ORIGINAL_ARTICLE
ارتباط جهانبینی انسان با تعاملات مالی او از دیدگاه قرآن کریم
از آنجا که مسائل مالی از جمله مهمترین مسائل در هر جامعه است که رشد فردی و اجتماعی افراد در گرو نظاممند بودن آن است و از سوی دیگر، هر انسانی بر مبنای باورها و جهانبینى خود، دارای ایدئولوژی و عملکرد خاصّی در این حوزه است، قرآن کریم علاوه بر تعیین حدود و تبیین مقرّرات در حوزة اموال، در کنار اشاره به مسائل مالی، بر دو اصل توحید و معاد برای ایجاد ضمانت اخلاقیِ اجرای آن حدود و مقرّرات تأکید کرده است. قرآن جلوههای مختلف توحید مانند: توحید در مالکیّت و رازقیّت خداوند، توحید در تشریع و توحید صفات خداوند را در کنار مباحث مالی مطرح کرده و به تأثیر بینش توحیدی بر تربیت، روزی و تعاملات مالی انسان اشاره کرده است. همچنین، در مباحث مالی قرآن، ابعاد تربیتی معاد مانند یادآوری معاد، تهدید با اشاره به عذاب اخروی و اشاره به بازتاب اخروی برخی تعاملات مالی نیز به صورت مبسوط، تبیین شده است.
https://kq.meybod.ac.ir/article_963_e96ef21e63ce481504af85a547816a1c.pdf
2014-09-23
7
30
قرآن کریم
احکام مالی
جهانبینى
توحید
معاد
نصرت
نیل ساز
nilsaz@modares.ac.ir
1
استادیار دانشگاه تربیت مدرس تهران (نویسنده مسئول)
LEAD_AUTHOR
نهله
غروی ناپینی
naeeni_n@modares.ac.ir
2
عضو هیپت علمی دانشگاه تربیت مدرس
AUTHOR
راضیه
میرزائی قلمخانی
r.mirzaieglam@yahoo.com
3
دانشآموخته ارشد علوم قرآن و حدیث از دانشگاه تربیت مدرس تهران
AUTHOR
- قرآن کریم.
1
1. آلوسی، محمود بن عبدالله؛ روح المعانی؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415 ق.
2
2. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسانالعرب؛ چ3، بیروت: دار صادر، 1414 ق.
3
3. ابوالعلاء، عادل محمد صالح؛ خصائص السور و الآیات المدنیّة؛ بیروت: موسسة علوم القرآن، 1406 ق.
4
4. ایروانی، جواد؛ اخلاق اقتصادی از دیدگاه قرآن و حدیث؛ مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1384 ش.
5
5. جرجانى، ابوالفتوح بن مخدوم؛ آیات الاحکام؛ تهران: انتشارات نوید، 1404 ق.
6
6. جواد علی؛ المفصل فى تاریخ العرب قبل الاسلام؛ چ4، بیجا: دارالساقی، 1422 ق/ 2001 م.
7
7. جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر تسنیم؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1385 ش، «الف».
8
8. ـــــــــــ؛ توحید در قرآن؛ چ2، قم: مرکز نشر اسراء، 1385 ش، «ب».
9
9. خلیل بن احمد فراهیدی، عبد الرحمن؛ العین؛ چ2، قم: انتشارات هجرت، 1410 ق.
10
10. دروزه، محمد عزه؛ التفسیر الحدیث؛ قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة، 1383 ق.
11
11. راجی، علی؛ ابعاد تربیتی معاد؛ چ2، قم: انتشارات زائر، 1387 ش.
12
12. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ تحقیق صفوان عدنان داودی؛ دمشق و بیروت: دارالعلم- الدارالشامیة، 1412 ق.
13
13. زبیدی واسطی، سیدمحمد مرتضی؛ تاج العروس؛ تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالفکر، 1414 ق/ 1994 م.
14
14. زمخشری، محمود بن عمر؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ چ3، بیروت: دارالکتاب العربی، 1407 ق.
15
15. سبحانی تبریزی، جعفر؛ التوحید والشرک فی القرآن؛ بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، بیتا.
16
16. سید قطب، بن ابراهیم شاذلی؛ فی ظلال القرآن؛ چ17، بیروت و قاهره: دارالشروق، 1412 ق.
17
17. ـــــــــــ؛ ویژگیهای جهانبینی اسلامی؛ ترجمه: سیدمحمد خامنهای؛ تهران: تولید کتاب (تک)، 1388 ش.
18
18. سیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر؛ الاتقان فیعلوم القرآن؛ بیجا: انتشارات فخر دین، 1380 ش.
19
19. طالقانى، محمود؛ پرتوی از قرآن؛ تهران: شرکت سهامی انتشار، 1362 ش.
20
20. طباطبایی، سیدمحمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ5، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه، 1417 ق.
21
21. طبرسی، فضل بن حسن؛ جوامع الجامع؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، 1377 ش.
22
22. ـــــــــــ؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ چ3، تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1372 ش.
23
23. طبری، محمد بن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دارالمعرفة، 1412 ق.
24
24. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، بیتا.
25
25. علمچی میبدی، ملیحه؛ یتیم در قرآن و حدیث؛ تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1381 ش.
26
26. عیاشی، محمد بن مسعود؛ تفسیر العیاشی؛ تهران: چاپخانه علمیه، 1380 ق.
27
27. فخرالدین رازی، محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
28
28. قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ قم: دارالکتاب، 1367 ش.
29
29. کاشانى، ملافتح الله بن شکر الله؛ تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین؛ تهران: کتابفروشی محمدحسن علمی، 1336 ش.
30
30. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تصحیح و تعلیق: علیاکبر غفاری؛ چ5، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1363 ش.
31
31. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار استاد شهید مطهری؛ قم: انتشارات صدرا، 1387 ش.
32
32. مظاهری، حسین؛ معاد در قرآن؛ قم: انتشارات شفق، 1364 ش.
33
33. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1374 ش.
34
34. ـــــــــــ؛ نفحات القرآن؛ بمساعدة مجموعة من الفضلاء، قم: حوزه علمیه قم، 1368 ش.
35
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل انتقادی دیدگاه مفسران پیرامون تناسب معنایی آیات 64 و 65 سورة مریم با سایر آیات آن
آیۀ شریفۀ:﴿وَ ما نَتَنَزَّلُ إِلَّا بِأَمْرِ رَبِّکَ لَهُ ما بَیْنَ أَیْدِینا وَ ما خَلْفَنا وَ ما بَیْنَ ذلِکَ وَ ما کانَ رَبُّکَ نَسِیًّا﴾ (مریم: 19/ 64) و آیۀ پس از آن، از یک سوـ بظاهرـ سخن و کلام فرشتگان به حساب میآید و از دیگر سو، از همپیوندی معنایی با آیات قبل و بعد از خود، برخوردار نیست. همین امر بستر طرح دیدگاههای متنوّع و متفاوتی را پیرامون آن فراهم آورده است. در این پژوهش، تحلیل و نقد همۀ این دیدگاهها برای دستیابی به نتیجهای صائب، سوگیری شده است. بر اساس این پژوهش، نزول مستقل این دو آیه، مردود و با معترضه دانستن آنها، سایر دیدگاههای مطروحه دربارة تناسب معنایی میان آن دو با آیات پیرامونی، صرفاً، ذوقی و اجتهادی دانسته شده است.
https://kq.meybod.ac.ir/article_964_5e4d739394a745159da95cf4386ad9b2.pdf
2014-09-23
31
54
تفسیر قرآن
نقد تفاسیر
تناسب آیات
اسباب النّزول
سورۀ مریم
کرم
سیاوشی
karam.siyavoshi@basu.ac.ir
1
دانشگاه بوعلی سینا
LEAD_AUTHOR
- قرآن کریم.
1
1. آلوسی، سیدمحمود؛ روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم؛ تحقیق: علی عبدالباری عطیّه، بیروت:، دارالکتب العلمیة، 1415 ق.
2
2. ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی؛ زاد المسیر فى علم التفسیر؛ تحقیق: عبدالرزاق المهدی، بیروت: دار الکتاب العربی، 1422 ق.
3
3. ابن عاشور، محمد بن طاهر؛ التّحریر و التّنویر؛ بیجا: بینا، بیتا.
4
4. ابن عجیبه، احمد؛ البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید؛ تحقیق: احمد عبدالله قرشی رسلان، قاهره: ناشر: حسن عباس زکی، 1419 ق.
5
5. ابن کثیر، اسماعیل؛ تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دار المعرفة، 1412 ق.
6
6. ابن هشام حمیری، عبدالملک؛ السّیرة النّبویّة؛ تحقیق: محمد محیی الدّین عبد الحمید، مصر: مکتبة محمد علی صبیح و أولاده، 1383 ق.
7
7. أبوحیان أندلسی، محمد بن یوسف؛ البحر المحیط فی التفسیر؛ تحقیق: عادل أحمد عبد الموجود و ...، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1422 ق.
8
8. بحرانى، سید هاشم؛ البرهان فى تفسیر القرآن؛ تهران: بنیاد بعثت، 1416 ق.
9
9. بخاری، محمد بن اسماعیل؛ صحیح البخاری؛ طبعة بالأوفست عن طبعة دار الطباعة العامرة بإستانبول، 1401 ق.
10
10. پورمطلوب، عبدالرضا؛ جلوههای خطابه در قرآن مجید (کاوشی در نظریه گفتاری بودن زبان قرآن مجید)؛ قم: جلوه کمال، ۱۳۸۴ ش.
11
11. تهانوی، محمدعلی؛ کشّاف اصطلاحات الفنون؛ تحقیق: علی دحروج، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون، 1996 م.
12
12. ثعلبى نیشابوری، احمد بن ابراهیم؛ الکشف و البیان عن تفسیر القرآن؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422 ق.
13
13. جوادی آملی، عبدالله؛ مجموعه دروس تفسیر (تفسیر سورة مریم: جلسه 40 و 41)؛ سایت بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء به آدرس: http://www.portal.esra.ir،تاریخ مراجعه به سایت: 10/11/1390 ش.
14
14. حسینى شیرازی، سید محمد؛ تقریب القرآن إلى الاذهان؛ بیروت: دار العلوم، 1424 ق.
15
15. الخطیب، عبدالکریم؛ التفسیر القرآنی للقرآن؛ قاهره: دارالفکر العربی، 1388 ق.
16
16. دروزه، محمد عزت؛ التفسیر الحدیث؛ قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة، 1383 ق.
17
17. سالم مکرم، عبدالعال و مختار عمر، احمد؛ معجم القراآت القرآنیة؛ کویت: انتشارات دانشگاه کویت، 1408 ق.
18
18. سبحانی، جعفر؛ «افسانه انقطاع وحی»؛ مجله درسهایی از مکتب اسلام، ش 587، 1389 ش.
19
19. سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن؛ الدر المنثور فى تفسیر المأثور؛ قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1404 ق.
20
20. ـــــــــ؛ لباب النقول؛ تحقیق: تصحیح أحمد عبد الشافی، بیروت: دار الکتب العلمیه، بیتا «الف».
21
21. ـــــــــ؛ معترک الاقران فی إعجاز القرآن؛ بىجا: دارالفکر العربى، بىتا «ب».
22
22. صادقی تهرانی، محمد؛ الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن؛ قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، 1365 ش.
