تأملاتی در مطالعات تفسیرپژوهی با تأکید بر ماهیت رسانه‌ای تفسیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه تهران

چکیده

اساساً نوع نگاه حاکم بر تاریخ تفسیر در فضای مطالعات بومی، درگیر ادبیات و اصطلاحاتی نارسا و نامفهوم است. این ادبیات نارسا و سنتی، آسیب‌های روش­شناختی فراوانی به همراه دارد. این آسیب‌ها در سه محور کلی: «عدم تمایز کاربردهای ثانوی از تفسیر»، «تلقی‌های انتزاعی از ماهیت تفسیر» و «عدم ایجاد تمایز تفسیر با فقه» قابل تبیین است. بررسی دقیق فرآیند «اقتباس تفاسیر از یکدیگر» در قالب ماهیت «ساختار پیوسته» میراث اسلامی، مفهوم ویژه‌ای می‌یابد و این نتیجه را به دنبال دارد که ماهیت تفسیر، در ساختار تمدنی اسلام به مثابه یک رسانه قوی عمل می‌کرده است و می‌کند. این رویکرد به «تفسیر قرآن»، هم در نگاه واقع بینانه‌تر به این پدیده، اثرگذار است و هم بسیاری از ابهامات و چالش‌ها در فهم ادبیات میراث تفسیری را می‌زداید. تفسیر  در پرتو نگاه مورد تاکید این مقاله، قبل از آن که شاخه‌ای از علوم اسلامی باشد؛ روشی فراگیر و منحصر به فرد در منظومه تاریخ علوم است. محوریت متن قرآن به عنوان یک متن کانونی و شکل‌گیری تمام شاخه‌های علوم اسلامی در طول تاریخ تمدنی اسلام بر محور این متن، ایده قابل توجهی است که  موجب می‌شود از سویی در پرتو این متن محوری و پیوسته، ادعای کم و کاست متن قرآن رنگ بازد و سویی دیگر، تکراری بودن محتوای تفاسیر نسبت به تفاسیر پیش از خود، کمتر از منظر آسیب و نقد نگریسته شود.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Delving into the studies on the communicative or media role of interpretation

نویسنده [English]

  • Mohammad Hasan Ahmadi
Associate Professor, University of Tehran
چکیده [English]

