حبط قرآنی و بطلان فقهی؛ از همانندی تا هم‌پوشانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه میبد، یزد، ایران

2 گروه فقه و حقوق دانشگاه آیت الله حائری ره میبد

چکیده

مفسران در تبیین معنای مفردات قرآنی، دیدگاه یکسانی ندارند. از سوی دیگر، فقیهان در بیان کیفیت مفاهیم گاه یکدست عمل نمی­کنند. در هر کدام از دو گروه، نظر مشهوری وجود دارد که سایر تلقی­ها در مقابل آن، در کسوت دیدگاه شاذ و نادر، خودنمایی می­کند. در قرآن کریم، واژه «حبط» بیشتر با تعبیر مرکب «حبط اعمال» به کار رفته است که نشان از نابودی اعمال دارد. از سوی دیگر، در فقه نیز تعبیر بطلان به اعمال نسبت داده می­شود که این هم حاکی از نابودی آن اعمال (عبادات یا معاملات) است. آیا بطلان فقهی، همان حبط قرآنی است؟ باور به نسبت و رابطه «عموم خصوص من وجه» این دو مفهوم، دارای ادله متعدد و قوی است. اسباب حبط و عوامل بطلان نیز در برخی موارد، همپوشانی دارد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Quranic Revocation (Habt) and Invalidity in Jurisprudence; from similarity to Overlap

نویسندگان [English]

  • ardavan arzhang 1
  • morteza motahari fard 2
1 دانشیار دانشگاه میبد، یزد، ایران
2 دانشجوی دکتری فقه و حقوق، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران
چکیده [English]

 Commentators do not share the same viewpoints in explaining the meaning of Qur'anic words. On the other hand, jurisprudents do not act uniformly in the meaning of the concepts. In each of the two groups, there is a popular view that the other views against it seems as a rare view.
In the Holy Qur'an, the word "abolish"(Habt) is more commonly used in the compound sense of "abolish deeds" which means the destruction of deeds. In jurisprudence, on the other hand, the interpretation of falsehood is attributed to actions, which implies the destruction of those practices (worship or transactions). Is invalid jurisprudence the same as revocation (Habt) in Qur'an?
The conviction that the examples of these two concepts cover and coincide each other has many strong arguments. The causes of revocation (Habt) in Qur'an and the causes of inoperative in jurisprudence also overlap in some cases.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Revocation of Deed
  • Invalidity of Deed
  • Jurisprudence
  • Interpretation
  • Publicity and privacy in some ways
  1. - قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، قم: دارالقرآن الکریم، 1373

    1. ابن عجیبه، احمد بن محمد؛ البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید؛ به کوشش: احمد عبدالله قرشی، قاهره: حسن عباس زکی، 1419 ق.

    2. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ چ3، بیروت: دار صادر، 1414 ق.

    3. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی؛ روض الجنان و روح الجنان؛ مشهد: آستان قدس رضوی، 1408 ق.

    4. انصاری، مرتضی بن محمدامین؛ فرائد الاصول؛ چ9، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1428 ق.

    5. ـــــــــــــــــــــــــ؛ مطارح ­الانظار؛ به کوشش: ابوالقاسم کلانتری، قم: مؤسسه آل ­البیت (ع)، 1404 ق.

    6. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین؛ کفایة ­الاصول؛ قم: مؤسسه آل ­البیت (ع)، 1409 ق.

    7. بجنوردی، سید حسن؛ منتهی الاصول؛ تهران: مؤسسة العروج، ۱۳۸۰ ش.

    8. بحرانی، یوسف بن احمد؛ الحدائق الناضرة؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1405 ق.

    9. بروجردی، حسین؛ نهایة ­الاصول (تقریرات آیت­الله بروجردی)؛ به کوشش: حسینعلی منتظری، قم: حکمت، 1375 ش.

    10. جرجانی، ابو الفتح بن مخدوم؛ آیات الاحکام؛ تهران: نوید، 1404 ق.

    11. حائری، عبدالکریم؛ درر الفوائد؛ به کوشش: محمدعلی اراکی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1408 ق.

    12. حسینی شیرازی، سید محمد؛ تبیین القرآن؛ چ2، بیروت: دار العلوم، 1423 ق.

    13. حسینی همدانی، محمد؛ انوار درخشان؛ تهران: لطفی، 1404 ق.

    14. حکیم، سید محسن؛ مستمسک العروة الوثقی؛ قم: دار التفسیر، 1416 ق.

    15. حکیم، سید محمدتقی؛ الاصول العامة فی الفقه المقارن؛ چ2، قم: مجمع جهانی، ۱۴۱۸ ق.

    16. خمینی، سید روح­ الله؛ کتاب الطهارة؛ قم: مؤسسه اسماعیلیان، ۱۴۰۱ ق.

    17. خمینی، سید مصطفی؛ تحریرات فی الاصول؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار، 1376 ش.

    18. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ المفردات؛ به کوشش: صفوان عدنان داودی، دمشق: دار العلم، 1412 ق.

    19. سبحانی، جعفر؛ المحصول (تقریرات آیت­الله سبحانی)؛ به کوشش: محمود جلالی مازندرانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1418 ق.

    20. سبحانی، جعفر؛ الوسیط فی اصول الفقه؛ قم: مؤسسه امام صادق (ع)، 1380 ش.

