛ «تسبیح موجودات غیر ذی شعور از دیدگاه قرآن»، معارف قرآنی، ش18، 1393ش.
64.ملاصدرا، محمد بن ابراهیم؛ اسرار الآیات؛مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه، 1360ش.
65.ـــــــــ؛ الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث، 1981م.
66.ـــــــــ؛ المبدأ و المعاد؛تصحیح: سید جلال الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1354ش.
67.ـــــــــ؛ تفسیر القرآن الکریم؛ تحقیق: محمد خواجوی، چ2، قم: انتشارات بیدار، 1366ش.
68.ـــــــــ ؛ شرح أصول الکافی؛ تحقیق: محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1383ش.
69.ـــــــــ ؛ مجموعة الرسائل التسعة؛ تهران: بی­نا، 1302ق.
70.میبدى، احمد بن محمد؛ کشف الأسرار و عدة الأبرار؛ تحقیق: على اصغر حکمت، چ5، تهران: انتشارات امیر کبیر، 1371ش.
71.ناس، جان بایر؛ تاریخ جامع ادیان؛ترجمه: علی اصغر حکمت، چ20، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1390ش.