Basically, discussing the history of interpretation in local studies is beset with inexpressive language and farfetched expressions. This traditional use of language involves numerous methodological adversities which can be considered in three main domains including a) failure to derive the secondary applications of interpretations, b) abstract implications from the nature of interpretation, and c) failure to distinguish interpretation from jurisprudence. The process of “adopting interpretations from one another” becomes intelligible if studied within the “integrated framework” of the Islamic heritage. What emerges from this outlook is that interpretation has served like a powerful medium in the structure of the Islamic civilization. Such an approach to the interpretation of the Qur’an is not only more realistic and impressive but also eliminative of many pitfalls in the understanding of the interpretation heritage. If viewed from a communicative or media perspective, interpretation primarily turns out to be an exclusive and comprehensive method in the world of science rather than a simple branch of Islamic sciences. The text of the Qur’an, around which all the Islamic sciences have shaped up, has a pivotal role in interpretation. This centrality rules out the claims of textual distortion of the Qur’an and mitigates the negative effect the repetitiousness of the contents in different interpretations.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hadith-based interpretation
  • Interpretation of the Qur’an
  • Validity
  • Media
  • Methodology
1.ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی؛ نخبة الفکر فی مصطلح اهل الاثر؛بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
2.ابن حنبل، احمد؛ المسند؛ بیروت: بیت الافکار الدولیة، 2005م.
3.ابوالفتوح رازی، حسین بن علی؛ روض الجنان و روح الجنان؛ مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامى، 1371ش.
4.استادی، رضا؛ جلسه تفسیر؛ قم: دارالقرآن علامه طباطبایی(ره).(https://iqna.ir/fa/news/3804814)، 1398ش.
5.اصفهانی، محمدحسین؛ نهایة الدرایة فی شرح الکفایة؛ تهران: انتشارات بوذرجمهری، 1367ق.
6.بابایی، علی اکبر؛ مکاتب تفسیری؛پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت، 1392ش.
7.بحرانی، سیدهاشم؛ البرهان فی تفسیرالقرآن؛ بیروت: موسسة الاعلمی للمطبوعات، 1419ق.
8.بروجردی، سیدحسین؛ الحاشیة علی کفایة الاصول؛ قم: انتشارات انصاریان، 1412ق.
9.بیضاوی، عبدالله بن عمر؛ انوارالتنزیلواسرارالتأویل؛ بیروت: دار إحیا التراث العربى، 1418ق.
10.جار، امل بنت عباس؛ اجتهاد الرسول و صحابته الکرام؛ جده: دارالمحمدی، 1425ق.
11.جلالیان، حبیب الله، تاریخ تفسیر قرآن کریم؛ تهران: اسوه، چاپ هشتم، 1390ش.
12.جمعه، علی؛ قول الصحابی عند الاصولیین؛ قاهره: دارالرسالة، 1425ق.
13.جوادی آملی، عبدالله؛ شریعت در آینه معرفت؛ تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1372ش.
14.حر عاملی، محمدبن حسن؛ وسائل الشیعة؛ تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1367ش.
15.خویی، سید ابوالقاسم؛ البیان فی تفسیر القرآن؛ موسسة احیاء آثار الامام الخویی، 1430ق.
16.رجبی، محمود؛ روش شناسی تفسیر قرآن؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت، 1379ش.
17.ریپین، اندرو؛ رویکردهایی به تاریخ تفسیر قرآن؛ به کوشش مهرداد عباسی، تهران: حکمت، 1392ش.
18.زحیلی، وهبه؛ اصول الفقه الاسلامی؛ دمشق: دارالفکر، 1406ق.
19.سبحانی، جعفر؛ اصول الحدیث و احکامه فی علم الدرایة؛ قم: موسسه امام صادق، 1414ق.
20.ــــــــــــــــ؛ الموجز فی اصول الفقه؛ قم: مکتبة التوحید،1420ق.
21.سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر؛ الاتقان فی علوم القرآن؛ بیروت: دارابن کثیر، 1414ق.
22.شیخ انصاری، مرتضی؛ کتاب المکاسب؛قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1423ش.
23.ـــــــــــــــــــــــ؛  فرائد الاصول؛ قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1423ش.
24.صالح، صبحی؛ علوم الحدیث و مصطلحه؛ قم: منشورات رضی، 1363ش.
25.صدرالدین‌شیرازی، محمد؛ شرح اصول کافی؛ ‌موسسه ‌مطالعات ‌و‌ تحقیقات فرهنگی، 1366ش.
26.طباطبائی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: موسسة الأعلمی‌ للمطبوعات، 1393ق.
27.طبرسی، احمد بن علی؛  الاحتجاج؛ تهران: دارالاسوة، 1413ق.
28.طبری، محمد ‌بن‌ جریر؛ جامع البیان عن تاویل آی القرآن؛ بیروت: دارالمعرفة، 1392ق.
29.عیاشی، محمد بن مسعود؛ تفسیر عیاشی؛ تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة، 1380ش.
30.فخر رازی، محمد بن عمر، تفسیر مفاتیح الغیب؛ بیروت: دارالمعرفة، بی‌تا.
31.کاظمی، محمدعلی؛ فوائد الاصول؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1406ق.
32.کلینی، محمد‌ بن ‌یعقوب؛ الاصول من الکافی؛ تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1363ش.
33.گرجی، ابوالقاسم؛ تاریخ فقه و فقها؛ تهران: سمت، 1397ش.
34.گلدزیهر، ایگناس؛ مذاهب التفسیر الاسلامی؛ قاهره: مکتب الخانجی، 1374ش.
35.مازندرانی، محمد صالح‌؛ شرح اصول کافی؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1421ق.
36.مبلغی، احمد؛ روش شناسی اجتهاد قم و نجف؛ قم: موسسه فهیم، 1390ش.
37.مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ بیروت: موسسة الوفاء، 1403ق.
38.مظفر، محمدرضا؛ اصول الفقه؛ قم: انتشارات اسماعیلیان،. 1408ق.
39.معارف، مجید؛ تاریخ عمومی حدیث؛ تهران: انتشارات کویر، 1388ش.
40.معرفت، محمد هادی؛ التفسیر و المفسرون؛ قم: موسسه التمهید، 1379ش.
41.ـــــــــــــــــــــــ؛  التفسیر الاثری الجامع؛ قم: موسسه التمهید، 1384ش.
42.نصیری، علی؛ معرفت قرآنی: یادنگارنامه آیت الله معرفت؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1387ش.
43.ورام، مسعود بن عیسی؛ مجموعة ورّام‏؛ ترجمه محمدرضا عطایی، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامى، 1369ش.
44.هاشمی شاهرودی، سیدمحمود؛ بحوث فی علم الاصول؛ قم: انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، 1405ق.
45.هاشمی، سید احمد؛ جواهر البلاغة؛ قم: دارالفکر،1414ق.