23
23. طباطبایی، سید محمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: مؤسسه النشر الإسلامی، 1417 ق.
24
24. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فى تفسیر القرآن؛ تحقیق: محمدجواد بلاغی، تهران: ناصر خسرو، 1372 ش.
25
25. طبری، محمد بن جریر؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ توثیق و تخریج: صدقی جمیل العطار، بیروت: دارالفکر، 1415 ق.
26
26. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تصحیح: احمد حبیب قصیر العاملی، قم: مکتب الاعلام الإسلامی، 1409 ق.
27
27. فخر رازی، محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، بیتا.
28
28. قرطبى محمد بن احمد؛ الجامع لاحکام القرآن؛ تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1364 ش.
29
29. مقاتل بن سلیمان بلخی؛ تفسیر مقاتل؛ تحقیق: عبد الله محمود شحات، بیروت: دار إحیاء التراث، 1423 ق.
30
30. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران؛ تفسیر نمونه؛تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1374 ش.
31
31. میبدی، رشیدالدین؛ کشف الاسرار و عدة الابرار؛ تحقیق: علیاصغر حکمت، تهران: امیر کبیر، 1371 ش.
32
32. نکونام، جعفر؛ «پاسخ نقدی بر مقاله: زبان قرآن، گفتاری یا نوشتاری»؛ مجله پژوهشهای فلسفی- کلامی، ش5 و 6، 1379 ش.
33
33. ـــــــــ؛ «پژوهشی درباره فترت وحی»؛ مجله صحیفه مبین، ش 15-16 (ش پیاپی: 28)، 1382 ش.
34
34. ــــــــــ؛ درآمدی بر تاریخگذاری قرآن؛ تهران: نشر هستىنما، 1380 ش.
35
35. ـــــــــ؛ «زبان قرآن، گفتاری یا نوشتاری»؛ مجله پژوهشهای فلسفیـکلامی، ش3، 1379 ش.
36
36. واحدی نیشابوری، علی بن احمد؛ أسباب نزول الایات؛ قاهره: مؤسسة الحلبی وشرکاؤه، 1388 ق.
37
ORIGINAL_ARTICLE
قوّامیّت شوهر بر زن از دیدگاه قرآن و حدیث
قوّامیت شوهر بر زن در خانوادهازمباحثمهمیاستکهبا توجه به آیۀ شریفۀ 34 سورة نساء، درشریعت اسلامی موردتوجّهقرارگرفته است؛ امّادر موردمفهوم و محدودة آن، اتّفاقنظروجودندارد. با تعمّق در آیات وحی و بررسی مبانی عقلی و نقلی قوّامیت شوهر بر زن، میتوان دریافت که ریاست و سرپرستی در خانواده، پذیرفتن مسئولیّت مراقبت از همسر و فرزندان و توجّه و رسیدگی به امور آنان در جهت تأمین مصلحت و سعادت خانواده است که به تناسب ویژگیها و تواناییهای فطری مرد، بر دوش او نهاده شده است. در این مقاله، مبانی و ادلّۀ قوّامیت شوهر بر زن از دیدگاه قرآن و حدیث، بررسی میشود. البتّه، فرهنگ روابط زوجین در قرآن کریم، علاوه بر آن که با هرگونه ظلم و ستم مخالف است، هرگز به دنبال آن نیست که زوجین (زن و شوهر)، همچون دو مدّعی در مقابل یکدیگر قرار گیرند وخواهان حقّ و حقوق خود باشند، بلکه در این فرهنگ، آموزههای اخلاقی همچون مودّت و گذشت و معاشرت به معروف همواره محوریت دارند. از این رو، تحت لوای چنین فرهنگی، مفهوم قوّامیّتزوج بر زوجه، نظارت و ریاستی است که وجود آن برای دوام و انتظامبخشیدن به نظام خانواده، لازم و ضروری استو در نهایت، باعث شکلگیری خانوادهای سالم و سعادتمند میشود. واژگان کلیدی: قرآن کریم، ازدواج، قوّامیت، سرپرستی، فضیلت، خانواده.
https://kq.meybod.ac.ir/article_965_ff2661c5b79f3bc6a893f36f150245f6.pdf
2014-09-23
55
82
قرآن کریم
ازدواج
قوّامیت
سرپرستی
فضیلت
خانواده
علی محمد
میرجلیلی
almirjalili@yazd.ac.ir
1
دانشیار دانشگاه آیت الله حائری میبد
AUTHOR
سید احمد
میرخلیلی
dmirkhalily@gmail.com
2
استادیار دانشگاه آیت الله حائری میبد
AUTHOR
بهاره
کرمی
b_karami90@yahoo.com
3
دانشجوی دکتری دانشگاه آیت الله حائری میبد (نویسنده مسئول)
LEAD_AUTHOR
- قرآن کریم؛ ترجمه: ناصر مکارم شیرازی، چ2، قم: دار القرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی)، 1357 ش.
1
1. ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرّحمن بن علی؛ زادالمسیرفىعلمالتفسیر؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1422 ق.
2
2. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل؛ تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون، 1419 ق.
3
3. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ چ3، بیروت: دار صادر، 1414 ق.
4
4. ابوالفتوح رازی، حسین؛ روض الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن؛ مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1408 ق.
5
5. آل بحرالعلوم، محمد بن محمد بن تقی؛ بلغةالفقیه؛ چ4، تهران: مکتبة الصادق، 1403 ق.
6
6. ایروانی، باقر؛ دروس تمهیدیة فی تفسیر آیات الاحکام؛ قم: دار الفقه، 1423 ق.
7
7. بحر العلوم، عزّالدین؛ الزواجفیالقرآنوالسنة؛ چ2، بیروت: دار الزهراء، 1404 ق.
8
8. بخاری جعفی، محمد بن اسماعیل؛ صحیح البخاری؛ ترقیم: محمد فؤاد عبد الباقی، مصر: دار طوق النجاه (مصورة عن السلطانیة)، 1422 ق.
9
9. بلاغی نجفی، محمدجواد؛ آلاء الرّحمن فى تفسیر القرآن؛ قم: بنیاد بعثت، 1420 ق.
10
10. بهبودی، محمدباقر؛ تدبّر در قرآن؛ تهران: انتشارات سنا، 1378 ش.
11
11. بهشتی، احمد؛ خانواده در قرآن؛ چ11، قم: مؤسسه بوستان کتاب، 1388 ش.
12
12. بیهقی، أحمد بن حسین؛ السنن الکبری؛ چ3، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1424 ق/ 2003 م.
13
13. جصاص، احمد بن علی؛ احکام القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1405 ق.
14
14. جمیل فخری، محمد؛ آثار عقد الازدواج فی الفقه و القانون؛ عمان، دار الحامد، 2009 م.
15
15. جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم: تفسیر قرآن کریم؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1388 ش.
16
16. ـــــــــــ؛ زندرآئینهجلالوجمال؛ چ3، قم: مرکز نشر اِسراء، 1381 ش.
17
17. حرّ عاملی، محمد بن حسن؛ تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعه؛ قم: مؤسسه آل البیت، 1409 ق.
18
18. حسینى شیرازی، سید محمد؛ تقریب القرآن إلی الاذهان؛ بیروت: دار العلوم، 1424 ق.
19
19. حکیم خسروی خسروانی، علیرضا؛ تفسیر خسروی؛ تهران: انتشارات اسلامیه، 1390 ق.
20
20. داوری، مسلم؛ اصول علم الرجال؛ تحقیق: محمدعلی علی صالح المعلم، قم: نشر مؤلف، 1416 ق.
21
21. دهخدا، علی اکبر؛ لغتنامه دهخدا؛ چ2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1377 ش.
22
22. دیلمی، حسن بن محمد؛ إرشاد القلوب إلی الصواب؛ قم: انتشارات شریف رضی، 1412 ق.
23
23. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ المفرداتفیغریبالقرآن؛ دمشق- بیروت: دارالعلم- الدار الشامیة، 1412 ق.
24
24. رشیدرضا، محمد؛ تفسیر المنار؛ چ2، بیروت: دارالمعرفه، 1393 ق.
25
25. رشیدپور، مجید؛ تعادل و استحکام خانواده؛ تهران: مؤسسه اطلاعات، 1373 ش.
26
26. زمخشری، محمود؛ الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ چ3، بیروت: دارالکتاب العربی، 1407 ق.
27
27. سیوطی، جلال الدین؛ الدرّ المنثور؛ بیروت: دار المعرفة للطباعة و النشر، بیتا.
28
28. شاذلی، سید بن قطب بن ابراهیم؛ فی ظلال القرآن؛ چ17، بیروت و قاهره: دارالشروق، 1412 ق.
29
29. شلتوت، محمود؛ الاسلام عقیدة و شریعة؛ بیروت: دار الشروق، بیتا.
30
30. صادقی تهرانی، محمد؛ الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن؛ چ2، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، 1365 ش.
31
31. صدوق، محمّد بن علی بن بابویه؛ من لا یحضره الفقیه؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
32
32. صفیپور، عبدالرحیم؛ منتهیالاربفیلغةالعرب؛ تهران: انتشارات کتابخانه سنائی، بیتا.
33
33. طباطبایی، سیّد محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ5، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417 ق.
34
34. ـــــــ؛ نهایة الحکمة؛ ترجمه و شرح: علی شیروانی، چ7، قم: انتشارات دارالفکر، 1391 ش.
35
35. طبرسی، فضل بن حسن؛ تفسیر جوامع الجامع؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، 1377 ش.
36
36. ـــــــ؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ چ3، تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1372 ش.
37
37. طبری، ابو جعفر محمد بن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار المعرفة، 1412 ق.
38
38. طریحی، فخر الدّین؛ مجمع البحرین؛ چ3، تهران: کتابفروشی مرتضوی، 1375 ش.
39
39. طوسی، محمد بن حسن؛ المبسوط فی فقه الامامیة؛ چ3، تهران: المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، 1387 ق.
40
40. ــــــــ؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی، بیتا.
41
41. طیب، سید عبد الحسین؛ اطیب البیان فی تفسیر القرآن؛ چ2، تهران: انتشارات اسلام، 1378 ش.
42
42. عاملی، علی بن حسین؛ الوجیزفیتفسیرالقرآنالعزیز؛ قم: دار القرآن الکریم، 1413 ق.
43
43. عوده، عبد القادر؛ التشریعالجنائیالاسلامی مقارناً بالقانون الوضعی؛ چ4، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1418 ق.
44
44. فاضل مقداد سیوری، مقداد بن عبدالله؛ کنز العرفان فی فقه القرآن؛ تحقیق: سیدمحمّد قاضی، بیجا: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1419 ق.
45
45. فاضل موحدی لنکرانی، محمد؛ اصول فقه شیعه؛ قم: مرکز فقهی ائمه اطهار، 1381 ش.
46
46. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
47
47. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛ چ2، قم: انتشارات هجرت، 1410 ق.
48
48. فضل الله، سید محمد حسین؛ دنیا المرأة؛ چ5، بیروت: دارالملاک، 1420 ق.
49
49. فیروز آبادی، مجدالدین محمد بن یعقوب؛ القاموسالمحیط؛ بیروت: دار الجیل، بیتا.
50
50. قرباننیا، ناصر و دیگران؛ بازپژوهی حقوق زن؛ تهران: انتشارات روز نو، 1384 ش.
