بازخوانی انتقادی روایات ترتیب نزول (مطالعه موردی سه سوره منافقون، نور و احزاب)

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان

2 استادیار و عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان

چکیده

برخی از علمای معاصر بر این باورند که عموم مسلمانان از صدر اسلام تاکنون در قرائت قرآن به یک قرائت واحد ملتزم بوده‌اند. آن قرائت، همان قرائتی است که از جانب خداوند متعال نازل شده و بر زبان مبارک رسول اعظم (ص) جاری گشته و مسلمانان سینه‌به‌سینه تا به امروز آن را حفظ نموده‌اند و فرمان حضرات معصومین (ع) مبنی بر قرائت قرآن مطابق «قرائة الناس»، اشاره به همان قرائت واحد دارد و حفص بن سلیمان نیز به همان قرائت واحد، ملتزم بوده است. لکن با بررسی متن، سند و دلالت روایات مربوط به «قرائة الناس» و همچنین اسناد و مدارک تاریخی و تفسیری، به‌روشنی می‌توان دریافت که اولاً منظور از «قرائةالناس»، یک قرائت منحصربه‌فرد در تمامی اعصار و امصار نیست و ثانیاً قرائت حفص از عاصم در زمان‌ها و مکان‌های مختلف اسلامی، از شیوع امروزی برخوردار نبوده و به گواهی علما و مفسران متقدم و متأخر، در موارد متعددی با قرائت رایج در میان مردم مطابقت نداشته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Critical Overview of Narratives in the Order of the Descent of Quran (Case Study of the Three Surahs of Monafeqhoon, Noor and Ahzab)

نویسندگان [English]

  • Zahra kalbasi 1
  • amir ahmadnejad 2
1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان
2 استادیار و عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان
چکیده [English]

The narrations of the order of the descendants(Nozool), by expressing the historical order of the descendants of the suras, have given an overview of their time of descending. Accordingly, the Noor andMonafeqhoon suras are after the Nasr, the date of which goes back to the ninth year of Hijra. The surah Ahzab is also after Surah al-Imran. the date of it goes down to the third year of Hijra; contrary to the narratives of the order of descent; the historical reports and the narrations of the descent indicate that the chapter(surah )of the Monafeqhoon was revealed in the fifth year of Hijrah on the way to the return of the Muslims in Bani Mstalagh war. After the Muslims arrived in Medina, the hypocrites slandered the Prophet's wife, which led to the revelation of the first verses of Sura Noor (The Verses of Efk). The last verses of this chapter (surah ) also refer to the issue of ditching the gulf before the Ahzab war.
Also, the surah of Ahzab the was revealed on the occasion of the Ahzab s' war in the fifth year of Hijri, the siege of the Bani Qurayza, and finally the Prophet's marriage to Zainab, the daughter of Jahesh, located in Zi Al-Hajja this year.
  Thus the timely verses of these three suras, which are the main source of dating, indicate the decline of all three suras in the fifth year of Hijra, in the order of theMonafeqhoon, Noor and Ahzab. Accordingly, the position of these three suras in the traditions of the descending order is incorrect. In addition, it has undermined the validity of these traditions in dating the suras.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Monafeqhoo؛
  • Noor؛ Ahzab؛ descending order narratives؛ dating؛ timed verses

مراجع

 ـ قرآن کریم

1. ابن اثیر، علی بن محمد؛ الکامل فی التاریخ؛ بیروت: دار صادر، 1385 ق.

2. ــــــــــــــــــ؛ أسد الغابة فى معرفة الصحابة؛ بیروت: دار الفکر، 1409 ق.

3. ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد؛ دیوان المبتدأ و الخبر فى تاریخ العرب؛ به کوشش: خلیل شحادة، چ2، بیروت: دار الفکر، 1408 ق.

4. ابن سعد، محمد بن سعد؛ الطبقات الکبری؛ به کوشش: محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1410 ق.

5. ابن عاشور، محمد بن طاهر؛ التحریر و التنویر؛ بیروت: مؤسسة التاریخ، بی­تا.

6. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله؛ الاستیعاب فى معرفة الاصحاب؛ به کوشش: علی محمد البجاوی، بیروت: دار الجیل، 1412 ق.

7. ابن عطیه، عبد الحق بن غالب؛ المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1422ق.

8. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر؛ البدایة و النهایة؛ بیروت: دار الفکر، 1407 ق.

9. ــــــــــــــ؛ تفسیر القرآن العظیم؛ به کوشش: محمدحسین شمس‌الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، 1419 ق.

10. ابن هشام، عبدالملک بن هشام؛ السیرة النبویة؛ به کوشش: مصطفی السقا، ابراهیم الأبیارى، عبدالحفیظ شلبى، بیروت: دارالمعرفة، بی­تا.

11. ابوالفتوح رازی، حسین بن­ علی؛ روض الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن؛‏ به کوشش: محمدجعفر یاحقی، محمدمهدی ناصح‏، مشهد: آستان قدس رضوی، 1408 ق.

12. آلوسی، محمود بن عبدالله؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ به کوشش: علی عبدالباری عطیة، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415 ق.

