2024-03-29T03:22:14Z
https://kq.meybod.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=117
دو فصلنامه کتاب قیم
کتاب قیم
2251-6026
2251-6026
1390
1
2
بررسی معناشناسی واژة امام، در آیة امامت حضرت ابراهیم (بقره/ 124)
فتح الله
نجارزادگان
مفسّران فریقین، دربارة معناى امامت، در آیة امامت حضرت ابراهیم (بقره/ 124) اختلاف نظر جدّى دارند. این اختلافها با مباحث کلامى آمیخته شده و دامنة موضوع را فراختر کرده و به همین دلیل، اصطلاح شناسى امام در قرآن را دشوار ساخته است. در این مقاله، در ناحیة سلب، تنها به ذکر نظریههایى که دربارة معناى امامت در آیة مذکور مطرح هستند، بسنده کرده و به منابعى که آنها را مورد مناقشه قرار داده و ابطال کردهاند، اشاره شده است. سپس، در ناحیه ایجاب، معناى «پیشوایی با وجوب پیروى و اطاعت مستقل» براى معنای اصطلاحی «امام» پیشنهاد و بر سه پایه تحلیل مفهومى امام، استناد به آیات و تمسّک به روایات، مدلَّل گشته است.
امامت
حضرت ابراهیم
اطاعت مستقل
تفویض دین
2011
06
22
7
30
https://kq.meybod.ac.ir/article_469_51100bf221d1ba49a30ff36e42c77cb4.pdf
دو فصلنامه کتاب قیم
کتاب قیم
2251-6026
2251-6026
1390
1
2
تفسیر تاریخی آیة مرج البحرین
جعفر
نکونام
مراجعه به معهودات عرب عصر نزول و تفسیر آیات قرآن بر پایه آنها، پرده از مراد الهی در آیات مجمل بر میدارد. یکی از آن آیات، آیه 19 سوره الرحمن است که در این مقاله، از آن به آیه «مرج البحرین» تعبیر میشود. در این آیه و آیات مشابه، از دو دریایی سخن رفته است که به هم تلاقی میکنند، امّا بر هم غلبه پیدا نمیکنند. یکی از آنها شیرین و گوارا (فرات) و دیگری شور و تلخ است و از آنها مروارید و مرجان استخراج میشود و در آن کشتیرانی صورت میگیرد. در این آیات، خطاب به عرب عصر نزول گفته شده است که شما از این دریا، حلیه (مرواید و مرجان) و گوشت تازه (ماهی) استخراج میکنید و در آن به کشتیرانی برای کسب روزی میپردازید. تنها دریای شیرینی که در جزیرة العرب به صورت دایمی به دریا میریزد، دریای اروند(شط العرب) است که از به هم پیوستن دو رود دجله و فرات و سپس کارون تشکیل میشود و در کرانه بصره به خلیج فارس میریزد. از صدر اسلام نام «بحرین» بر منطقه بصره تا عمان اطلاق میشده است. مجمع الجزایر بحرین مرجانی و مروارید بحرین معروف است. مرجان هم واژهای فارسی است. این قرائن در کنار هم مؤیّد این است که مراد از «بحرین» یاد شده در آیات قرآن همین منطقه است.
بحرین
لؤلؤ
مرجان
رود اروند
دجله
فرات
خلیج فارس
2011
06
22
31
52
https://kq.meybod.ac.ir/article_470_cc3339a025d48cb4d1b7aa25862c5f53.pdf
دو فصلنامه کتاب قیم
کتاب قیم
2251-6026
2251-6026
1390
1
2
تأثیر قرآن بر لغت و زبان عربی
علی محمد
میرجلیلی
نزول قرآن کریم، تأثیرهای فراوانی بر جامعه بشری و به ویژه بر مناطق عربی از نظر فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، نظامی و... بر جای گذاشت. یکی از آنها، تأثیر قرآن بر زبان عربی است. در این مقاله، پنج مورد از تأثیرهای قرآن بر زبان عربی مورد بررسی قرار میگیرد که عبارت است از: - تنسیق زبان عربی و اتّحاد لهجههای مختلف آن با ترویج و تسلیط لهجة قبیلة قریش و در انزوا قرار دادن لهجههای قبایل دیگر. - طرح مباحث جدید اجتماعی، نظامی، سیاسی و… و به تبع آن پیدایش معانی جدید برای واژهها. - پیدایش جملهها و عبارتهای جدید. - بقای زبان عربی و حفظ آن از نابودی و گسترش آن. - تدوین منابع فراوان در زمینه زبان شناسی عربی، اعم از صرف، نحو، لغت، بلاغت و غیره.