51
51. قرشی، سید علی اکبر؛ تفسیر احسن الحدیث؛ چ3، تهران: بنیاد بعثت، 1377ش.
52
52. قرطبی، محمد بن احمد؛ الجامع لاحکام القرآن؛ تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1364 ش.
53
53. قلعهجی، محمد رواس؛ الموسوعةالفقهیةالمیسرة؛ بیروت: دار النفائس، 1421 ق.
54
54. کاشانی، ملا فتح الله؛ تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین؛ تهران: کتابفروشی محمدحسن علمی، 1336 ش.
55
55. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1407 ق.
56
56. مجلسی، محمد باقر؛ بحار الانوار؛ چ2، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1403 ق.
57
57. محقق داماد، مصطفی؛ بررسی فقهی حقوق خانواده: نکاح و انحلال آن؛ چ4، تهران: نشر علوم اسلامی، 1372 ش.
58
58. محلی، جلال الدین و سیوطی، جلال الدین؛ تفسیر الجلالین؛ بیروت: مؤسسة النور، 1416 ق.
59
59. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران: مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، 1385 ش.
60
60. مصطفی، ابراهیم و دیگران؛ المعجمالوسیط؛ استانبول: دار الدعوه، 1989 م.
61
61. معین، محمد؛ فرهنگفارسی؛ چ3، تهران: انتشارات راه رشد، 1385 ش.
62
62. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد؛ زبدة البیان فی أحکام القرآن؛ تهران: کتابفروشی مرتضوی، بیتا.
63
63. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1374 ش.
64
64. موسوی بجنوردی، سیدمحمد؛ «تعامل و تعارض بین فقه و حقوق بشر»؛ مجله فرزانه، ش3، زمستان 1375 ش.
65
65. موسوی سبزواری، سید عبد الاعلی؛ مواهب الرّحمن فی تفسیر القرآن؛ چ2، بیروت: مؤسسه اهل بیت، 1409 ق.
66
66. میسر، محمد سید احمد؛ اخلاق الاسرة المسلمة؛ امارات: دارالندی، 2001 م.
67
67. نوری طبرسی، میرزا حسین؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل؛ بیروت: مؤسسه آل البیت (ع)، 1408 ق.
68
68. نوری، یحیی؛ حقوق زندراسلام؛ چ4، تهران: انتشارات فراهانی، 1347 ش.
69
69. واحدی، علی بن احمد؛ اسباب نزول القرآن؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، 1411 ق.
70
70. ورام بن ابی فراس، أبو الحسین؛ مجموعة ورام (تنبیه الخواطر)؛ قم: مکتبه فقیه، ۱۳۶۸ ش.
71
71. وصفی، محمد؛ الرجلوالمرأةفیالاسلام؛ بیروت: دار ابن حزم، 1418 ق.
72
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل انتقادیِ رهیافت علامة طباطبایی به جریانهای تفسیری
تحلیلِ علامة طباطبایی از تاریخ تفسیر و برآورد او از میراث تفسیری پیشینیان و طرحی که برای چگونگی تفسیر فراپیش مینهد، نقطة عطف و تعیین کنندهای را برای جریان تفسیر و تفسیرپژوهی رقم میزند. هر دو روایت وی از جریانهای تفسیری که نقطة ثقل و بنمایة آن، نوعِ مواجهه آنها با متنِ قرآنی است آمیزهای از جنبة توصیفی و تجویزی است. تقسیمبندی دوگانة «تطبیق» و «تفسیر»، گوهر جریانشناسی و نظریهپردازی و بنیاد داوریِ اوست. این مبنا، بر پیشفرضهای مخدوشی استوار است و از حیث معرفتشناختی، راهگشا و تبیینکننده نیست. این تفکیک حداکثر، در مقام گردآوری بهکار میآید و نه مقام داوری؛ در حالیکه طباطبایی آشکارا، آن را در مقام داوری در میراث تفسیریِ مفسّران بهکار بسته است. طباطبایی نگاه تاریخی به تفسیر و طبقهبندی گونههای تفسیری را بهمثابة مقدّمهای برای تأسیسِ روشِ تفسیریِ خاص و سلب اعتبار و مشروعیت از سایر جریانهای تفسیری طرح میکند. واژگان کلیدی: علامة طباطبایی، چیستی تفسیر، جریانهای تفسیری، گونههای تفسیری، نظریة تفسیری.
https://kq.meybod.ac.ir/article_966_a28b2beb8362341d643282d1a0ca6e2f.pdf
2014-09-23
83
104
علامة طباطبایی
چیستی تفسیر
جریانهای تفسیری
گونههای تفسیری
نظریة تفسیری
سید هدایت
جلیلی سنزیقی
jalilish@gmail.com
1
استادیار دانشگاه خوارزمی
AUTHOR
ـ قرآن کریم.
1
1. ایازی، محمدعلی؛ سیر تطوّر تفاسیر شیعه؛ رشت: کتاب مبین، 1381 ش.
2
2. ـــــــــــ؛ شناختنامه تفاسیر؛ رشت: کتاب مبین، 1378 ش.
3
3. بابایی، علی اکبر؛ بررسی مکاتب و روشهای تفسیری؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391 ش.
4
4. ـــــــــــ؛ مکاتب تفسیری؛ قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1386 ش.
5
5. باقری، خسرو؛ هویت علم دینی؛ تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1385 ش.
6
6. پورحسن، قاسم؛ هرمنوتیک تطبیقی، بررسی همانندی فلسفه تأویل در اسلام و غرب؛ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1384 ش.
7
7. جمعی از مؤلفان؛ دانشنامه قرآن و قرآنپژوهی؛ به سعی: بهاء الدین خرمشاهی، تهران: دوستانـ ناهید، 1377 ش.
8
8. خرمشاهی، بهاءالدین؛ «درباره تفسیر المیزان»؛ نشر دانش، شماره ۷، آذر و دی ۱۳۶۰ ش.
9
9. رومی، فهد بن عبدالرحمن بن سلیمان؛ اتّجاهات التفسیر فی القرن الرابع عشر؛ بیروت: مؤسسة الرسالة، 1418 ق.
10
10. سروش، عبدالکریم؛ قبض و بسط تئوریک شریعت؛ تهران: موسسه فرهنگی صراط، 1373 ش.
11
11. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ تفسیر المیزان؛ ترجمه: سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1376 ش.
12
12. ـــــــــــ؛ قرآن در اسلام؛ قم: بوستان کتاب، 1386 ش.
13
13. عمید زنجانی، عباسعلی؛ مبانی و روشهای تفسیر قرآن؛ چ5، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1385 ش.
14
14. کورنزهوی، دیوید؛ حلقه انتقادی؛ ترجمه: مراد فرهادپور، تهران: انتشارات گیل با همکاری انتشارات روشنگران، 1371 ش.
15
15. مجتهد شبستری، محمد؛ هرمنوتیک، کتاب و سنّت؛ چ4، تهران: طرح نو، 1379 ش.
16
16. مسعودی، جهانگیر؛ هرمنوتیک و نواندیشی دینی؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1386 ش.
17
17. معرفت، محمدهادی؛ تفسیر و مفسّران؛ قم: نشر تمهید، ۱۳۸۸ ش.
18
18. واعظی، احمد؛ درآمدی بر هرمنوتیک؛ چ4، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1385 ش.
19
19. ـــــــــــ؛ نظریه تفسیر متن؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390 ش.
20
ORIGINAL_ARTICLE
الگوی راهبردی قرآن در ایجاد گرایش روحی به اهل بیت (ع)
تمام گزارههای قرآن کریم دارای مفهومی هدفدار هستند. این گزارهها در موضوعهای مختلف، دارای نظم هستند و با یکدیگر ارتباط دارند؛ به گونهای که میتوانند علاوه بر رسیدن به اهداف خود، طرحی جامع را برای گرایش روحی به اهل بیت (ع) با همپوشانی، پیریزی کنند. آشکار و بدیهی بودن آینده برای خداوند ارائۀ طرحی جامع در قرآن کریم با هدف گرایش به اهل بیت (ع) را تقویت میکند. الگوی راهبردی طراحیشدة برخی آیات، منظومهوار، امّا به صورت تلویحی و غیر صریح، به چینش اعداد و ارقام اسمها و چینش مفهومی و لفظی گزارشها و مقایسه کردن آنها میپردازد. در قسمتی از این الگوی راهبردی هماهنگ و ضمنی آیات، هرمی را در چهار طبقه از صفات پیامبران و اسماء حسنای الهی میبینیم. پیامبر اکرم (ص) و به تبع آن اهل بیت(ع) با اختصاص برخی صفات و اسمای حسنای الهی از جمله «رحمت» و «رحیمیت»، نسبت به سایر پیامبران الهی در جایگاهی ویژه در رأس این هرم قرار میگیرند. با توجه به این نکات، این پژوهش در مقام پاسخ به این سؤال است که: قرآن کریم به وسیلۀ الگوی منظم ساختاری خود، چگونه راهبردی را برای ایجاد گرایش به پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) بهکار میگیرد؟
https://kq.meybod.ac.ir/article_967_0d9e115ffaab24fb9925b95125c97c24.pdf
2014-09-23
105
130
پیامبر (ص)
اهل بیت (ع)
قرآن
الگو
حجّتهای خداوند
محمّدتقی
دیاری بیدگلی
mt_diari@yahoo.com
1
دانشیار دانشگاه قم
AUTHOR
سجاد
غفوری نیا
s.qaforinia@gmail.com
2
دانشآموختة دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قم (نویسنده مسئول)/
AUTHOR
ـ قرآن کریم؛ ترجمه محمدمهدی فولادوند، قم: حوزه علمیه، 1378 ش
1
1. ابن طاووس، جمال الدین سیدعلی حسینى حلی؛ التحصین؛ قم: مؤسسه دارالکتاب، 1413 ق.
2
2. ابن سیده المرسی، أبو الحسن علی؛ المحکم و المحیط الاعظم؛ بیروت: دار الکتب العلمیه. 1421 ق.
3
3. ابوذری، مهدی؛ «بررسی قصص قرآن (قصه حضرت ابراهیم)»؛ پایاننامه کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی. 1380 ش.
4
4. احمد بن حنبل؛ فضائل الصحابة؛ تحقیق: وصی الله، محمد عباس، بیروت: موسسة الرسالة، 1403 ق.
5
5. احمدزاده کرمانی، روح الله؛ بازاندیشی در فرهنگ و رسانه؛ تهران: نشر چاپار، 1390 ش.
6
6. اس گری، کالین؛ ساختارشناسی راهبرد؛ ترجمه: علیرضا فرشچی، تهران: دانشگاه امام حسین (ع)، 1385 ش.
7
7. امینى، عبد الحسین؛ الغدیر فى الکتاب و السنة و الادب؛ قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، 1406 ق.
8
8. انوری، حسن و دیگران؛ فرهنگ بزرگ سخن؛ تهران: نشر سخن، 1381 ش.
9
9. اولیور، ساندرا؛ استراتژی روابط عمومی؛ ترجمه: محمد اعرابی و مرجان فیاضی، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1388 ش.
10
10. آرمسترانگ، مایکل؛ مدیریت استراتژیک منابع انسانی؛ ترجمه: محمد اعرابی و امید مهدیه، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1389 ش.
11
11. بابایى، علی اکبر؛ مکاتب تفسیری: روشها و گرایشهای تفسیری معاصر؛ قم: سازمان سمت و پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1381 ش.
12
12. بخاری جعفی، أبو عبدالله محمد بن اسماعیل؛ صحیح البخاری (الجامع الصحیح المختصر)؛ چ3، بیروت- یمامه: ابن کثیر، 1407 ق/ 1987 م.
13
13. پی یرز، جان ای و ریچارد بی رابینسون؛ مدیریت راهبردی: برنامه ریزی، اجرا و کنترل؛ چ3، ترجمه: سیدمحمود حسینی، تهران: انتشارات سمت، 1387 ش.
14
14. حجتی، سیدمحمد باقر؛ پژوهشی در تاریخ قرآن کریم؛ چ10، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1376 ش.
15
15. حسکانى، عبید الله بن احمد؛ شواهد التنزیل لقواعد التفضیل؛ تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1411 ق.
16
16. دهخدا، علی اکبر؛ لغتنامه دهخدا؛ تهران: افست دولتی ایران، 1327 ش.
17
17. زمخشری، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ چ3، بیروت: دارالکتب العربی، 1407 ق.
18
18. ساسانی، حسین؛ فرایند راهبرد؛ پژوهشکده صنعتگر، بیجا: بینا، بیتا.
19
19. صدوق، محمد بن علی؛ من لا یحضره الفقیه، چ2، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم: 1404 ق.
20
20. صفار، محمد بن حسن؛ بصائر الدرجات فی فضائل آلمحمّد ص؛ چ2، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1404 ق.
21
21. طباطبایی، سید محمد حسین؛ المیزان فی التفسیر القرآن؛ چ5، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزۀ علمیه قم، 1417 ق.
22
22. فخر رازی، محمد؛ تفسیر کبیر؛ چ3، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1411 ق.
23
23. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ العین؛ قم: دارالهجرة، 1410 م.
24
24. فیومی، احمد بن محمد؛ المصباح المنیر؛ القاهرة: المطبعة الامیریة، 1429 م.
25
25. قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر قمی؛ چ4، قم: دار الکتاب، 1367 ش.
26
26. قمی نیشابوری، نظام الدین حسن؛ تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان؛ به سعی: زکریا عمیران، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1416 ق.
27
27. قوام، عبدالعلی؛ سیاست تطبیقی؛ چ2، تهران: انتشارات سمت، 1376 ش.
28
28. کتاب مقدس؛ عهد عتیق و جدید؛ ترجمه: فاضل خوان همدانی، ویلیام گلن، هنری مرزند، ج2، تهران: انتشارات اساطیر، 1383 ش.
29
29. کلینى رازی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1365 ش.
30
30. مجلسی، محمد باقر؛ بحار الانوار؛ بیروت: مؤسسة الوفاء، 1404 ق.
31
31. معینیپور، مسعود؛ «بررسی تطبیقی الگوی توسعه سیاسی هانتینگتون با الگوی رشد سیاسی در جامعه مهدوی» فصلنامه علمی- پژوهشی مشرق موعود، ش12، 1388 ش.
32
32. مفید، محمد بن نعمان؛ الاختصاص؛ تحقیق و تصحیح: علی اکبر غفاری و محمود محرمی زرندی، قم: المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، 1413 ق.
33
33. مکارم شیرازی، ناصر؛ پیدایش مذاهب؛ قم: مدرسه امام علی بن ابی طالب (ع)، 1377 ش.
34
ORIGINAL_ARTICLE
تفسیر معصومین (ع) از حدیث
فهم اوّلیّه احادیث همیشه و لزوماً، با فهم مقصود اصلی حدیث برابر نیست. مسیر گذر از فهم ظاهری و رسیدن به مقصود واقعی حدیث با گردآوری قراین و احادیث مرتبط طی میشود. در این میان، تفسیر حدیث معصوم از آن جهت که به صورت مستقیم و صریح در توضیح حدیثی دیگر آمده است به عنوان یکی از مهمترین قراین، از بالاترین کارآیی در فهم روایات برخوردار است. این مقاله با بررسی انواع تفاسیری که از معصومین (ع) در جهت توضیح سایر احادیث ارائه شده و ذکر نمونههایی از آن، در صدد است جایگاه و نقش ویژۀ ائمه را در شناساندن مقصود واقعی حدیث و کمک به فهم دقیق روایات تبیین نماید. در فهم احادیث، نمیتوان تنها به یک حدیث بسنده نمود و فهم خود از آن را مقصود اصلی حدیث دانست، بلکه لازمۀ فهم دقیق از یک روایت و درک مقصود نهایی آن، بررسی تمام روایات مربوط و سنجش حدیث با همة آنهاست. این روایات تفسیری گاه، به صورتهای مختلف گفتاری به بیان معنا، بیان مصداق، تأویل واژهای از روایت، ذکر مفهوم یا مصداق تمام روایت، تصحیح نقل و بیان سبب ورود آن میپردازد و گاه، حتی در قالب عملی نمودار میگردد.
https://kq.meybod.ac.ir/article_968_b3a25570687f8ecb3ac72d16cff85fbd.pdf
2014-09-23
131
152
فهم حدیث
قراین
تفسیر معصوم
توضیح کلامی
تبیین عملی
محمدکاظم
رحمان ستایش
kr.setayesh@gmail.com
1
استادیار دانشگاه قم
AUTHOR
نرگس
قاسمی
narges.ghasemi64@gmail.com
2
کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث از دانشگاه قم (نویسنده مسئول)
LEAD_AUTHOR
_ قرآن کریم.
1
1. ابن منظور، محمد؛ لسانالعرب؛ چ3، بیروت: دارصادر، 1414 ق.
2
2. اربلی، علی بن عیسی؛ کشف الغمة فی معرفة الائمة (ع)؛ تحقیق: هاشم رسولی، تبریز: مکتبه بنیهاشم، 1381 ق.
3
3. (شیخ) بهایی، محمد بن عبدالصمد؛ مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة من الواجبات و المستحبات؛ بیروت: دارالأضواء، 1405 ق.
4
4. تمیمی مغربی،نعمان بن محمد؛ دعائم الاسلام؛ مصر: دارالمعارف، 1385 ق.
5
5. جزائری،سید نعمت الله؛ النور المبین فی قصص الانبیاء و المرسلین؛ قم: کتابخانه آیت الله مرعشی، 1404 ق.
6
6. حر عاملی، محمد بن حسن؛ تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة؛ قم: مؤسسه آل البیت، 1409 ق.
7
7. حرانی، حسن بن شعبه؛ تحف العقول عن آل الرسول (ع)؛ تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1404 ق.
8
8. حمیری، نشوان بن سعید؛ شمس العلوم و دواء الکلام العرب من الکلوم؛ بیروت: دارالفکر المعاصر، 1420 ق.
9
9. خزاز قمی، علی بن محمد؛ کفایة الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر (ع)؛ تحقیق: عبد اللطیف حسینی کوهکمری، قم: انتشارات بیدار، 1401 ق.
10
10. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ مفردات الفاظ القرآن؛ تحقیق: صفوان عدنان داودی، بیروت: دارالعلم، 1412 ق.
11
11. راوندی، قطب الدین سعید بن هبة الله؛ قصص الانبیاء؛ مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، 1409 ق.
12
12. زبیدی، سیدمحمد مرتضی حسینی واسطی؛ تاج العروس؛ تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالفکر، 1410 ق.
13
13. سید بن طاوس، علی بن موسی؛ اقبال الاعمال؛ تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1367 ش.
14
14. ـــــــــ؛ الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف؛ تحقیق: علی عاشور، قم: چاپخانه خیام، 1400 ق.
15
15. ـــــــــ؛ جمال الاسبوع بکمال العمل المشروع؛ قم: انتشارات رضی، 1330 ق.
16
16. شاکر، محمدکاظم؛ مبانی و روشهای تفسیری؛ قم: مرکز جهانی علوم اسلامی: دفتر تدوین متون درسی، 1381 ش.
17
17. شریف رضی، محمد بن حسین؛ نهج البلاغة؛ تحقیق: علینقی فیض الاسلام، قم: هجرت، 1414 ق.
18
18. (شیخ) صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن بابویه؛ التوحید؛ تحقیق: هاشم حسینی، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1398 ق.
19
19. ـــــــــ؛ الخصال؛ تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1403 ق.
20
20. ـــــــــ؛ المقنع؛ قم: مؤسسه امام مهدی (عج)، 1415 ق.
21
21. ـــــــــ؛ ثواب الاعمال و عقاب الاعمال؛ چ2، قم: دار الشریف الرضی، 1406 ق.
22
22. ـــــــــ؛ علل الشرایع؛ قم: انتشارات مکتبة الداوری، 1385 ش.
23
23. ـــــــــ؛ عیون اخبار الرضا؛ تحقیق: علی لاجوردی، تهران: نشر جهان، 1378 ق.
24
24. ــــــــ؛ کمالالدین؛ تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: دارالکتب الاسلامیة، 1395 ق.
25
25. ــــــــ؛ معانی الاخبار؛ تحقیق: علیاکبر غفاری، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1361ش.
26
26. ــــــــ؛ من لا یحضره الفقیه؛ قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1413 ق.
27
27. صفار، محمد بن حسن؛ بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد (ع)؛ تحقیق: محسن کوچهباغی، قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1404 ق.
28
28. طبرسی؛ احمد بن علی؛ الاحتجاج علی اهل اللجاج؛ تحقیق: محمدباقر خرسان، مشهد: نشر مرتضی، 1403 ق.
29
29. طبرسی، حسن بن فضل؛ مکارم الاخلاق؛ قم: انتشارات شریف رضی، 1412 ق.
30
30. طبرسی،علی بن حسن؛ مشکاة الانوار فی غرر الاخبار؛ چ2، نجف: المکتبة الحیدریة، 1385 ق.
31
31. طبرسی، فضل بن حسن؛ اعلام الوری؛ تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1390 ق.
32
32. طریحی، فخر الدین؛ مجمع البحرین و مطلع النیرین؛ چ2، تحقیق: سید احمد حسینی، بیجا: مکتب النشر للثفافة الاسلامیة، 1367 ش.
33
33. (شیخ) طوسی، محمد بن حسن؛ تهذیب الاحکام؛ تحقیق: حسن موسوی خرسان، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1365 ش.
34
34. ــــــــ؛ مصباح المتهجد؛ بیروت: مؤسسة فقه الشیعة، 1411 ق.
35
35. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ العین؛ چ2، قم: انتشارات هجرت، 1410 ق.
36
36. فیومی، احمد بن محمد؛ المصباح المنیر؛ قم: منشورات دارالرضی، بیتا.
37
37. کشی، محمد بن عمر؛ رجال الکشی؛ مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، 1348 ش.
38
38. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تحقیق: علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1365 ش.
39
39. مجلسی، محمد باقر؛ بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمّة الاطهار؛ بیروت: مؤسسة الوفاء، 1404 ق.
40
40. مسعودی، عبد الهادی؛ روش فهم حدیث؛ تهران: سازمان سمت، 1384 ش.