13. بیضاوی، عبدالله­ بن­ عمر؛ أنوار التنزیل و أسرار التأویل؛ به کوشش: محمد عبدالرحمن ­المرعشلی، بیروت: دار احیاء التراث­ العربی، 1418 ق.

14. بیهقی، احمد بن حسین؛ دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة؛ به کوشش: عبدالمعطی قلعجی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1405 ق.

15. ثعالبى، عبدالرحمن بن محمد؛ جواهر الحسان فى تفسیر القرآن؛ به کوشش: محمدعلی معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1418 ق.

16. ثعلبى، احمد بن­ ابراهیم؛ الکشف و البیان عن تفسیر القرآن؛ بیروت: دار إحیاء التراث­ العربی، 1422 ق.

17. دروزة، محمد عزت؛التفسیر­ الحدیث؛ چ2، قاهره: دار إحیاء الکتب ­العربیة، 1383 ق.

18. ذهبی، محمد بن احمد؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر والاعلام؛ به کوشش: عمر عبد السلام تدمری، چ2، بیروت: دارالکتاب العربى، 1413 ق.

19. زنجانى، ابوعبدالله؛ تاریخ القرآن؛ تهران: منظمة الاعلام الاسلامی‏، 1404 ق.

20. سمرقندی، نصر بن محمد؛ بحر العلوم؛ لبنان، دار الفکر، 1416 ق.

21. شمس شامی، محمد بن یوسف؛ سبل الهدی و الرشاد فى سیرة خیر العباد؛ به کوشش: عادل احمد عبدالموجود و على محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1414 ق.

22. شهرستانى، محمد بن­ عبدالکریم؛ مفاتیح ­الاسرار و مصابیح ­الابرار؛ به کوشش: پرویز اذکائی، تهران: مرکز انتشار نسخ خطی، 1368 ش.

23. طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛‌ چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‌ مدرسین حوزه علمیه قم، 1417 ق.

24. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع ­البیان فی تفسیر القرآن؛ به کوشش: محمدجواد بلاغی، چ3، تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1372 ش.

25. طبری، محمد بن­ جریر؛ جامع البیان فى تفسیر القرآن‏؛ بیروت: دار المعرفة‏، 1412 ق.

26. ــــــــــــــــــ؛ تاریخ الطبری؛ به کوشش: محمد ابوالفضل ابراهیم، چ2، بیروت: دار التراث، 1387ق.

27. طوسی، محمد بن ­حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی­تا.

28. عنایة، غازی؛ أسباب النزول القرآنی؛ بیروت: دار الجیل‏‏، 1411 ق.

29. فخر رازی، محمد بن ­عمر؛ مفاتیح الغیب؛ چ3،بیروت: دار احیاء­ التراث ­العربی، 1420 ق.

30. فراء، یحیى بن زیاد؛ معانى القرآن‏؛ به کوشش: احمد یوسف نجاتی، محمدعلی نجار، عبدالفتاح اسماعیل شلب، مصر: دار المصریة‏، 1980 م.

31. فیض کاشانی، محمد بن­ شاه­مرتضی؛ تفسیر الصافی؛ چ2، تهران: مکتبة الصدر، 1415 ق.

32. قرطبی، محمد بن احمد؛ الجامع لاحکام القرآن؛ تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1364 ش.

33. قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ به کوشش: طیب­ موسوی جزایری، چ3، قم: دار الکتاب، 1363 ق.

34. کلباسی، زهرا؛ «نظریه نزول پیوسته آیات در سوره‌های قرآن کریم»؛ رساله دکتری، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، تاریخ دفاع: 1397 ش.

35. مسعودی، علی بن حسین؛ التنبیه و الاشراف؛ ترجمه: ابوالقاسم پاینده، چ2، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1365 ش.

36. معرفت، محمدهادی؛ علوم قرآنى؛ چ4، قم: مؤسسه فرهنگی التمهید‏، 1381 ش.

37. مقاتل بن سلیمان؛ تفسیر مقاتل بن سلیمان؛ بیروت: دار احیاء التراث، 1423 ق.

38. نکونام‏، جعفر؛ درآمدی بر تاریخ­گذاری قرآن؛ تهران: نشر هستى­نما‏، 1380‏ ش.

39. واحدی، علی بن احمد؛ اسباب النزول؛ ترجمه: علیرضا ذکاوتی، تهران: نشر نى‏، 1383 ش.

40. واقدی، محمد بن عمر؛ مغازی: تاریخ جنگ‌های پیامبر (ص)؛ ترجمه: محمود مهدوی دامغانى، چ2، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1369 ش.

41. هواری، هود بن محکم‏؛ تفسیر کتاب الله العزیز؛ الجزایر: دار البصائر، 1426 ق.

42. یعقوبی، احمد بن اسحاق؛ تاریخ الیعقوبى؛ بیروت: دار صادر، بی­تا.

 

دو فصلنامه کتاب قیم

دوره 9، شماره 20
بهار و تابستان 1398
صفحه 125-148

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 11 شهریور 1397
  • تاریخ بازنگری: 06 آبان 1397
  • تاریخ پذیرش: 14 دی 1397

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار