قضا و قدر خدا و نقش انسان در سرنوشت از منظر قرآن و برهان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه قرآن پژهی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

قضا و قدر از مبادی فعل خدا و از مسائل اساسی الهیات قرآن است. تبیین صحیح قضا و قدر الهی و نقش انسان در جهان و سرنوشت خود اهمیت به سزایی در اندیشه و کُنش توحیدی دارد. هدف این پژوهش، بررسی چیستی قضا و قدر خدا در آفرینش و نقش انسان در جهان و سرنوشت خویش است. طرح مسئله قضا و قدر خدا و سرنوشت انسان، ضرورت بازتحلیل رابطه خدا، جهان و انسان را می نماید. رویکرد این مطالعه، بازخوانی نگاه قرآن در مسأله است. روش این تحقیق، عقلی ـ نقلی است که بر شیوه تحلیل مستندات سامان یافته است. براساس یافته این پژوهش، قضا و قدر از مبادی فعل خداست که فاعلیت خدا را بر مدار نظام اسباب تفسیر می‌کند. بر پایه این تفسیر، خداوند علت موجبه همه پدیده‌هاست و تشخُّص وجودی آفریده‌ها از مسیر علل تعیّن­بخش، تقدیر خداوند است. نتیجه این پژوهش اثبات می‌کند که قضا و قدر خدا در منظومه معرفتی قرآن منافاتی با نقش انسان در جهان و اراده او در سرنوشت خود ندارد، بلکه آفرینش الهی بر مدار نظام قانونمند سببی­ـ مسببی، موجب پیدایش هر پدیده از راه علت مناسب خویش است. بر این اساس، اراده انسان نیز جزء اخیر علت تامه فعل ارادی انسان و مصداقی از قضا و قدر خداوند است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The destinies set by God and the role of man in determining his fate from the viewpoints of the Qur’an and logic

نویسنده [English]

  • mohammadbagher saidi roshan
Associate professor, Dept. of Qur’anic Research, Houzeh and University Research Center
چکیده [English]

Determination of destinies is an act of God and a basic issue discussed in the Qur’an. The clarification of this subject and how man plays a role in this regard can shape up man’s ideology and direct his acts. This study is conducted to answer two questions; “what is destiny as set by God?” and “what is man’s role in determining his fate?”. This kind of investigation calls for an analysis of the relationships among God, the world and man. The approach adopted for the research is the one by which the Qur’an deals with the subject. Also, the method of the study is based on ration and narration practiced through the analysis of documentary sources. As the results show, setting destinies is an act of God carried out within a framework of ways and means. According to this view, God is the creator of all the phenomena in the universe, and the entity as well as the identity of everything is already predestined by Him. It is shown in the research that God’s predestination of affairs as depicted in the Qur’an is not in contrast with man’s role in the world and his will and power to determine his own fate. Indeed, the creation is based on a system of causes and effects according to which any phenomenon is created or comes to being through a certain route or by certain means. By virtue of this relationship, man’s will is an instance of God-predestined entities that are not embodied unless required actions are done.                

کلیدواژه‌ها [English]

  • Predestination
  • Acts of God
  • Man’s fate
  • Role of man’s will in his life
ـ قرآن کریم.
1.ابن‎منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ چ3، بیروت: دار صادر، 1414ق.
2.اصفهانی، ابو نعیم أحمد بن عبد الله؛ حلیة الأولیاء وطبقات الأصفیاء؛ مصر: السعادة، 1394ق.
3.بحرانی، هاشم بن سلیمان؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ قم: مؤسسة البعثة، 1415ق.
4.حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح: حسن زاده آملی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1413ق.
5.رازی، قطب الدین محمد؛ شرح الاشارات و التنبیهات للطوسی (مع المحاکمات)؛ قم: دفتر نشر الکتاب، 1403ق.
6.راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ مفردات الفاظ القرآن؛ بی‎جا: دارالمعروف، 1434ق.
7.سبحانى‏، جعفر؛ الإلهیات على هدى الکتاب و السنّة و العقل‏؛ قم: المرکز العالمی للدراسات الإسلامیة، 1412ق.
8.سیوطى، جلال‎الدین؛ الدرّ المنثور فى تفسیر المأثور؛ قم: کتابخانه آیت‎اﷲ مرعشی، 1404ق.
9.صدرالمتألهین، محمد؛ شرح أصول الکافی؛ تصحیح: محمد خواجوى، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1383ش.
10.ــــــــــــــــــــــــ؛ الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1981م.
11.طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1390ق.
12.ـــــــــــــــــــــــــ؛ نهایة الحکمة؛ قم: موسسه النشر الاسلامی، 1416ق.
13.طبرسی، فضل بن حسن؛ ‏مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ تصحیح: سیّدفضل‎اﷲ طباطبایی یزدی،‏ تهران: ناصرخسرو، 1372ش.
14.طبرى، محمد بن جریر؛ ‏جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة، 1412ق.
15.طوسی، محمد بن حسن؛ مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت: مؤسسة فقه الشیعة ، 1411ق.
16.عاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعة؛ قم: مؤسسة آل‌البیت (ع)، 1409ق.
17.قمى، على بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ تصحیح: طیّب‏ موسوى جزائرى، قم: دارالکتاب، 1404ق.
18.کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تحقیق: على‎اکبر غفارى و محمد آخوندى، چ4‏، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
19.ماتریدى، محمد بن محمد؛ ‏تأویلات أهل السنّة (تفسیر الماتریدى)؛ تحقیق: مجدى باسلوم، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1426ق.
20.متقی هندی، علاء الدین علی؛ کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال؛ بی‌جا: مؤسسة الرسالة، 1401ق.
21.مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
22..مصباح یزدی، محمدتقی (1368ش)، آموزش فلسفه، ج2، چ3، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
23.مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ ج1، چ8، قم: صدرا، 1372ش.
24.ـــــــــــــــــ؛ مجموعه آثار، ج6، چ15، تهران: صدرا، 1390ش.
25.مولوی، جلال‎الدین محمد؛ مثنوی؛ نسخه نیکلسون، چ2، طلوع، 1373ش.
26.میر داماد، محمد باقر؛ مصنفات میر داماد، تحقیق: عبدالله نورانی، تهران: انجمن مفاخر فرهنگی، 1388ش.