41
ORIGINAL_ARTICLE
نگاهی تازه به فن بیان حضرت علی (ع) در نهج البلاغه
فن بیان و ارتباط برقرار کردن با مخاطب و ارائة مطالب به گونهای که تأثیرگذار و قابل لمس باشد، هنری است که ویژگی خاصی به کلام گوینده میدهد. حضرت علی (ع) در پرتو این هنر، شکل خاصی از حرکت و حیاتآفرینی به کلام خود بخشیده است. راز این تأثیرگذاری به مسائل مختلفی مربوط میشود که در این مقاله، با بررسی فن سخنوری آن حضرت، به بررسی آن پرداخته میشود. رعایت اصل اقناع، استفاده از روش تصویرگری، حسانگیزی، همراهی صور خیال ادبی با حرکت و حیات و حرکت منظم حس و عاطفه در بطن کلام از عوامل تأثیرگذاری کلام آن حضرت هستند. بررسی این امور علاوه بر نشاندادن گوشههایی از عظمت کلام حضرت در ارتباط برقرار کردن با مخاطب، بخوبی، نشان میدهد که روح حاکم بر نهج البلاغه دقیقاً، مطابق با شخصیت و محیط زندگی حضرت علی (ع) بوده و بخشی از آن، میتواند پاسخی باشد به ابن خلّکان و پیروان او که در صحّت انتساب نهج البلاغه به حضرت علی (ع) تردید کردهاند.
https://kq.meybod.ac.ir/article_969_d197275cab8876a28baa6b47e8aa7c84.pdf
2014-09-23
153
186
امام علی (ع)
نهجالبلاغه
آرایههای ادبی
سخنوری
اقناع
تصویرگری
صور خیال
ولی الله
حسومی
dr.hasoomi@theo.usb.ac.ir
1
استادیار دانشگاه سیستان و بلوچستان (نویسنده مسئول)
LEAD_AUTHOR
محمدعلی
مهدوی راد
mahdavirad@isca.ac.ir
2
استاد در پردیس فارابی دانشگاه تهران
AUTHOR
حسین
خاکپور
dr.khakpour@theo.usb.ac.ir
3
عضو هیئت علمی/ دانشگاه سیستان و بلوچستان
AUTHOR
ـ قرآن کریم.
1
1. ابن خلکان، احمد بن محمّد؛ وفیات الاعیان؛ تحقیق: احسان عبّاس، قم: منشورات الشّریف الرّضی، 1364 ش.
2
. . إبن منظور، ابوالفضل جمالالدین، محمد بن مُکرم؛ لِسانُ العرب؛ بیروت: دارصادر، 1414 ق.
3
3. اسکلتن رابین؛ حکایت شعر؛ ترجمه: مهرانگیز اوحدی، بیجا: نشر میترا، 1375 ش.
4
4. انصارپور، غلامرضا؛ کامل فرهنگ فارسی؛ تهران: انتشارات زوار، 1373 ش.
5
5. پادشاه، محمد (متخلص به شاد)؛ فرهنگ جامع فارسی (آنندراج)؛ زیر نظر محمد سیاقی، چ2، بیجا: انتشارات کتابفروشی خیام، 1363 ش.
6
6. پراتکانیس، آنتونی و الیوت آرنسون؛ عصر تبلیغات استفاده و سوء استفاده روزمره از اقناع؛ ترجمه: کاووس سیدامامی و محمدصادق عباسی، تهران: انتشارات سروش، 1384 ش.
7
7. پورنامداریان، تقی؛ رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی؛ تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی، 1367 ش.
8
8. حکیمآرا، محمد علی؛ ارتباطات متقاعدگرانه و تبلیغ؛ تهران: سازمان سمت، 1384 ش.
9
9. دهخدا، علی اکبر؛ لغت نامه دهخدا؛ چ128، تهران: مؤسسه شرکت، 1364 ش.
10
10. راغب اصفهانى، حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ دمشقـ بیروت: دارالعلم_ الدار الشامیة، 1412 ق.
11
11. رضوی بهابادی، سیدعلی و حسنپور آلاشتی، حسین؛ فرهنگ زبان فارسی؛ تهران: انتشارات بهاباد، 1373 ش.
12
12. ساروخانی، باقر؛ «اقناع غایت ارتباطات»؛ مجله نامه علوم اجتماعی، دوره3، ش23، تابستان 1383 ش.
13
13. سید رضی، محمد؛ نهج البلاغة؛ نسخه صبحی صالح، چ2، قم: مؤسسه تحقیقاتی امیر المؤمنین (ع)، 1376 ش.
14
14. شفیعی کدکنی، محمدرضا؛ صور خیال در شعر فارسی؛ چ8، تهران: انتشارات آگاه، 1380 ش.
15
15. شمیسا، سیروس؛ بیان؛ چ11، تهران: انتشارات امیر کبیر، 1379 ش.
16
16. شوشتری، محمد تقی؛ بهج الصباغة فی شرح نهج البلاغة؛ تهران: انتشارات امیر کبیر، 1376 ش.
17
17. (شیخ) صدوق، محمد بن علی؛ معانی الاخبار؛ قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1403 ق.
18
18. فتوحی رودمعجنی، محمود؛ بلاغت تصویر؛ چ2، تهران: انتشارات سخن، 1389 ش.
19
19. قرشی، سیدعلی اکبر؛ مفردات نهج البلاغه؛ تصحیح: محمدحسن بکائی، تهران: مؤسسه نشر قبله، 1377 ش.
20
20. متولی، کاظم؛ افکار عمومی و شیوههای اقناع؛ تهران: انتشارات بهجت، 1384 ش.
21
21. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران؛ پیام امام: شرح تازه و جامعی بر نهج البلاغه؛ تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1380 ش.
22
22.موسی، صالح بشری؛ الصورة الشعریة فی النقد العربی الحدیث؛ بیروت: المرکز الثقافی العربی، 1994 م.
23
23. ناظرزاده، فرهاد؛ نمادگرایی در ادبیات نمایشی؛ بیجا: انتشارات برگ، 1367 ش.
24
24. هلال، محمد غنیمی؛ الرومانتیکیة؛ قاهره: مکتبة نهضة مصر، بیتا.
25
ORIGINAL_ARTICLE
تحریف در حدیث، عوامل و پیامدها
با توجه به آسیبپذیر بودن حدیث،محدثان از دیرباز، بر این باور بودهاند که استفاده از این گنجینة گرانسنگ، نیازمند طی مقدّماتی است که یکی از آنها شناسایی آسیبها و زدودن پیامدهای نامطلوب آن است. «تحریف» به معنای تغییر یافتن حدیث در لفظ یا معنا، یکی از این آفتهای راهیافته در احادیث است کهتشخیص آن و توجّه به پیامدهای نامطلوبی که دارد پژوهشی دقیق را میطلبد. تحریف متون دینی سابقة دیرینهای داشته و از دیرباز مورد توجّه و دغدغة متفکّران اسلامی بویژه حدیثپژوهان بوده است. این نوشتار، با روش توصیفی ـ تحلیلی با هدف بیان عوامل و پیامدهای تحریف در احادیث، شکل گرفته است. از آنجا که اندک تغییر در حروف و کلمات، ما را در رسیدن به مقصود اصلی معصوم (ع) ناکام میگذارد، توجّه به آسیب «تحریف» از اهمیت بسزایی برخوردار است. در این مقاله به بررسی مفهوم تحریف، انواع، عوامل و پیامدهای آن پرداخته شده است.ابهام و نارسایی عبارات، اضطراب، تعارض و تغییر در مقاصد حدیث، برخی از پیامدهای آن است. البته، حدیثپژوه میتواند با تشکیل خانوادة حدیث، جامعنگری و یافتن تمام احادیث مشابه و مرتبط به موضوع، به متن منقّح و غیرمحرَّفِ حدیث، دست یابد.
https://kq.meybod.ac.ir/article_970_8470fad931bdb63f47c7a93c23a51d7b.pdf
2014-09-23
187
212
فقه الحدیث
تحریف حدیث
محرَّف
آسیبشناسی فهم حدیث
سید علی
دلبری
saddelbari@gmail.com
1
استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم اسلامیرضوی
LEAD_AUTHOR
- قرآن کریم.
1
- نهج البلاغة؛ قم: هجرت، 1414 ق.
2
ابن ابی الحدید، عبدالحمید؛ شرح نهج البلاغة؛ قم: مؤسسه اسماعیلیان، بیتا.
3
ابن اثیر جزری، علی بن أبی الکرم؛ أسد الغابة فی معرفة الصحابة؛ تهران: انتشارات إسماعیلیان، بیتا.
4
ــــــــــ ؛ الکامل فی التاریخ؛ بیروت: دار صادر، 1386 ق/ 1966 م.
5
ابن بطریق، یحیی بن حسن حلی؛ العمدة؛ قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407 ق.
6
ابن حجر عسقلانی، احمد بن محمد؛ فتح الباری؛ چ2، بیروت: دار المعرفة، بیتا.
7
ــــــــــ ؛ تهذیب التهذیب؛ بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، 1404 ق/ 1984 م.
8
ــــــــــ ؛ لسان المیزان؛ چ2، بیروت: مؤسسة الأعلمی، 1390 ق/ 1971 م.
9
ابن حنبل، احمد، المسند، بیروت: دار صادر، بیتا.
10
ابن راهویه، إسحاق؛ مسند ابن راهویه؛ تحقیق: عبد الغفور حسین برد البلوسی، مدینه: مکتبة الإیمان، 1412 ق.
11
10. ابن شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی؛ مناقب آل أبی طالب (ع)؛ قم: مؤسسه انتشارات علامه، 1379 ق.
12
11. ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله؛ التمهید؛ تحقیق: مصطفی بن أحمد العلوی و محمد عبد الکبیر البکری، مغرب: وزارة عموم الأوقاف والشؤون الإسلامیة، 1387 ق.
13
12. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل؛ البدایة والنهایة؛ تحقیق: علی شیری، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1408 ق/ 1988 م.
14
13. ــــــــــ ؛ تفسیر ابن کثیر؛ تحقیق: یوسف عبد الرحمن مرعشلی، بیروت: دار المعرفة، 1412 ق.
15
14. ابن مزاحم منقری، نصر، وقعة صفین، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی، 1403 ق.
16
15. ابن مغازلی شافعی، علی بن محمد؛ مناقب الامام علی بن أبی طالب (ع)، چ3، بیروت: دار الأضواء، 1424 ق.
17
16. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ بیروت: دار صادر، 1410 ق.
18
17. ابن میثم بحرانی، میثم بن علی بن میثم؛ اختیار مصباح السالکین؛ تصحیح: محمدهادی امینی، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1366 ش.
19
18. ــــــــــ ؛ شرح نهج البلاغة؛ چ2، بیجا: دفتر نشر الکتاب، 1362 ش.
20
19. ابن هشام حمیری، عبد الملک؛ السیرة النبویة، تحقیق: محمد محیی الدین عبد الحمید، القاهرة: المدنی، 1383 ق/ 1963 م.
21
20. آلوسی، سیدمحمود؛ روح المعانی فی تفسیر القرآنالعظیم؛ تحقیق: علی عبدالباری عطیة، بیروت: دارالکتب، 1415ق.
22
21. امام عسکری(ع)، حسن بن علی؛ التفسیر المنسوب إلی الامام الحسن العسکری؛ قم: مدرسه امام مهدی، 1409 ق.
23
22. امین، سید محسن؛ أعیان الشیعة؛ تحقیق: حسن الأمین، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، بیتا.
24
23. امینی، عبدالحسین؛ الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب؛ چ4، بیروت: دار الکتاب العربی، 1397 ق.
25
24. بحرانی، سید هاشم؛ غایة المرام؛ تحقیق: سید علی عاشور، بیجا: بینا، بیتا.