    21. سبزواری‌ نجفی، محمد؛ إرشاد الاذهان؛ بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1419 ق.

    22. سلار دیلمی، حمزة بن عبدالعزیز؛ المراسم؛ قم: المجمع العالمی لاهل البیت (ع)، 1414 ق.

    23. سلطانعلیشاه، سلطان محمد‌بن‌حیدر؛ بیان السعادة؛ ترجمه: رضا خانی و حشمت­الله ریاضی، تهران: پیام نور، 1372ش.

    24. شاه عبدالعظیمی، حسین؛ تفسیر اثناعشری؛ تهران: میقات، 1363 ق.

    25. شریف لاهیجی، محمد‌بن‌علی؛ تفسیر شریف لاهیجی؛ به کوشش: سید جلال­الدین حسینی، تهران: نشر داد، 1373ش.

    26. شهید اول، محمد بن مکی؛ الدروس الشرعیة؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۴ ق.

    27. شیبانی، محمد بن حسن؛ نهج البیان؛ تهران: بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، 1413 ق.

    28. صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر؛ جواهر الکلام؛ به کوشش: عباس قوچانی، چ7، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی­تا.

    29. طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان؛ ترجمه: سید محمدباقر موسوی همدانی، چ5، قم: دفتر نشر اسلامی، 1374 ش.

    30. طبرسی، فضل‌ بن حسن؛ جوامع‌ الجامع؛ ترجمه: گروه مترجمان، چ2، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان‌ قدس، 1377 ش.

    31. ــــــــــــــــــــ؛ مجمع البیان؛ ترجمه و تحقیق: رضا ستوده، تهران: فراهانی، 1360 ش.

    32. طریحی، فخرالدین بن محمد؛ مجمع البحرین؛ چ3، تهران: مرتضوی، 1375 ش.

    33. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی­تا.

    34. طیب، عبد الحسین؛ أطیب البیان؛ چ2، تهران: انتشارات اسلامی، 1378 ش.

    35. عراقی، ضیاء‌الدین؛ نهایة ­الافکار (تقریرات)؛ به کوشش: محمدتقی بروجردی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.

    36. علم‌ الهدی، علی بن حسین؛ الانتصار؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1415 ق.

    37. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله؛ کنز العرفان؛ بی­جا: مجمع جهانی تقریب، 1419 ق.

    38. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛ چ2، قم: هجرت، 1410 ق.

    39. فیض کاشانی، محمد بن شاه­مرتضی؛ الاصفی فی تفسیر القرآن؛ به کوشش: درایتی و نعمتی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1418 ق.

    40. ـــــــــــــــــــــــــــ؛ تفسیر الصافی؛ به کوشش: حسین اعلمی، تهران: مکتبة الصدر، 1415 ق.

    41. ـــــــــــــــــــــــــــ؛ مفاتیح الشرایع؛ قم: مجمع الذخائر الاسلامیة، 1401 ق.

    42. قرشی، سید علی­اکبر؛ قاموس قرآن؛ چ6، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1371 ش.

    43. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب؛ به کوشش: حسین ارشادی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368 ش.

    44. کاشانی، فتح­ الله بن شکر الله؛ تفسیر منهج الصادقین؛ تهران: کتاب‌فروشی محمدحسن علمی، 1336 ش.

    45. کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407 ق.

    46. مدرسی، محمدتقی؛ تفسیر هدایت؛ ترجمه: گروه مترجمان، مشهد: بنیاد پژوهش­های آستان قدس ، 1377 ش.

    47. مظفر، محمدرضا؛ اصول ­الفقه؛ بیروت: مؤسسة­ الاعلمی للمطبوعات، بی­تا.

    1. 48.  مغنیه، محمدجواد؛ تفسیر الکاشف؛ تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1424 ق.

    49. ــــــــــــــ؛ تفسیر المبین؛ قم: بعثت، بی­تا.

    50. مکارم شیرازی، ناصر؛ الْأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل؛ قم: مدرسة الامام علی بن ابی طالب(ع)، 1421 ق.

    51. ــــــــــــــــــ؛ انوار الفقاهة (کتاب التجارة)؛ قم: نشر مدرسة الامام علی بن ابى طالب( ع)، 1425 ق.

    1. 52.  ــــــــــــــــــ؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1374 ش.

    53. مهیار، رضا؛ فرهنگ ابجدی عربی-فارسی؛ موجود در نرم‌افزار جامع التفاسیر نور 2، بی­تا.

    54. نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد؛ کشف المراد فی شرح تجرید العقائد؛ قم: شکوری، ۱۳۷۲ ش.

    55. نوبهار، رحیم؛ «جستاری در تقسیم­بندی باب­های فقهی و پیامدهای روش­شناختی آن»؛ فصلنامه راهبرد، سال24، ش76، پاییز 1394 ش.

    56. هاشمی شاهرودی، سید محمود؛ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام؛ قم: مؤسسه دایرة‌المعارف فقه اسلامی، ۱۴۲۶ ق.

    57. یزدی، سید محمدکاظم بن عبدالعظیم؛ العروة الوثقی؛ چ2، بیروت: مؤسسة الاعلمی، 1409 ق.