مبانی ناسخ و منسوخ و روش های نقد نسخ در تفسیر القرآن العظیم ابن‌کثیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم قرآن وحدیث- دانشکده معارف اهلبیت- دانشگاه اصفهان

2 کارشناسی ارشد دانشکده معارف اهل‌بیت دانشگاه اصفهان

چکیده

نسخ از جمله مسائل مهم در علوم قرآنی و تفسیر است که همواره دانشمندان اسلامی به آن توجه نشان داده‌اند. قریب به اتفاق دانشمندان با وجود اختلاف‌نظر در تعداد و نوع آیات ناسخ و منسوخ اصل وجود نسخ را پذیرفته‌اند. ابن‌کثیر از مفسرانی است که در تفسیر خود به مسئله نسخ توجه ویژه‌ای نشان داده است. در این مقاله با روش تحلیلی - توصیفی ابتدا به موضوع نسخ در تفسیر ابن‌کثیر پرداخته شده و سپس مبانی وی در نسخ و نوع مواجهه وی با مسئله نسخ بررسی خواهد شد. او از میان 45 مورد نسخی که ذیل آیات، مورد بحث قرار داده به طور روشمند و بر اساس مبانی تعیین شده 10 مورد را پذیرفته است. اعتقاد به گسستگی نزول در سوره های مدنی و تقدم و تأخر سوره ها و توجه به سیاق آیات از جمله این مبانی است. این مفسر در مواجهه با ناسخ و منسوخ نیز توجه ویژه ای به آیات و سنت پیامبر(ص) همچنین استناد به اقوال صحابه و تابعین و مفسران دارد. ابن‌کثیر در مواردی نیز معتقد است میان حکم آیه ناسخ و آیه منسوخ ارتباطی وجود ندارد و در مواردی تخصیص و استثناء در آیات را به جای نسخ پذیرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Principles of the Naskh (abrogation) and The type of Ibn Kathir's encounter with abrogation in the interpretation of the great Qur'an by Ibn Kathir

نویسندگان [English]

  • Amir Ahmadnezhad 1
  • Mohammad Dodongheh 2
1 University of Isfahan
2 M.Sc., Faculty of Education, Ahl al-Bayt, University of Isfahan
  1. -قرآن کریم.

    1. ابن بابویه، محمد ابن‌على؛ امالی؛ترجمه محمد باقر کمره‌ای، تهران: کتابچی، 1376 ش.
    2. ابن‌الجوزى‏، ابوالفرج؛ نواسخ القرآن؛ بیروت: شرکه ابناء شریف الانصارى‏، 1412 ق.
    3. ابن‌فارس، احمد ابن‌فارس؛ معجم مقاییس اللغه‏؛ قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404 ق.
    4. ابن‌کثیر، اسماعیل ابن عمر؛ البدایه والنهایه؛بیروت: دار الکتبه العلمیه، 1407 ق.
    5. ــــــــــــــــــــــــــــ؛ تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دارالکتاب العلمیه، 1419 ق.
    6. ثعالبی، عبد الرحمن ابن‌محمد؛ جواهر الحسان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار الاحیاء التراث العربی، 1418 ق.
    7. حضرتی، حسن؛ «نقد درونی و بیرونی تاریخ نگاری ابن‌کثیردر البدایة و النهایة»؛ مجله تاریخ اسلام، سال 10، ش 37، صص 149-186، 1388 ش.
    8. خویی، ابوالقاسم؛ البیان فی تفسیر القرآن ؛ به کوشش هاشم زاده هریسی، تهران: وزارت ارشاد، 1382 ش.
    9. دودونگه، محمد؛ «تاریخ گذاری آیات و سور در تفسیر القرآن‌العظیم»؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی امیر احمدنژاد، دانشکده معارف اهلبیت: دانشگاه اصفهان، 1398 ش.
    10. ذهبی، شمس‌الدین محمد ابن‌احمد ذهبی؛ تاریخ الاسلام؛ بیروت: دارالکتاب العربی، 1413 ق.
    11. راغب اصفهانى، حسین ابن‌محمد؛ مفردات الفاظ قرآن، تهران: مرتضوی، 1374 ش.
    12. رستمى، علی اکبر؛ آسیب‏شناسى و روش‏شناسى تفسیر معصومان علیهم السلام‏؛ بى‏جا: کتاب مبین، 1380 ش.
    13. زرقانی، محمد عبد العظیم؛ مناهل العرفان فی علوم القرآن؛ به کوشش محسن آرمین، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1385 ش.
    14. زمخشری، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏؛ بیروت: دار الکتاب العربی‏، 1407 ق.
    15. سیوطى‏، جلال‌الدین؛ الإتقان فی علوم القرآن‏؛ بیروت: دار الکتاب العربى‏، بیروت: دارالکتاب العربی، 1421 ق.
    16. شاکر، محمدکاظم؛ مبانی و روش های تفسیری؛ قم: مرکز جهانی علوم اسلامی، 1382 ش.
    17. صدر، سید محمدباقر؛ دروس فى علم‌الاصول؛ بیروت: دار الکتاب اللبنانى، 1978 م.
    18. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ قم: جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم‏، 1417 ق.
    19. فخر رازى، محمد ابن عمر؛ مفاتیح الغیب‏؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420 ق. ‏
    20. قرطبى، محمد ابن احمد؛ الجامع لأحکام القرآن؛ تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1364 ش.
    21. کلباسی، زهرا؛ «نظریه نزول پیوسته آیات در سوره های قرآن کریم»؛ رساله دکتری به راهنمایی امیر احمدنژاد، دانشکده معارف اهلبیت: دانشگاه اصفهان، 1397 ش.
    22. معرفت، محمد هادی؛ التمهید فی علوم القرآن؛ قم: موسسه النشر الاسلامی، 1415 ق.
    23. ـــــــــــــــــــــ؛ تاریخ قرآن؛ تهران: سمت، 1382 ش.
    24. ـــــــــــــــــــــ ؛ علوم قرآنی؛ قم : موسسه فرهنگی التمهید، 1381 ش.
    25. المقریزی، تقى الدین أحمد ابن‌على المقریزى؛ امتاع الاسماع؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1420 ق.
    26. نحاس، ابوجعفر؛ کتاب الناسخ و المنسوخ فی القرآن‏؛ بیروت: موسسه الکتب الثقافیه، بی‌تا.