26
25. بخاری، محمد بن اسماعیل؛ صحیح بخاری؛ افست چاپ استانبول: دار الفکر، 1401 ق/ 1981 م.
27
26. برقی، احمد بن محمد بن خالد؛ رجال البرقی ـ الطبقات؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1383 ق.
28
27. بیهقی، احمد بن حسین؛ السنن الکبری؛ بیجا: دار الفکر، بیتا.
29
28. ترمذی، محمد؛ سنن الترمذی؛ تحقیق: عبد الرحمن محمد عثمان، چ2، بیروت: دارالفکر، 1403 ق/ 1983 م.
30
29. تهرانی، محمد حسین؛ امام شناسی؛ چ13، مشهد: موسسة ترجمه و نشر، 1421 ق.
31
30. جدیدینژاد، محمد رضا؛ معجم مصطلحات الرجال والدرایة؛ إشراف: محمدکاظم رحمان ستایش، چ2، قم: دار الحدیث، 1424 ق/1382 ش.
32
31. جزائری، سیدنعمت الله؛ النور المبین فی قصص الانبیاء و المرسلین؛ قم: کتابخانه آیت الله مرعشی، 1404 ق.
33
32. ــــــــــ ؛ نور البراهین؛ تحقیق: سید مهدی رجائی، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1417 ق.
34
33. جصاص، أحمد؛ أحکام القرآن؛ تحقیق: عبدالسلام، محمد علی شاهین، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415 ق.
35
34. جلالی، عبد المهدی؛ «سیری در کتاب الاخبار الدخیلة»؛ علوم حدیث، ش2، زمستان 1375 ش.
36
35. حافظیان بابلی، أبو الفضل؛ رسائل فی درایة الحدیث؛ قم: دار الحدیث، 1425 ق/ 1383 ش.
37
36. حاکم نیشابوری، محمد؛ المستدرک علی الصحیحین؛ إشراف: یوسف عبدالرحمن مرعشلی، بیروت: دار المعرفة، بیتا.
38
37. حر عاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعة؛ چ3، قم: مؤسسه آل البیت، 1416 ق.
39
38. حلبی، علی بن برهان الدین؛ السیرة الحلبیة؛ بیروت: دار المعرفة، 1400 ق.
40
39. (علامه) حلی، حسن بن یوسف؛ کشف الیقین؛ تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد، 1411 ق.
41
40. ــــــــــ ؛ نهج الحق و کشف الصدق؛ بیروت: دار الکتاب اللبنانی، 1982 م؛
42
41. حمیدی، عبد الله بن الزبیر؛ المسند؛ تحقیق: حبیب الرحمن الأعظمی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1409 ق/ 1988 م.
43
42. خطیب بغدادی، احمد بن علی؛ تاریخ بغداد؛ بیروت: دارالفکر، بیتا.
44
43. خلیل بن احمد، فراهیدی؛ العین؛ قم: انتشارات هجرت، 1405 ق.
45
44. دارمی، عبد الله بن بهرام؛ سنن الدارمی؛ دمشق: مطبعة الحدیثة، 1349 ق.
46
45. دیلمی، حسن بن ابی الحسن؛ إرشاد القلوب إلی الصواب؛ قم: انتشارات شریف رضی، 1412 ق.
47
46. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ دمشق و بیروت: دارالعلم و الدار الشامیة، 1412 ق.
48
47. رحمانی همدانی، احمد، الامام علی بن أبی طالب (ع)؛ تهران: المنیر، 1417 ق.
49
48. زبیدی، محمد بن محمد حسینی؛ تاج العروس؛ تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالفکر، 1414 ق/ 1994 م.
50
49. سبحانی، جعفر؛ اصول الحدیث و احکامه؛ چ5، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1420 ق.
51
50. سید بن طاوس، علی بن موسی؛ الیقین؛ قم: مؤسسه دارالکتاب، 1413 ق.
52
51. سیوطی، جلال الدین؛ الجامع الصغیر؛ بیروت: دار الفکر، 1401 ق/ 1981 م.
53
52. ــــــــــ ؛ الدر المنثور؛ بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر، بیتا.
54
53. شافعی، محمد بن ادریس؛ المسند؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، بیتا.
55
54. ــــــــــ ؛ کتاب الام؛ چ2، بیجا: دار الفکر، 1403 ق.
56
55. شبیری، سید محمّدجواد؛ دانشنامه جهان اسلام، تصحیف و تحریف؛ تهران: بنیاد دائرة المعارف اسلامی، 1382 ش.
57
56. شریعتمدار إسترآبادی، محمد جعفر؛ لب اللباب فی علم الرجال، میراث حدیث شیعه؛ به کوشش: مهدی مهریزی و همکاران، دفتر دوم، قم: دار الحدیث، 1378 ش.
58
57. شعیری، تاج الدین؛ جامع الاخبار؛ قم: انتشارات رضی، 1405 ق.
59
58. شهرستانی، محمد بن عبد الکریم؛ الملل و النحل؛ تحقیق: محمد سید کیلانی، بیروت: دار المعرفة، بیتا.
60
59. شهید ثانی، زینالدین بن علی؛ الرعایة فی علم الدرایه؛ تحقیق: بقّال، چ2، قم: مکتبة المرعشی النجفی، 1413 ق.
61
60. شهیدی، سید جعفر؛ ترجمه نهج البلاغه؛ چ2، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1370 ش.
62
61. شوشتری، قاضی نورالله؛ الصوارم المهرقة فی جواب الصواعق المحرقة؛ تهران: انتشارات چاپخانه نهضت، 1367 ق.
63
62. شوشتری، محمد تقی (تستری)؛ الاخبار الدخیلة؛ تحقیق: علی اکبر غفاری، چ2، تهران: نشر صدوق، 1401 ق.
64
63. شوکانی، محمد بن علی؛ فتح القدیر؛ دمشق، بیروت: دار ابن کثیر، دار الکلم الطیب، 1414 ق.
65
64. ــــــــــ ؛ نیل الاوطار؛ بیروت: دار الجیل، 1973 م.
66
65. صدر، حسن؛ نهایة الدرایة؛ تحقیق: ماجد الغرباوی، قم: نشر المشعر، بیتا.
67
66. صدوق، محمد بن علی؛ التوحید؛ قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1398 ق.
68
67. ــــــــــ ؛ الخصال؛ قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1362 ش.
69
68. ــــــــــ ؛ أمالی الصدوق؛ چ5، بیروت: اعلمی، 1400 ق.
70
69. ــــــــــ ؛ علل الشرایع؛ قم: انتشارات مکتبة الداوری، بیتا.
71
70. ــــــــــ ؛ عیون اخبار الرضا(ع)؛ تهران: نشر جهان، 1378 ق.
72
71. ــــــــــ ؛ معانی الاخبار؛ قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1361 ش.
73
72. ــــــــــ ؛ من لا یحضره الفقیه؛ چ5، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1410 ق.
74
73. ــــــــــ ؛ من لا یحضره الفقیه؛ ترجمه: علی اکبر غفاری، تهران: نشر صدوق، 1367 ش.
75
74. صفدی، خلیل بن أیبک؛ الوافی بالوفیات؛ تحقیق: أحمد الأرناؤوط و ترکی مصطفی، بیروت: دارإحیاء التراث، 1420 ق/ 2000 م.
76
75. طباطبائی، محمد حسین؛ سنن النبی (ص)؛ ترجمه: محمد هادی فقهی، چ7، تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1378 ش.
77
76. طبرسی، احمد بن علی؛ الاحتجاج علی اهل اللجاج؛ مشهد مقدس: نشر مرتضی، 1403 ق.
78
77. طبرسی، حسن بن فضل؛ مکارم الاخلاق؛ چ4، قم: شریف رضی، 1370 ش.
79
78. طبری، ابو جعفر محمد بن جریر؛ تاریخ الطبری؛ بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیتا.
80
79. ــــــــــ ؛ جامع البیان؛ تحقیق: صدقی جمیل العطار، بیروت: دار الفکر، 1415 ق.
81
80. طریحی، فخر الدین؛ مجمع البحرین؛ چ3، تهران: کتابفروشی مرتضوی، 1375 ش.
82
81. طوسی، محمد بن حسن؛ اختیار معرفة الرجال؛ تحقیق: محمدباقر میرداماد و سید مهدی رجائی، قم: مؤسسة آل البیت، 1404 ق.
83
82. ــــــــــ ؛ الاستبصار؛ تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، چ4، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1363 ق.
84
83. ــــــــــ ؛ تهذیب الاحکام؛ تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، چ4، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1365 ق.
85
84. عاملی، حسن بن زین الدین شهید ثانی؛ منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح والحسان؛ تصحیح: علیاکبر غفاری، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1407 ق.
86
85. عاملی، حسین بن عبد الصمد (پدر شیخ بهایی)؛ وصولالاخیار إلی اصولالاخبار؛ تحقیق: عبداللطیف کوهکمرهای، قم: مجمع ذخائر الاسلامیة، 1401 ق.
87
86. عاملی، سید جعفر مرتضی؛ مأساة الزهراء (س)؛ بیروت: دار السیرة، 1417 ق/ 1997 م.
88
87. ــــــــــ ؛ دراسات وبحوث فی التاریخ والاسلام تحت عنوان: اعرف الکتب المحرفة؛ بیروت: مرکز جواد، 1414 ق.
89
88. عبده، محمد؛ شرح نهج البلاغة؛ مصحح: محمدمحییالدینعبدالحمید، بیجا: مطبعة الاستقامة، بیتا.
90
89. عسکری، سید مرتضی؛ عبد الله بن سبا؛ چ6، بیجا، نشر توحید، 1413 ق/ 1992 م.
91
90. ــــــــــ ؛ نقش ائمه در احیاء دین؛ چ5، تهران: مجمع علمی اسلامی، بیتا.
92
91. عمرو بن أبی عاصم؛ کتاب السنة؛ تحقیق: محمد ناصر الدین الألبانی، چ3، بیروت: المکتب الإسلامی، 1413 ق.
93
92. فیروزآبادی، سید مرتضی؛ فضائل الخمسة من الصحاح الستة؛ چ2، تهران: انتشارات اسلامیه، 1392 ق.
94
93. فیضالاسلام، علینقی؛ ترجمه و شرح نهج البلاغة؛ تهران: بینا، بیتا.
95
94. قاسمی، محمد جمالالدین؛ قواعد التحدیث؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، بیتا.
96
95. قرشی، سیدعلی اکبر؛ قاموس قرآن؛ چ6، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1371 ش.
97
96. قزوینی، محمد؛ یادداشتهای قزوینی؛ به کوشش: ایرج افشار، تهران: انتشارات علمی، 1363 ش.
98
97. کشّی، محمد بن عمر؛ رجال الکشّی؛ مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی 1348 ش.
99
98. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ چ5، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1363 ش.
100
99. لبیب، بیضون؛ تصنیف نهج البلاغة؛ چ3، قم: مرکز انتشارات دفترتبلیغات اسلامی، 1375 ش.
101
100. مامقانی، عبد الله؛ مقباس الهدایة فی علم الدرایة؛ تحقیق: محمدرضا المامقانی، قم: آل البیت (ع)، 1411 ق.
102
101. مایل هروی، نجیب؛ نقد و تصحیح متون: مراحل نسخهشناسی و شیوههای تصحیح نسخههای خطی فارسی؛ مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1369 ش.