قرآن
تأثیر
زبان عربی
لغت
عرب
2011
06
22
53
78
https://kq.meybod.ac.ir/article_471_375ac13d039abb4eac510bd82cd6aa1c.pdf
دو فصلنامه کتاب قیم
کتاب قیم
2251-6026
2251-6026
1390
1
2
قرآن و راهکارهای معنوی جهت تأمین بهداشت روانی انسانها
محمدرضا
نورمحمدی
فرشته
راستی بروجنی
الهام
مردان پور شهرکردی
سلامت، در فرهنگ متعالی اسلام، به عنوان یک ارزش مطرح شده و شفابخشی قرآن و راهکارهایی که برای مقابله با فشارهای روحی و تأمین بهداشت روانی انسان بیان کرده، مورد توجّه بسیاری از پژوهشگران بهداشت روانی قرار گرفته است.از این رو، این پژوهش با هدف استخراج آیاتی که در زمینه عرضة راهکارهای معنوی، جهت تأمین بهداشت روانی انسانها در قرآن وجود دارد، انجام گردید. راهکارهای معنوی استخراج شده از آیات قرآن، در چهار محور قابل دستهبندی هستند که عبارتند از:
1. راهکارهای معرفتی(وحدت شخصیّت انسان، نقش ایمان، ممنوعیّت یأس و نااُمیدی، هدفمندی و معناداری زندگی، اصل قضا و قدر و تصادفی نبودن رویدادها، اعتقاد به معاد، نگاه مثبت به مرگ و توکّل)؛ 2. راهکارهای رفتاری)ارتباط با منبع قدرت معنوی، قوانین بازدارنده و قوانین کنترل کننده شهوت)؛ 3. راهکارهای اجتماعی(حمایت اقتصادی از اقشار آسیب پذیر، حمایت از یتیمان، حمایت اقتصادی و روانی از بیماران روانی و عقب ماندگان ذهنی و حُسن ظن به مردم)؛ 4. راهکارهای عاطفی(محبّت به والدین، صله رحم، سفارش به صبر و توبه).
قرآن
بهداشت روانی
انسان
راهکارهای معنوی
2011
06
22
79
98
https://kq.meybod.ac.ir/article_472_5e5a7e4339895ebaf37f7afd89a38ccc.pdf
دو فصلنامه کتاب قیم
کتاب قیم
2251-6026
2251-6026
1390
1
2
گونهشناسی کارکرد سیاق در رفع ابهام از ظاهر آیات
ولی الله
نقی پورفر
رضا
حاج خلیلی
سیاق، به عنوان چارچوب و فضایی که پیام الهی در آن صورت یافته، در رفع ابهام از ظاهر آیات، کارکرد اساسی دارد. کارکرد سیاق، بر اصول بنیادی وحدت پیکر و عدم تعارض آیات قرآن استوار است. در صورت فراهم بودن شرایط کارکرد (وحدت موضوع و وحدت جهت موضوع)، قرینههای متّصل و منفصل کلام بستر ظهور سیاق قرار میگیرند. با ظهور ابهام در کلام، یا قرینهای دالِّ بر رفع آن وجود دارد و یا ندارد. در صورت وجود، یا متّصل است و یا منفصل. متّصل یا درونی است و یا بیرونی. درونی یا لفظی است و یا لُبّی. و بیرونی یا قبل از کلام قرار دارد و یا بعد از آن. منفصل یا در همان سوره است و یا در سُوَر دیگر. با این مبنا در مقالة حاضر، پس از بیان دو اصل بنیادی وحدت پیکر و عدم تعارض آیات، به تبیین قرائن کلام پرداخته و با این مبانی تعریف سیاق ارائه گردیده است. سپس، شرایط کارکرد سیاق را معرّفی و محدودة کارکرد آن را با طرحی نوین، در پنج گونه به بحث و بررسی نشستهایم: 1- قرینة پیوسته، مؤیّد معنای ظاهر؛ 2- قرینة پیوسته، خلاف معنای ظاهر؛ 3- قرینة گسسته، مؤیّد معنای ظاهر؛ 4- قرینة گسسته، خلاف معنای ظاهر؛ 5- عدم وجود قرینه.
