Analyzing the concept and factors of situational religiosity in the Holy Qur’an

Document Type : Research Paper

Authors

1 PhD student, Ilam University

2 Professor in Qur’anic sciences and Hadith, College of Theology, Ilam University

3 Assistant professor, Ilam University

Abstract

A religion undergoes diversification once it turns from its divine nature into a human entity. In this case, it takes up different forms and ritual practices. Through qualitative content analyses, this study seeks to shed light on one of the facets of religiosity in the Qur’an with a focus on ‘the change of religious positions due to the change of situations’. As the results show, many Qur’anic verses quit the bipolar belief-disbelief context and depict a space where individuals have faith but make shifts in certain situations. This situational religiosity is due to such tendencies as gaining benefits and warding off losses with material and spiritual motives, the occurrence of certain social conditions, and the ignorance of believers regarding the various aspects of religiosity. In this type of religiosity, the position of religion keeps changing, which harms the religious identity of believers by posing a challenge to their ‘sense of resistance’ as a central issue addressed in the Qur’an. However, immunity from situational religiosity is possible through awareness and self-recognition.          

Keywords

Main Subjects

References

  1. -قرآن کریم.

    -نهج‌البلاغه.

    1. آذربایجانی، مسعود؛ مقیاس سنجش دینداری (تهیه و ساخت آزمون جهت گیری مذهبی با تکیه بر اسلام)؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1393 ش.
    2. ابن شعبه حرانى، حسن بن على؛ تحف العقول عن آل الرسول؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1404 ق.‏
    3. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ بیروت: دار صادر، 1414 ق.
    4. ابن‏عاشور، محمدطاهر؛ تفسیر التحریر و التنویر؛ بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، 1420 ق.‏
    5. ابوزهره، محمد؛ زهرة التفاسیر؛ بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
    6. ایمان، محمد‌تقی؛ نوشادی، محمودرضا؛ «تحلیل‌محتوای کیفی»؛ مجله عیار پژوهش در علوم انسانی، سال سوم، شماره 2 (پیاپی6) ، صص 15-44، 1394 ش.
    7. بادفر، رحمت؛ «گونه‌شناسی سبک‌های دینداری مسلمانان در قرآن و نهج‌البلاغه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم قرآنی ایلام، 1394 ش.
    8. بدوى، عبدالرحمن؛ دفاع از قرآن در برابر آراى خاور شناسان؛ مشهد: به­نشر، 1383 ش.
    9. جوادی آملی، عبدالله؛ دین شناسی؛ قم، انتشارات اسراء، 1383 ش.
    10. چرم­دوز، زهره؛ «مقایسه دینداری تکلیف محور و دینداری متکلفانه»؛ پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه معارف قرآن و عترت (ع)، 1393 ش.
    11. حویزى، عبدعلى بن جمعه‏؛ تفسیر نور الثقلین‏؛ قم: اسماعیلیان، 1415 ق.‏
    12. خطیب، عبدالکریم؛ التفسیر القرآنى للقرآن؛ بیروت: دار الفکر العربی، 1424 ق.
    13. رادی میبدی، زهرا و پرچم، اعظم؛ «آسیب شناسی ارتجاع و تزلزل جوامع دینی از منظر قرآن با تکیه بر بافت اجتماعی و ذهنی (مورد مطالعه : یهود صدر اسلام)»؛ پژوهش­نامه قرآن و حدیث، شماره 27، صص 59-89، 1399 ش.
    14. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ بیروت: انتشارات دارالعلم، 1412 ق.
    15. رسولی محلاتی، هاشم ؛ تاریخ انبیاء؛ قم: بوستان کتاب، 1392 ش.
    16. زحیلی، وهبه؛ التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج‏؛ دمشق: دار الفکر، 1411 ق.
    17. زمخشری، محمود بن عمر؛ أساس البلاغة؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1998 م.
    18. زمخشرى، محمود بن عمر؛ الکشاف؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1407 ق.
    19. سمرقندى، نصر بن محمد؛ تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم‏؛ بیروت: دار الفکر، 1416 ق.