103
102. متقی هندی، علی؛ کنز العمال؛ چ5، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1405 ق.
104
103. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث، 1403 ق.
105
104. محمد بن عقیل؛ النصائح الکافیة؛ قم: دار الثقافة للطباعة والنشر، 1412 ق.
106
105. مسعودی، علی بن حسین؛ مروج الذهب و معادن الجوهر؛ بیجا: طبع المیمنیة، بیتا.
107
106. مسلم بن حجاج نیشابوری؛ صحیح مسلم؛ بیروت: دار الفکر، بیتا.
108
107. مطهری، مرتضی؛ حماسه حسینی؛ چ8، تهران: انتشارات صدرا، 1367 ش.
109
108. ــــــــــ ؛ مجموعه آثار؛ چ6، تهران: انتشارات صدرا، 1382 ش.
110
109. معرفت، محمد هادی؛ التفسیر الاثری الجامع؛ قم: مؤسسه التمهید، جلد1، 1383ش؛ جلد6، 1387 ش.
111
110. ــــــــــ ؛ صیانة القرآن من التحریف؛ قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413 ق.
112
111. مغربی، احمد بن صدیق؛ فتح الملک العلی؛ تحقیق: محمدهادی امینی، چ2، اصفهان: مکتبة الإمام أمیر المؤمنین (ع)، 1403 ق.
113
112. مغنیة، محمد جواد؛ فی ظلال نهج البلاغة؛ چ3، بیروت: دارالعلم للملایین، 1358.
114
113. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1374 ش.
115
114. مناوی، محمد عبد الرؤوف؛ فیض القدیر شرح الجامع الصغیر؛ تصحیح: أحمد عبد السلام، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415 ق.
116
115. میرداماد، محمدباقر؛ الرواشح السماویة؛ قم: دار الحدیث، 1380 ش.
117
116. میلانی، سید علی؛ نفحات الازهار؛ بیجا: مهر، 1414 ق.
118
117. نسائی، احمد بن شعیب؛ السنن الکبری؛ تحقیق: عبد الغفار سلیمان بنداری و سید کسروی حسن، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1411 ق.
119
118. ــــــــــ ؛ فضائل الصحابة؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، بیتا.
120
119. وحید بهبهانی، محمد باقر بن محمد اکمل؛ الفوائد الحائریة؛ قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1415 ق.
121
120. ــــــــــ ؛ مصابیح الظلام؛ قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، 1424 ق.
122
121. ورام بن ابی فراس؛ مجموعة ورام (تنبیه الخواطر)؛ قم: مکتبه فقیه، بیتا.
123
122. هیثمی، علی بن أبی بکر؛ مجمع الزوائد و منبع الفوائد؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1408 ق/ 1988م.
124
123. هیکل مصری، محمد حسین؛ حیاة محمد (ص)؛ قاهره: مطبعة مصر، 1354 ق.
125
ORIGINAL_ARTICLE
پیدایش، سیر تطوّر و تداوم اخباریگری
در مقطعی از تاریخ شیعه (قرن دهم و یازدهم قمری)، گروهی ظهور کردند که اندیشههای خاصی را اشاعه دادند و در حوزة فقه و عقاید، چالشهایی را ایجاد کردند و به سبب آن به «اخباریان» موسوم شدند. اخباریان، اندیشههای خود را ریشهدار در اصول اصیل اسلام، اعلام میکنند و عالمان کهن شیعه را همسو با خود میدانند و مخالفان هر اندیشهای جز عقاید خویش را مردود میشمارند. این پژوهش بر آن است که جریان پیدایش، سیر تطور و تداوم اخباریان و اندیشة آنان را با روش توصیفیـ تحلیلی و با استفاده از آثار خود اخباریان، به دست آورد. اندیشة اخباریگری از زمان پیدایش تا زمان معاصر، شش دورة: پیدایش، إحیا به همراه افراط، اعتدال، افراط مجدّد، افول و شکلگیری اخباریگری نوین را به خود دیده است. اخباریگری به معنای گرایش هرچه بیشترِ به اخبار، در عصر غیبت، در زمان شیخ صدوق (م. 381 ق) شکل گرفت؛ ولی با اصطلاح مشخّص امروزی آن، از قرن 11 هجری و با ظهور محمدامین استرآبادی (م. 1036 ق) احیا شد و پس از فراز و نشیبهایی در زمان وحید بهبهانی (م. 1205 ق) رو به افول نهاد؛ ولی با وجود افول، هنوز روحیّة اخباریگری کم و بیش، زنده است و حتّی در برخی از اصولیان نیز به چشم میخورد. این مکتب، پس از افول، در قالبها و شکلهای دیگری نمود یافت و رسوباتی از خود بر جای نهاد و اخباریگری نوینی را شکل داد. احتیاطگرایی، احیای برخی مباحث کلامی برخاسته از نگاه محدود و تنشزا و رواج کتابهایی چون طبّ القرآن، از جمله نشانهها و ویژگیهای این «نواخباریگری» است. در این میان، عواملی مانند حضور غالب و یا مطرح اخباریان در حوزههای علمیّه، تألیف کتب مرجع و منبع، تنوّع آثار در قلمروهای گوناگون دانش اسلامی، همخوانی تفکّر اخباری با مذاق عامیانة مذهبی، در تداوم آشکار و پنهان اخباریگری اثرگذار بودهاند.
https://kq.meybod.ac.ir/article_971_2ef70ad8c2800223409a93e3fa7cac99.pdf
2014-09-23
213
250
اخباریگری
نواخباریگری
اخباریان
تاریخ
محمّد امین استرآبادی
قاسم
فائز
ghfaez@ut.ac.ir
1
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران
AUTHOR
محمد
شریفی
msharifi@umz.ac.ir
2
دانش آموخته دکتری دانشگاه تهران و استادیار دانشگاه مازندران (نویسنده مسئول)
LEAD_AUTHOR
ـ قرآن کریم.
1
1. آقابزرگ تهرانی، محمد محسن؛ الذریعة الی تصانیف الشیعة؛ قم: انتشارات اسماعیلیان، بیتا.
2
2. آل سید غفور، سید محسن؛ جایگاه سیاسی عالم دینی در دو مکتب اخباری و اصولی؛ قم: بوستان کتاب، 1385 ش.
3
3. آل عمران، فرج؛ الاصولیون و الاخباریون فرقة واحدة؛ نجف: المطبعة الحیدریة، 1376 ق.
4
4. آل قاسم، عدنان فرحان؛ تطوّر حرکة الاجتهاد عند الشیعة الامامیة؛ بیروت: دار الهادی، 1425 ق.
5
5. ابن صلاح، عثمان بن عبدالرحمن؛ مقدمة ابن الصلاح؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1374 ق.
6
6. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله؛ الاستیعاب فی معرفة الاصحاب؛ بیروت: دار الجیل، 1412 ق.
7
7. ابن عربی، محمد بن علی؛ الفتوحات المکّیة؛ بیروت: دار صادر، بیتا.
8
8. ابن فارس، احمد؛ معجم مقاییس اللغة؛ تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، بیتا.
9
9. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر؛ البدایة و النهایة؛ به کوشش: علی شیری، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1365 ق.
10
10. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ بیروت: دار صادر، 1414 ق.
11
11. ابن ندیم، محمد بن اسحاق؛ الفهرست؛ به کوشش: محمّدرضا تجدّد، تهران: بینا، 1347 ش.
12
12. استرآبادى، محمّدامین؛ الفوائد المدنیّة؛ قم: دار النشر لأهل البیت، ۱۳۶۳ ش.
13
13. ــــــــ؛ دانشنامة شاهی؛ مخطوط، محلّ نگهداری: قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، بیتا.
14
14. افندى اصفهانى، میرزا عبد الله؛ ریاض العلماء و حیاض الفضلاء؛ تحقیق: سیّد احمد حسینى، قم: مطبعة الخیام، ۱۴۰۱ ق.
15
15. امین، حسن؛ دائرة المعارف الاسلامیّة الشیعیّة؛ دمشق: دار التعاریف للمطبوعات، ۱۴۱۲ ق.
16
16. امین، سیدمحسن؛ أعیان الشّیعة؛ تحقیق: سیّدحسن امین، بیروت: دار التعارف، ۱۴۱۸ ق.
17
17. انصاری، مرتضی؛ فرائد الاصول؛ قم: لجنة تراث الشیخ الأنصاری، ۱۴۱۹ ق.
18
18. ایجی، عضدالدّین عبدالرحمن بن احمد؛ المواقف؛ بیروت: دار الجیل، 1374 ق.
19
19. ایزدی مبارکه، کامران؛ «اصطلاح اخباری در سیر تحوّل مفهومی»؛ مجله حدیثپژوهی، شماره 3، 1389 ش.
20
20. بحرانی، یوسف بن احمد؛ الحدائق الناضرة؛ تحقیق: محمدتقی ایروانى و سید عبد الرزاق مقرم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۰۵ ق.
21
21. ــــــــ؛ الدّرر النجفیة من الملتقطات الیوسفیة؛ تحقیق: گروه پژوهش دار المصطفی لإحیاء التراث، بیروت: دار المصطفی لإحیاء التراث، ۱۴۲۳ ق.
22
22. ــــــــ؛ لؤلؤة البحرین؛ به کوشش: محمدصادق بحرالعلوم، قم: مؤسسة آل البیت (ع)، بیتا.
23
23. بحر العلوم، سید محمّد؛ الاخباریة: اصولها و تطوّرها؛ بیروت: دارالزهراء، 1412 ق.
24
24. پاکتچی، احمد؛ تاریخ تفسیر؛ تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۸۴ ش.
25
25. تستری (محقق کاظمی)، اسد الله؛ کشف القناع عن وجوه حجّیة الاجماع؛ قم: مؤسّسه آل البیت (ع)، ۱۳۱۷ ق.
26
26. تنکابنی، محمد؛، قصص العلماء؛ تهران: بینا، 1369 ق.
27
27. ثقفی، ابراهیم بن محمد؛ الغارات؛ به کوشش: جلال الدّین محدّث ارموی، بیجا: چاپخانه بهمن، بیتا.
28
28. الجابری، علی الحسن؛ الفکر السلفی عند الشیعة الاثنی عشریة؛ بیروت: دار إحیاء التراث، 1409 ق.
29
29. جرجانی، محمد بن علی؛ کتاب التعریفات؛ تهران: انتشارات ناصر خسرو، بیتا.
30
30. جعفریان، رسول؛ اسئلة یوسفیة: جدال اندیشگی تفکّر شیعه اصولی با اخباری (مکاتبات میریوسف علی استرآبادی و شهید قاضی نورالله شوشتری)؛ تهران: مجلس شورای اسلامی، 1388 ش.
31
31. ــــــــ؛ دین و سیاست در دورة صفوی؛ قم: انتشارات انصاریان، 1370 ش.
32
32. جهانگیری، محسن؛ «آثار مثبت و منفی حرکت اخباریان»؛ مجله تخصصی الهیات و حقوق، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ش27، 1387 ش.
33
33. ــــــــ؛ رابطه اجتهاد و اخباریگری؛ مشهد: انتشارات صبرا، 1388 ش.
34
34. جنّاتی، محمّدابراهیم؛ ادوار اجتهاد؛ تهران: انتشارات کیهان، ۱۳۷۲ ش.
35
35. حائری، عبدالهادی؛ تشیّع و مشروطیّت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق؛ تهران: امیر کبیر، 1360 ش.