سیاق
وحدت پیکر
عدم تعارض
قرائن
وحدت موضوع
وحدت جهت موضوع
2011
06
22
99
124
https://kq.meybod.ac.ir/article_473_3a0eecb04dc5a25afea49b3f47260737.pdf
دو فصلنامه کتاب قیم
کتاب قیم
2251-6026
2251-6026
1390
1
2
جستاری در ماهیّت باطن قرآن
محمدباقر
سعیدی روشن
برخورداری قرآن از مراتب متعدّدِ معنای ظاهری و باطنی، از مبانی پذیرفته شده و تأثیرگذار در تفسیر و تأویل قرآن است. امّا رازگشایی از ماهیّت باطن و حلّ این معما که باطن کدام سنخ از معناست، میتواند گامی اثربخش در فرایندِ معنی شناسی قرآن کریم باشد. بررسی معنا و حقیقت باطن قرآن و ارزیابی این جنبه که آیا باطن، مدلول لفظی است یا سنخی از معنای غیر لفظی؟ یا آن که اساساً، باطن را مراتب و لایههایی است که برخی مراتب آن، از سنخ مدلول لفظی و مراتب دیگر آن، هویّت غیر لفظی باشد. علاوه بر این، تأمّل در این موضوع که معانی باطنی، مقصود گوینده است یا رهیافتی است که خواننده در پرتو نگریستن به قرآن بدان دست مییابد و همچنین بررسی امکان فهم همگانی معانی باطنی قرآن و حدود و شرایط آن از جمله مباحثی است که در این پژوهش به آنها پرداخته میشود.
قرآن
باطن
ظاهر
معنا
مدلول لفظی
مدلول مطابقی
خواننده محوری
2011
06
22
125
146
https://kq.meybod.ac.ir/article_474_74d905b13e20008564f47236130e1730.pdf
دو فصلنامه کتاب قیم
کتاب قیم
2251-6026
2251-6026
1390
1
2
بازکاوی اعتبار رجالی محمّد بن سنان
مرتضی
عرب
حسن
نقی زاده
از جمله راویان احادیث شیعه، محمّد بن سنان(م. 220ق) است که به رغم قرار گرفتن وی، در سلسله سند روایاتی که تعداد آنها از هشتصد مورد فراتر رفته است، در اعتبار او میان علمای امامیّه اختلاف شدیدی روی داده است. این پژوهش، به نقل و بررسی گفتار عالمان رجالی در این رابطه پرداخته و کوشیده است تا از طریق بررسی احادیث مستند به راوی مذکور، شناخت دقیقتری از احوال وی به دست دهد. مقاله، در پایان با توجّه به جمع بندی دیدگاهها و نیز ماهیّت روایتهای محمّد بن سنان، به وثاقت وی ملتزم گردیده و تضعیف این راوی را با تمایل او به غلو، در برههای از حیاتش، نوع روایتهای او و نیز، سوء استفادۀ غالیان از این راوی، مرتبط میداند.
رجال شیعه
محمّد بن سنان
جرح
تعدیل
غلو
غالیان
2011
06
22
147
170
https://kq.meybod.ac.ir/article_475_d73efd34cb74ce43c5d06fc73ea1028f.pdf
دو فصلنامه کتاب قیم
کتاب قیم
2251-6026
2251-6026
1390
1
2
نگرشی به فراز و فرود کارنامه حدیث نگاری شیخ صدوق
مهدی
جلالی
شیخ صدوق (381ق)، شخصیّت نامدار حدیثی شیعه، در سده چهارم هجری است. او که در شیعه، به عنوان رئیس المحدّثین شناخته میشود، از اخباریان متقدّمی است که در عرصه حدیث، به شکل گستردهای وارد شده و ضمن گزارش حجم عظیمی از روایات فریقین - به ویژه روایات شیعه – اغلب، به بررسی محقّقانه و عالمانه آنها پرداخته و ضمن برنمودن نقاط قوّت و ضعف احادیث و اخبار، به شرح و تبیین آنها در زمینهای گسترده و ذیل موضوعاتی متنوّع مبادرت ورزیده است. در این رویکرد، موضع شیخ صدوق به مواضع اصول گرایان شیعه نزدیک است. با وجود این، او در جایگاههایی از آثار خود، از این امور مهم غافل مانده و با روایات برخوردی سطحی کرده است. بنابراین، کارنامة علمی شیخ صدوق در عرصه تعامل با احادیث، یکنواخت نیست؛ بلکه فراز و فرود دارد. فراز کارنامه او مزایای بسیاری دارد که طیف وسیعی از مسائل مرتبط با حدیث مانند: رجال، جرح و تعدیل، درایه و فقه الحدیث، تفسیر و تأویل احادیث را شامل میگردد و رویکرد شیخ صدوق به این مسائل، ایجابی توأم با اهتمام و توجّه است. از سوی دیگر، فرود کارنامه صدوق است که آن نیز عموماً با همین مسائل مرتبط است، لیکن با کمیّت کمتر و طیف محدودتر؛ و رویکرد شیخ صدوق به آن، سلبیِ توأم با عدم اهتمام و توجّه است. در این رویکرد، موضع او به مواضع اخباریان - به خصوص اخباریان متأخّر شیعه - نزدیک میشود.
حدیث
صدوق
کارنامة حدیث نگاری
فراز
فرود
اخباریان
2011
06
22
171
196
https://kq.meybod.ac.ir/article_476_8e741416c569b0c18eb8f745157a8f1c.pdf