    20. سید قطب، ابراهیم حسین شاذلی؛ فى ظلال القرآن؛ بیروت: دار الشروق، 1425 ق.
    21. سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر؛ الدر المنثور فى التفسیر بالماثور؛ قم: کتابخانه عمومى آیت الله مرعشى نجفى، 1404 ق.
    22. شجاعی­زند، علیرضا؛ «مدلی برای سنجش دینداری در ایران»؛ مجله جامعه­شناسی ایران، شماره 1، صص34-66، 1384 ش.
    23. شیروانی، علی؛ «بررسی تعاریف دین از منظری دیگر»؛ اندیشه نوین دینی، شماره 27، صص 29-52، 1390 ش.
    24. صادقى تهرانى، محمد؛ الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنة‏؛ قم: فرهنگ اسلامى، 1406 ق.‏
    25. طالبان، محمدرضا؛ دینداری و بزهکاری در میان جوانان؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380 ش.
    26. طباطبایی، سیدمحمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417 ق.
    27. طبرسی، فضل بن حسن؛ تفسیر مجمع البیان‏؛ ترجمه حسین نوری همدانی، تهران: بی‌نا، بی‌تا.
    28. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن‏؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
    29. طیب، عبدالحسین؛ اطیب البیان فی تفسیر القرآن؛ تهران: اسلام، 1369 ش.
    30. عدالت، عباس؛ فرضیه فاجعه زدگی (تأثیر پایدار فاجعه مغول در تاریخ سیاسی، اجتماعی و علمی ایران)؛ نشریه بخارا، شماره 77، صص227-263، 1389 ش.
    31. عسکری، ابوهلال؛ الفروق فی اللغة؛ بیروت: دارالافاق الجدیدة، 1400 ق.
    32. فخر رازى، محمد بن عمر؛ التفسیر الکبیر ؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1420 ق.
    33. فضل الله، سیدمحمد حسین؛ من وحى القرآن‏؛ بیروت: دار الملاک، 1419 ق.
    34. فلیک، اووه؛ درآمدی بر تحقیق کیفی؛ ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی، 1391 ش.
    35. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب؛ القاموس المحیط؛ بیروت: دارالفکر، 1420 ش.
    36. قرائتی، محسن؛ تفسیر نور؛ تهران: مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن، 1388 ش.
    37. قرشی بنایی، علی اکبر؛ قاموس قرآن؛ تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1412 ق.
    38. قرطبى، محمد بن احمد؛ الجامع لأحکام القرآن‏؛ تهران: ناصر خسرو، 1364 ش.
    39. کاشانی، فاطمه، مستفید، حمیدرضا؛ «آسیب شناسی دینداری در بعد عملکرد از منظر قرآن کریم»؛ نشریه کتاب و سنت، شماره 6، صص91-112، 1394 ش.
    40. کلینى، محمد بن یعقوب‏ ، الکافی( ط- الإسلامیة)، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407 ق.
    41. کنیگ، ساموئل؛ جامعه­شناسی؛ ترجمه: مشفق همدانی، تهران: امیرکبیر، 1355 ش.
    42. مدرسى، محمدتقى؛ من هدى القرآن؛ تهران: دار محبی الحسین، 1419 ق.
    43. مراغى، احمد مصطفى؛ تفسیر المراغی؛ بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
    44. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1386 ش.
    45. مطهری، مرتضی؛ امدادهای غیبی در زندگی بشر؛ تهران: انتشارات صدرا، 1371 ش.
    46. معرفت، محمدهادی؛ نقد شبهات پیرامون قرآن کریم؛ ترجمه: حسن حکیم‌باشی، علی­اکبر رستمی، میرزا علیزاده و حسن خرقانی، قم: انتشارات التمهید، 1385 ش.
    47. مغنیه، محمدجواد؛ التفسیر الکاشف‏؛ قم: دار الکتاب الإسلامی، 1424 ق‏.
    48. مکارم شیرازى، ناصر؛ پیام قرآن؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1386 ش.
    49. مکارم شیرازى، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1371 ش.
    50. موسوی خمینی، سید روح الله؛ شرح چهل حدیث؛ تهران: مؤسسه نشر آثار امام خمینی (ره)، 1374 ش.
    51. میبدى، احمد بن محمد؛ کشف الاسرار و عدة الابرار؛ تهران: امیرکبیر، 1371 ش.
    52. نسفى، عبدالله بن احمد؛ تفسیر النسفى‏؛ بیروت: دار النفائس، 1416 ق.
    53. نهاوندى، محمد؛ نفحات الرحمن فى تفسیر القرآن‏؛ قم: موسسة البعثة، 1386 ق.
    54. هاشمی رفسنجانی، اکبر؛ تفسیر راهنما؛ قم: بوستان کتاب، 1385 ش.

     

Ketab-E-Qayyem
Volume 12, Issue 27
September 2022
Pages 89-109

Files

History

  • Receive Date: 09 August 2021
  • Revise Date: 19 October 2021
  • Accept Date: 24 November 2021

Share

How to cite

Statistics