36
36. حافظ مزی، یوسف بن عبدالرحمن؛ تهذیب الکمال؛ به کوشش: بشّار عواد معروف، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1363 ق.
37
37. حبّ الله، حیدر محمد کامل؛ نظریة السنّة فی الفکر الامامی الشّیعی (التکوّن و الصّیرورة)؛ بیروت: الانتشار العربی، 2006 م.
38
38. حر عاملی، محمد بن حسن؛ الفوائد الطّوسیة؛ تحقیق: سیدمهدی لاجوردی، قم: المطبعة العلمیة، ۱۴۰۳ ق.
39
39. حسینى زبیدی، محمد بن محمد بن مرتضی؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ تحقیق: علی شیری، بیروت: دار الفکر، بیتا.
40
40. حسینیان، روح الله؛ تاریخ سیاسی تشیّع؛ تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰ ش.
41
41. حکیمی، محمدرضا؛ مکتب تفکیک؛ قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۳ ش.
42
42. (علّامه) حلّی، حسن بن یوسف ؛ رجال علامه حلی (خلاصة الاقوال)؛ قم: دارالذخائر، 1411 ق.
43
43. ــــــــ؛ نهایة الوصول إلی علم الاُصول؛ تحقیق: ابراهیم بهادری، قم: مؤسّسه امام صادق (ع)، ۱۴۲۶ ق.
44
44. خراسانی کرباسی، محمدجعفر بن محمدطاهر؛ «مسائل ایادی سبا» (چاپ شده ضمن مجموعه 25 رساله فارسی، تألیف علامه مجلسی)؛ قم: کتابخانه آیت الله مرعشی، 1412 ق.
45
45. خطیب بغدادی، احمد؛ تاریخ بغداد؛ به کوشش: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1417 ق.
46
46. خوانساری، محمدباقر؛ روضات الجنّات فی احوال العلماء و السادات؛ قم: انتشارات اسماعیلیان، بیتا.
47
47. دوانی، علی؛ وحید بهبهانی (آقا محمدباقر بن محمداکمل اصفهانی)؛ تهران: امیر کبیر، 1362 ش.
48
48. ذهبی، محمد بن احمد؛ تاریخ الاسلام؛ بیروت: دارالکتاب العربی، 1407 ق.
49
49. رازی نجفی، محمّدتقی؛ هدایة المسترشدین؛ تحقیق: مؤسّسة النشر الاسلامی، قم: مؤسّسة النشرالاسلامی، ۱۴۳۰ ق.
50
50. رضانژاد، عزالدین؛ صلاة الجمعة: دراسة فقهیة و تاریخیة؛ قم: بینا، ۱۴۱۵ ق.
51
51. سبحانی، جعفر؛ ؛ مقدمه بر کتاب "لمحات الاصول للامام الخمینی" با عنوان "أصول الفقه نشوؤه و أدواره"؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1421ق.
52
52. سیّد مرتضی، علی ّبن الحسین الموسوی؛ رسائل الشریف المرتضی؛ تحقیق: سیداحمد حسینى، قم: دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۰ ق، «الف».
53
53. ــــــــ؛ الشّافی؛ قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1410 ق، «ب».
54
54. شهرستانى، محمد بن عبد الکریم؛ الملل و النحل؛ تحقیق: محمد بدران، قم: الشریف الرضی، 1364 ش.
55
55. صالحی، سیدعباس؛ «امتداد اخباریگری»؛ فصلنامه حوزه، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ش143 و 144، 1386ش.
56
56. صالحی، عبدالحسین؛ مقدمه بر غنیمة المعاد فی شرح الارشاد (موسوعة) برغانی؛ تهران: مطبعه احمدی، بیتا.
57
57. صدر حاج سیّد جوادی، احمد و فانى، کامران و خرّمشاهی، بهاء الدین؛ دایرة المعارف تشیّع؛ تهران: حکمت، ۱۳۷۵ ش.
58
58. صدر، محمّدباقر؛ المعالم الجدیدة للاصول؛ تهران: مکتبة النجاح، ۱۳۹۵ ق.
59
59. صدوق، محمد بن علی بن بابویه قمی؛ اعتقادات الامامیة؛ تهران: انتشارات رضوی، بیتا.
60
60. طباطبایی، سیدمحمد حسین؛ المیزان فى تفسیر القرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417 ق.
61
61. طوسی، محمد بن الحسن؛ العدة فى اصول الفقه؛ تحقیق: محمدرضا انصاری، قم: بینا، 1376 ش.
62
62. عابدی شاهرودی، علی؛ «تشریح و نقد مسلک اخباری»؛ کیهان اندیشه، ش32، 1369 ش.
63
63. عاملی، حسن بن زین الدّین؛ معالم الدین و ملاذ المجتهدین؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، بیتا.
64
64. عاملی، سید نورالدین؛ الشواهد المکّیة فی دحض الفوائد المدنیّة؛ تحقیق: رحمتالله رحمتی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1429 ق.
65
65. الغراوی، محمّد عبدالحسین محسن؛ مصادر الاستنباط بین الاصولیین و الاخباریین؛ قم: مکتب الاعلام الإسلامی، ۱۴۱۳ ق.
66
66. فتحی، علی اشرف؛ «مشهد؛ حاشیهنشین مقتدر»؛ خبرنامه شهروند امروز، ش ۶۷، 1387 ش.
67
67. فخر رازی، محمد بن عمر؛ المحصول؛ بیروت: مؤسسة الرسالة، 1369 ق.
68
68. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛ قم: نشر هجرت، ۱۴۱۰ ق.
69
69. الفضلی، عبد الهادی؛ تاریخ التّشریع الاسلامی؛ قم: مؤسّسة دار الکتاب الإسلامی، ۱۴۱۴ ق.
70
70. فیض کاشانی، ملامحسن؛ الحقّ المبین فی تحقیق کیفیة التّفقّه فی الدین؛ تصحیح: جلال الدّین محدّث ارموی، تهران: دانشگاه تهران، 1349 ش.
71
71. ــــــــ؛ قرّة العیون فی أعزّ الفنون؛ تحقیق: حسن قاسمی، تهران: مدرسه عالی شهید مطهری، ١٣٨٧ ش.
72
72. قاری، ملاعلی؛ شرحِ شرح نخبة الفکر فی مصطلح اهل الاثر؛ بیروت: دار الأرقم، بیتا.
73
73. قاضی عیاض، عیاض بن موسی، الشفا بتعریف حقوق المصطفی، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر، 1366 ق.
74
74. قزوینی رازی، عبدالجلیل؛ النّقض؛ به کوشش: جلال الدّین محدّث ارموی، تهران: بینا، ۱۳۳۱ ق.
75
75. قیصری، احسان؛ «اخباریان»؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر: کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۴ ش.
76
76. کرکی عاملی، حسین؛ هدایة الابرار إلى طریق الائمّة الاطهار؛ تصحیح: رؤوف جمال الدّین، نجف: بینا، ۱۳۹۶ ق.
77
77. کشمیری، محمدعلی؛ نجوم السّماء؛ بیجا: چاپخانه جعفری، ۱۳۰۳ ق.
78
78. گرجی، ابو القاسم؛ تاریخ فقه و فقهاء؛ تهران: سمت، ۱۳۷۷ ش.
79
79. گلیو، رابرت؛ «پژوهشهای جدید غربیان درباره تاریخ مذهبی ایران عصر صفوی»؛ کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، سال ششم، شماره 68، 1382 ش.
80
80. مادلونگ، ویلفرد؛ «فرقههای اسلامی»؛ ترجمه: ابوالقاسم سری، تهران: انتشارات اساطیر، 1377 ش.
81
81. مامقانی، عبدالله؛ تنقیح المقال فی علم الرجال؛ نجف: بینا، ۱۳۵۰ ق.
82
82. مجلسی، محمّدتقی؛ لوامع صاحب قرانی؛ قم: کتابفروشی اسماعیلیان، 1414 ق.
83
83. محسنى، سیّد میرآقا؛ نقدی بر اخباریگری؛ قم: دار النشر اسلام، ۱۳۷۱ ش.
84
84. مدرّس تبریزی، محمدعلی؛ ریحانة الادب؛ قم: انتشارات خیّام، ۱۳۷۴ ق.
85
85. مدرّسی طباطبایی، حسین؛ مقدمهای بر فقه شیعه؛ ترجمه: محمد آصف فکرت، مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، 1368 ش.
86
86. مدنى، علیخان بن احمد؛ الطراز الاول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعول؛ مشهد: موسسة آل البیت (ع) لاحیاء التراث، 1384 ش.
87
87. مدیر شانهچی، کاظم؛ علم الحدیث و درایة الحدیث؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1376 ش.
88
88. مطهّری، مرتضی؛ اسلام و مقتضیات زمان؛ تهران: انتشارات صدرا، 1365 ش.
89
89. ــــــــ؛ تعلیم و تربیت در اسلام؛ تهران: انتشارات صدرا، 1367 ش.
90
90. ــــــــ؛ ده گفتار؛ تهران: انتشارات صدرا، 1368 ش.
91
91. ــــــــ؛ مجموعه آثار استاد شهید مطهری؛ تهران: انتشارات صدرا، 1375 ش.
92
92. مفید، محمد بن محمد بن نعمان؛ أوائل المقالات؛ قم: کنگره شیخ مفید، 1413 ق.
93
93. ــــــــ؛ الجمل؛ قم: مکتبة الداوری، 1377 ق.
94
94. مکارم شیرازی، ناصر؛ دائرة المعارف فقه مقارن؛ قم: مدرسة الامام علی بن ابیطالب (ع)، 1385 ش.
95
95. موحّدی، محمدعلی؛ «شیوههای ارزیابی حدیث نزد اخباریان و تطبیق آن با دیدگاه اصولیان»؛ رسالة دکتری، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران، 1382 ش.
96
96. نجاشی، احمد بن علی؛ رجال النجاشی؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1373 ش.
97
97. نفیسی، سعید؛ تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر؛ تهران: انتشارات بنیاد، ۱۳۳۵ ش.
98
98. نکونام، محمد رضا؛ اخباری و اصولی چه میگویند؟؛ قم: ظهور شفق، 1385 ش.
99
99. نوری، میرزاحسین؛ مستدرک الوسائل؛ تحقیق: مؤسّسة آل البیت، قم: مؤسّسة آل البیت، ۱۴۱۵ ق.
100
100. الویری، محسن؛ «نواخباریگری؛ توهّم یا واقعیت؟»؛ مجلهپگاه حوزه، ش187، 1385 ش.
101
101. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود؛ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع)؛ تهران: انتشارات مؤسّسه دائرة المعارف فقه اسلامی، 1387 ش.
102
102. Hamid Algar,"Fayz-e Kas'ani", Encyclopaedia Iranica, ed. Ehsan Yarshater’ London: Routedge Kegan Paul’ 1985.
103
103. Kohlberg, E. "Aspects of Akhbari Thought in the Seventeenth and Eighteenth Centuries", in: Eighteenth-century Renewal and Reform in Islam, Ed. N. Levtzion & J. O. Voll, Syracuse (USA) : Syracuse University Press, 1987.
104
104. ــــــــ "Astarabadi", Edited by P. J. Bearman, Th. Bianquis &…. , Encyclopædia of Islam, 2nd Edition, Leiden: E. J. Brill, 1960–2005.
105